Lesbók Morgunblaðsins - 20.11.1999, Síða 5

til hans sem sálusorgara og prests. Ekki hef-
ur dómkirkjuprestunum líkað það vel því
þeir voru andstæðingar hans í guðfræði og
litu á spíritismann nánast sem villutrú.
Pví hefur iðulega verið haldið fram að
helmingur íslenskra presta þjóðkirkjunnar
hafi orðið spíritistar eða honum hliðhollir fyr-
ir áhrif frá kennslu Haralds. Um þetta hafa
bæði fylgjendur og andstæðingar spíritis-
mans verið sammála. Víst er um það að hann
hafði mikil áhrif á nemendur sína og sann-
leiksþorsti hans og hreinskiln i gáfu honum
greiðan aðgang að hjörtum margra nemenda
sinna. Haraldur vitnaði oft til sálarrann-
sókna í kennslu sinni þegar kom að því að
fjalla um sýnir spámanna Gamla testament-
isins og undur og kraftaverk sem sagt er frá í
Nýja testamentinu og hann bauð jafnvel
nemendum sínum á miðilsfundi. En það er
mín skoðun að þáttur Haralds í guðfræði-
sögu aldarinnar sé mjög skrumskældur og
vanmetinn með því að hamra á þessum
gömlu fullyrðingum sem urðu til í átökum og
deilum. Lítill hluti íslenskra presta varð
spíritistar og með því á ég við að aðeins örfáir
gengu til liðs við sálarrannsóknarfélögin sem
stofnuð voru og sennilega er hægt að telja þá
á fingrum sér sem í boðun sinni og predikun
fagnaðarerindis kristinnar trúar vitnuðu til
spíritismans því til sönnunar. Dr. Sigurður
Arni Þórðarson segir í doktorsritgerð sinni
sem áður er nefnd að hjarta íslensku þjóð-
kirkjunnar hafi brostið í þeim átökum sem
urðu um séra Harald og spíritismann. Nær
sanni er að segja að það hafi tekið kipp og
slegið óreglulega á átakatíma en þegar til
lengri tíma er litið þá hafi kirkjan verið
hjartahraust og hjartsláttur hennar hafi ver-
ið í takt við þjóðlífið alla 20. öldina, öld breyt-
inga og fjölhyggju. Til þess að kirkjan geti
gengið á vit nýrrar aldar þarf hún að hafa þor
til að horfast í augu við þá öld sem nú er að
kveðja.
Það er tilgáta mín að framlag séra Haralds
til guðfræðisögu með starfi sínu sem kennari
við guðfræðideild Háskólans hafi verið annað
og mun mikilvægara. I deildina komu ungir
menn sem alist höfðu upp við rótgróinn krist-
indóm sveitanna. Ef þýska biblíurýnin hefði
ein mætt þeim í ritskýringu ritninganna
hefðu þessir menn meira og minna lent í
vandræðum með trú sína og jafnvel orðið efa-
hyggju og guðleysi að bráð, staðið írammi
fyrir galtómum Surtshelli efnishyggjunnar
eins og Haraldur lýsir því. í tímum hjá Har-
aldi var ekki efast um raunveruleika hins
yfimáttúrulega í biblíunni, kraftaverkanna
og táknanna um nálægð guðs ríkis. Þrátt fyr-
ir það var leitast við að fjalla um guðfræðileg
efni á vísindalegan hátt. Nánast allir nem-
endur hans urðu frjálslyndir guðfræðingar
án þess að þurfa að hafna raunveruleika ann-
ars heims og trúarlegum forsendum kenn-
inga kristninnar. Þeir gátu farið út í söfnuði
landsins flestir hverjir og predikað fagnaðar-
erindið með reisn án þess að ganga í berhögg
við hina klassjsku kristnu hefð sem lifði með
alþýðunni. Ymsum nemendum Haralds
fannst hann ganga of langt í baráttunni fyrir
framgangi spíritismans en fylgdu honum að
málum að öðru leyti og tileinkuðu sér guð-
fræðileg sjónarmið hans. Margir þeirra hafa
ekki haft þörf fyrir þær sannanir sem sálar-
rannsóknirnar buðu upp á en flestum hefur
sennilega verið óljúft að hallmæla beinlínis
málefni sem uppáhaldskennara þeirra var
svo kært.
Haraldur aðgreindi ekki að guðfræðina frá
persónulegu trúarlífi sínu. Sem predikara
fannst honum hann verða að sameina þetta
tvennt og sem sálusorgara fannst honum að
hann yrði að geta huggað og sannfært fólk
um betra líf og um það að látnir lifi. Að þessu
leyti var hann samkvæmur sjálfum sér og
svo sannfærandi að hann hreif fjölda fólks
með sér. Hann glímdi við spurningar sem
brunnu á samtímanum um tilverurétt og tak-
mörk einstaklingsins sem hugsandi og
trúandi veru og hann gaf svör sem hann var
sannfærður um að væru rétt, þvi hann hafði
sjálfur upplifað þau sem lausn. Fyrir mörg-
um sem hrifust af honum sem persónu og
predikara varð sannfæring hans að sönnun
sem lagði grunninn að nýju trúarlífi.
Sálarrannsóknimar hafa ekki skilað þeim
niðurstöðum sem Haraldur og félagar hans
vonuðust eftir að mundu renna stoðum undir
starf kirkjunnar og framfarir í guðfræði. Nú
munu fáir eða engir starfandi guðfræðingar
gefa þeim gaum í þessu skyni, en víst er að
spíritisminn hefur haft áhrif á trúarskoðanir
og afstöðu margra til trúmála þótt hann sé nú
úr sér genginn sem rannsóknarstefna. En
ljóst er að Haraldi tókst að varðveita trú sína
á Krist og hann upprisinn og miðla henni til
nemenda sinna og áheyrenda af snilld og
sannfæringarkrafti. Hann hafði trú á framtíð
boðskapar Krists og hún var samstiga
bjartsýni hans á framfarir í vísindum og trú á
þann „nútíma“ sem skall á aldamótakynslóð-
ina, og gerbylti á nokkram áratugum lífs-
skoðunum og heimsmynd þjóðarinnar.
Séra Haraldur Níelsson við messu í kapellu holdsveikraspítalans í Laugarnesi, líklega nálægt 1910. í forgrunni er söfnuður hans, sjúklingar
spítalans. Hann var vígður til að þjóna þessum söfnuði 1908 og gerði svo til dánardægurs 1928.
OK KRISTS
EIN AF RÆÐUM SÉRA HARALDS NÍELSSONAR í BÓKINNI
BÆN:
Mildiríki faðir! Þú sem veizt hvað
gerist í leyndustu fylgsnum sálarinn-
ar, heyrir hverja stunu mannlegs
hjarta og finnur hvem fagnaðartitr-
ing, sem um það fer, af því að þú lifír
með oss í öllu lífi voru, hvort sem það
auðkennist fremur af gleði eða
harmi, veit oss náðarríka blessun
þína á þessari stundu.
Vek einlæga þrá í hjörtum vorum
og opna hugskot vor fyrir innstreymi
þekkingar og skilnings á honum, sem
kom til vor úr dýrð himnanna og lifði
lífi sínu sem bróðir vor á þessari jörð.
Veit hjálp þína til þess, að vér skilj-
um æ betur, hve mikið hann hefir
fyrir oss gert, að hann hefir lifað, lið-
ið og dáið oss til blessunar, að hann
með upprisu sinni hefir lokið upp fyr-
ir oss ósýnilegum heimi. En hjálpa
þú líka til, að auk þessa megi oss ekki
gleymast að læra af honum. Þú hefir
jafnframt gefið oss hann sem hinn
mikla meistara, er vísar oss veg og
opnar oss skilning á erfiðum lögmál-
um lífsins. Lít á veikleik vorn, himn-
eski faðir, er vér þráum að læra af
honum og taka á oss ok hans. Þú
veizt bezt, hve kraftar vorir eru veik-
ir, þótt löngun vor sé einlæg. Fyrir
því biðjum vér enn: Vertu máttugur í
oss veikum; láttu kraft þinn full-
komnast í fálmandi viðleitni vorri.
Styrktu alla þá, er af hjarta þrá að
sigrast á veikleikanum og gera þinn
vilja. Sendu þeim styrk og aðstoð frá
þínum ósýnilega heimi, svo að hið
hulda eðlið, sem frá þér er runnið,
megi brjótast fram í sál þeirra. Am-
en.
Komið til mín, allir þér, sem eríiðið
og þunga eruð hlaðnir, og eg mun
veita yður hvíld. Takið á yður mitt ok og lær-
ið af mér, því að eg er hógvær og af hjarta lít-
illátur, og þá skuluð þér íinna sálum yðar
hvíld; því að mitt ok er indælt og byrði mín
létt. (Matt. 11,28-30).
Menn kunna að auglýsa á vorum tímum....
Allar auglýsingar beinast að þessu: „Komið
tO mín!“ Þá bæn endurtaka þær allar í ein-
hverri mynd....
En aðallega beinast þau hróp til þeirra,
sem eru hraustir og heilbrigðir, eiga peninga
og era með fullu starfsfjöri. Flestir auglýs-
endur ætla sér að hafa eitthvað upp úr við-
Frikirkjan í Reykjavík 1904. f Fríkirkjunni flutti séra Haraldur
predikanir sínar annan hvern sunnudag frá 1914 til 1928. Aðsókn
var svo mikil að oft urðu margir frá að hverfa, en útbýtt var
aðgöngumiðum.
skiptunum. Þeir auglýsa flestir sín vegna
fyrst og fremst. Það er því sjálfsagt, að þeir
hugsa um að draga að sér athygli þeirra, sem
einhvers era megnugir og einhver hagnaðar-
von er að eiga viðskipti við.
I texta vorum er sem vér sjáum eins konar
auglýsing frá Kristi. Vér heyram hann
hrópa: Komið til mín! Kynslóð eftir kynslóð
hefir lesið þá auglýsing. Öld eftir öld hafa
mennirnir heyrt það hróp.
En hverjum ætlar hann að lesa auglýsing-
una? Til hverra er hann að kalla? Ekki til
þeirra, sem eiga alls nægtir. Ekki til þeirra,
sem finst alt leika í lyndi. Ekki til þeirra, sem
finst allri þrá hjarta síns vera svalað, öllum
þekkingarþorsta sálar sinnar full-
nægt, alt hungur sitt eftir réttlæti
vera mettað.
„Komið til mín,“ segir hann -
hverjir? - „allir þér, sem erfiðið
og þunga eruð hlaðnir, og eg mun
veita yður hvíld.“ Hversu ólíkt
auglýsinga-hrópunum vanalegu.
Fæstir hugsa um að kalla þá til
sín, sem erfiða og þunga eru
hlaðnir. Hjá þeim er enga hagn-
aðarvon að hafa. Hættan af við-
kynning og viðskiptunum við þá
er vanalega sú, að þeir kunni að
verða til byrði að einhverju leyti.
En einmitt hinum þreyttu og
þunga hlöðnu býður Kristur það,
er þeir þarfnast mest: hvíld, - eigi
frá striti og erfiðri vinnu, heldur
hvíld sálum þeirra.
Eg sé íyrir mér mörg ungleg
andlit. Æskan finnur enn ekki til
þess, að lífið beri í skauti sínu erf-
iði og þunga. Engin byrði er ef til
vill enn farin að leggjast á herðar
þér. Gott er að þú ert glaður, og
finnur enn ekki til þungans og
byrðarinnar. En bjarta og glað-
lynda æska, þunginn kann að
leggjast á áður en varir. Morgun-
roði lífsins er svo hverfull. Þótt
himinninn sé heiðríkur í dag, get-
ur hann orðið skýaður á morgun.
Og undarlega fljótt getur stund-
um skýþykkni breiðst út um alla
hvelfinguna yfir höfði þér úr einu
litlu skýi. Himinn þinn, sem er
bjartur í dag, getur orðið dimmur
af skýjum erfiðleika og ýmiss
konar þunga óðara en þig grunar,
og þá er gott að hafa lært að bera
byrðarnar í indælu oki, svo að
gleðin missist ekki, þegar þunginn leggst á.
Og þótt himinn þinn dökni ekki, þótt þú kom-
ist ekki í tölu þeirra, sem erfiða og þunga eru
hlaðnir, þá er samt gott fyrir þig að taka á
þig ok Jesú og læra af honum, því að gerir þú
það, fær þú leiðbeint öðram og létt undir
byrðar þeirra. Og þá gerir þú þér far um að
verða þess ekki valdur, að byrðar og óþæg-
indi leggist á aðra. En ef að líkindum ræður,
þá erað þér þó fleiri, tilheyrendur mínir, sem
fundið hafið tO erfiðis og þunga. Þér ættuð
því að vera fúsir á að hlusta, er Jesús kallar:
„Komið til mín! ... Takið á yður mitt ok og
lærið af mér, því að ég er hógvær og af hjarta
lítillátur." Hafið þér ekki fundið til þess, að
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 20. NÓVEMBER 1999 5