Lesbók Morgunblaðsins - 20.11.1999, Síða 14

mun örðugra við að eiga, en þar ætti þó líka að
stilla upp nýja kandídata, því þó báðir þing-
menn sjeu liðlegir menn, þá eru þeir báðir
Landakotsklikku (=Vídalínsmenn) og því
hættulegir á þingi.
Þú ættir að geta fengið Björgvin í lið með
þjer og gæti hann sjálfsagt orðið kandídat, ef
* hann er okkar megin í stjómarskrármálinu
og hefur aldur til. Þá væri síra Jóhann Luther
góður kandídat. Tuliníusamir verða líklega
styrkjandi okkar flokk, að minnsta kosti Axel
sýslumaður tengdasonur biskupsins, sem lík-
lega hefur ekki svo ákveðna pólitíska sann-
færing, að hann gangi á móti tengdaföður sín-
um, sem sjálfsagt skrifar honum um þetta
mál.
Jeg vona að þú sýnir nú dug og styðjir þetta
mál, og látir nú ekki undir höfuð leggjast að
mynda þessa nefnd, jafnskjótt og þú ert sezt-
ur á laggimar. Jeg mun skrifa Þorsteini Erl-
ingssyni um þetta líka. En Skapta skrifa jeg
ekki. - Þú þarft ekki að óttast landshöfðingja,
þó þú beitir þjer, því hann er á fallanda fæti,
og nú skaltu sanna, að jeg verð sterkari hjá
stjóminni en hann, eins og sakir standa nú.
Skúli hefur skrifað langa grein í Politiken,
2. ágúst, um stjómarskrármálið og framkomu
landshöfðingja í því nú á þingi, og hefði jeg
hugsað að landshöfðingja þætti hún ekki
þægileg. En þar fær stjómin að sjá, hvemig
landshöfðingi hefur komið fram, og greinin er
undirskrifuð með fullu nafni. Og það sem þar
er sagt, má dokumentera; en hefði greinin
ekki komið, hefði stjómin kannske ekki feng-
ið eins vel að vita um þetta.
I Norðurlandi vil jeg fá Stefán á Möðruvöll-
um til að mynda nefnd með einhverjum öðr-
um og verða sjálfur kandídat í Eyjafirði. Það
er um að gera að hann fáist til að segja skilið
við Klemenz, sem er óbrúkandi þingmaður
með sín eilífu hrossakaup. Blessaður talaðu
um þetta við Stefán, ef þú kynnir að hitta
hann á Akureyri á austurleið þinni, sem vel
gæti hugsazt. Annars skrifa jeg honum og
Sigurður bróðir hans mun líka skrifa honum.
Eins og sjest af Þjóðólfi var það aðallega
hræðslan fyrir því, að jeg yrði ráðgjafí, sem
varð málinu að falli að þessu sinni, því lands-
höfðingi og Vídalín (frá Ólafi Halldórssyni)
hafa uppástaðið, að svo myndi verða. Hunc il-
læ lacrymæ!"
Símamálið er komið á dagskrá og í bréfi,
. sem ritað var 19. febrúar 1898, segir Valtýr
frá afskiptum sínum af því.
„En svo hef jeg nýtt mál á prjónunum, sem
ætti að geta orðið að miklu liði fyrir mig og
mína menn, ef það tekst, - einkum á Austur-
og Norðurlandi, enda verður að nota það vel
og slá á stórtrommuna fyrir því.
Það er telegrafmálið. Þegar jeg kom hingað
í haust og fór að tala við direktor telegraf-
fjelagsins, fjekk jeg að vita að meining fjela-
gsins var að leggja þráðinn aðeins til Reykja-
víkur svo að sá staður hefði orðið sá eini á öllu
landinu, sem hefði komizt í telegrafsamband
við útlönd. Jeg sýndi honum fram á, að þetta
væri ófært, en hann sagði að fyrir Telegrafi
innanlands yrðu Islendingar algerlega að sjá
sjálfir og var engu tauti hægt við hann að
koma í því efni. Svo kom málið fyrir ríkisþing-
' ið og þar hefði náttúrulega alls ekkert verið
hugsað um telegrafsamband innanlands á fsl-
andi, ef jeg hefði ekki farið að skipta mjer af
málinu. En það gerði jeg. Jeg fór til fram-
sögumanns fjárlaganefndarinnar C. Hage og
præsenteraði mig sem iramsögumann fjár-
laganefndarinnar á alþingi, og sýndi honum
fram á að hve litlu gagni telegraffinn kæmi, ef
Reykjavík ein nyti góðs af honum.
En alþingi hefði sökum fjarlægðar verið
útilokað frá að semja neitt við telegrafffjela-
gið, en á hinn bóginn ekki þorað að setja nein
skilyrði að því fomspurðu og eiga svo kann-
ske á hættu að eyðileggja allt málið fyrir
bragðið. Bað jeg hann því að hlaupa nú sjálfur
undir bagga með okkur og reyna að koma því
til leiðar á einhvem hátt, að við fengjum tele-
fónlínur innanlands í sambandi við telegraff-
, inn, því ef við fengjum þær ekki um leið, yrði
þess langt að bíða. Jeg vildi fá telefónlínur
milli Reykjavíkur og Akureyrar (yfir Stað í
Hrútafirði) og frá Akureyri til Seyðisfjarðar,
ennfremur línu frá Stað til Isafjarðar. Hage
tók máli [mínu] mjög vel og kvaðst vilja gera
allt, sem hann gæti fyrir mig í þessu efni, en
ríkisþingið væri þó illa statt í þvi efni bæði
sökum ókunnugleika um kostnaðinn og fleira,
og svo mundi það verða gert gildandi af mörg-
um, að telefónsamband innanlands kæmi rík-
isþinginu eða fjárveiting þess ekkert við.
Samt hefur nú verið samið fram og aptur og
jeg hef frá Hanson í Berlín útvegað áætlun
um kostnaðinn og gerir hann ráð fyrir að
■' hann muni verða um 340 000 kr. fyrir allar 3
línumar. Mjer var þegar ljóst að fjelagið
mundi ófáanlegt til að leggja allar þessar lín-
ur á eigin kostnað, hvað hart sem væri að því
gengið og lýsti því yfir að alþingi mundi fúst
að leggja fram töluvert til telefónanna, ef þeir
fengjust þannig í sambandi við telegraffinn.
Nú er málið komið svo langt að fjelagið hefur
tjáð sig fúst til að leggja telegraffinn upp á
Bemfirði og veita svo 200 000 kr. til telefón-
línanna, sem gera má ráð fyrir að myndu
kosta um 400 000 kr. alla leið til Berufjarðar.
Þá mætti heita að allt landið væri komið í tel-
egrafsamband við útlönd og innbyrðis, því
sömu línuna má nota bæði sem telegraf- og
telefónlínu. En jeg er ekki ánægður með
þetta og vil fá fjelagið til að leggja meira fram,
helzt 300 000 kr., svo landssjóður slyppi með
100 000 kr. eða þar um bil, sem þyrfti ekki að
kosta hann nema 5000 kr. í rentur og afborg-
un á ári í 28 ár. Jeg er ekki alveg vonlaus um
það enn að þetta kunni að takast, þó vant sje
að vita, en þá þættist jeg nú hafa vel unnið -
jafnvel það, sem unnið er, er gott, að minnsta
kosti fyrir Austur- og Norðurland. Jeg hef
ekki tíma til að skrifa nákvæmar um þetta, þó
margt sje fleira um það að segja. Þetta eru að-
eins höfuðpunktarnir."
Jóhannes var helsti foringi Valtýinga á
Austurlandi. I bréfkaflanum, sem hér fer á
eftir, bregður hann upp fróðlegri mynd af át-
ökum innanhéraðs og nokkrum mikilvægum
hagsmunamálum Austfírðinga um aldamótin.
„Af politík hef jeg lítið að skrifa enda vænti
jeg að Þorsteinn Erlingsson verði kominn til
Hafnar og búinn að leiða þig í allan sannleika
um hana áður en þú færð þetta brjef. í fyrsta
tölublaði Austra í ár var svæsin politísk grein
mjög óforskömmuð í þinn garð, enda hefur
Skapti ekki látið sjá sig hjer síðan og verið
ærið hundslegur ef við höfum hitzt. Þorsteinn
Erlingsson svaraði greininni mjög stillilega í
Bjarka og varaði menn við afvegaleiðingum;
síðan hefur Austri þagað um politík. Bjarki
tók og duglega ofaní lurginn á Þjóðólfí fyrir
framkomu hans gagnvart þjer og telegraf-
málinu, en þessar greinar hefur þú víst fengið
allar. Ingibjörg Skaptadóttir hefur verið hálf
vitlaus nú um tíma og segir því frá öllu; hún
segir að Skapti mundi hafa tumerað yfir í
Valtýsku ef þær mæðgur hefðu eigi sett sig á
móti því. Jón Sleði er áreiðanlega mjög
breyttur; jeg hef sjeð brjef frá honum skrifað
seinni hlutann af þingtímanum til Guðmundar
bróður hans og í því segist hann muni bjóða
sig fram mest upp á Valtýsku með þeim við-
bótum sem þú hafir gefið í skyn að þú gætir
fengið, ef hann bjóði sig fram á annað borð.
Hann hefur að jeg held verið blekktur af
flokksmönnum sínum sumum í fyrra sumar
eins og þið hinir, og fallið illa.
Um sjera Einar og Jón í Múla veit jeg ekki
með vissu enda trúi jeg hvorugum. Jón í Múla
kannast afdráttarlaust við það að mótstöðu-
mannaflokkurinn hafi sprengt sig síðasta
sumar og að Valtýskan sje sá ijetti og eini
grundvöllur, sem byggja eigi á, en hinsvegar
heldm- hann þvi fram að menn eigi og geti
fengið meira en í boði hafi verið hingað til.
Jeg fyrir mitt leyti held að mótpartíið í orði
kveðnu fallist á Valtýskuna af því þeir sjá sjer
ekki annað fært, en svo ætla þeir að koma
með einhvem fleig, sem þeir vita að stjómin
gengur aldrei að og ef þeir kæmust upp með
þetta og yrðu í majoriteti gætu þeir frestað
úrslitum málsins um næsta kjörtímabil. Ekk-
ert er farið að ræða um þingkosningar hjer
enda álít jeg rjettast að fara hægt í sakimar
fyrst um sinn meðan engin breyting verður,
ráðgjafi skipaður eða slíkt. Heyrst hefur að
Axel sýslumaður muni ætla að bjóða sig fram
í Suður-Múlasýslu í stað sjera Sigurðar Gunn-
arssonar. Axel er víst í sjálfu sjer indifferent í
pólitík því hann interesserar sig ekki fyrir
öðm en sinni familiu og sporti og svo því, að
Reyðarfjörður og Eskifjörður geti dregið sem
mest til sín frá Seyðisfirði. Hann ofsækir
Bjarka það sem hann getur og er sagt að hann
banni sýslubúu[m] sínum að halda hann, en
Austra er hann hlynntur og styður hann, þó
er nú sagt að hann sje að reyna að drífa upp
prentsmiðju á Eskifirði og ætli að reyna að
koma þar á fót einhveiju blaðkrýli. Hans aðal
mark og mið er að reyna að fá akveg frá Hjer-
aði yfír Fagradal ofan í Reyðarfjörð, til þess
að draga verzlunina þangað frá Seyðisfirði,
því á Reyðarfirði og Eskifirði em verzlanir
föður hans og bróður. Eins mun hann berjast
fyrir því með oddi og egg að telegrafinn verði
látinn koma í land á Reyðarfirði. Jeg vona nú
samt að hvomgt takist. Innsiglingin á Reyð-
arfjörð og þarafleiðandi Eskifjörð er svo
hættuleg vegna skeija og boða að skip geta
eigi farið þar inn nema í björtu en ekld ef
nokkur þoka er, sem er tíð hjer á Austfjörð-
um. Þetta er því til fyrirstöðu að Reyðarfjörð-
ur verði mikill skipakomustaður, enda er
hann og með lengstu fjörðum; eins er botninn
þar svo hraunóttur úti fyrir að jeg hef heyrt
menn af Díönu segja að ekkert viðlit sje að
leggja símann þar í land. Fagridalur er og 2/5
lengri fjallvegur en Fjarðarheiði og segja
menn, sem vit hafa á, að þar sje mjög erfitt að
leggja veg og viðhaldið á honum framúrska-
randi dýrt og þótt Fagridalur sé mun lægri en
Fjarðarheiði þá segja kunnugir menn að það
muni ekki miklu sem snjó leysi fyrri af honum
en Fjarðarheiði. Fjarðarheiði er sljett brúna
á milli svo þar væri ódýrt að leggja veg; hún
er nokkuð brött og brekkótt Seyðisfjarðar-
megin en þó eigi meira en svo að ingeniör
Bart sagði að akvegur væri lagður á miklu
hærri og brattari stöðum í Noregi. Svo er eitt,
sem hefur mikla þýðingu í mínum augum og
það er að miklu fleiri sveitir hafa gagn af ak-
vegi yfir Fjarðarheiði, sem auk þess er aðal-
póstleið, sem verður að halda vegi við á hvort
sem er á landssjóðs kostnað og svo hitt að á
Reyðarfirði er engin almennileg verzlun og
því enginn slægur í því fyrir hjeraðsmenn, en
á Seyðisfírði eru 5 stórverzlanir og útlend
vara hvergi ódýrari og innlend vara hvergi
dýrari en þar. Það er sagt að Thor E. Tulinius
sje kominn í makk við stjórnina um að taka að
sjer flutning á efninu í Lagarfljótsbrúna, ætli
svo að flytja það upp á Reyðarfjörð og þaðan
yfir Fagradal til þess að slá föstu að akvegur-
inn frá Hjeraði eigi að liggja þar og ætli ekki
að horfa í þótt hann tapi á þessu þúsundum
króna. Þetta væri hið mesta mein ef það yrði
því vel gæti svo farið að ekki yrði allan vetur-
inn hægt að aka einum einasta hestburði yfir
Fagradal svo að brúarefnið yrði að liggja
kyrrt og ár gætu þá liðið áður en efnið kæmist
á brúarstaðinn. Jeg álít sjálfsagt að flytja það
á Hjeraðssanda þvi það kemur ekki sá vetur
fyrir að ekki sje eins og fjalagólf þaðan og
fram að brúarstæðinu. Jeg ætla því að biðja
þig að reyna að koma í veg fyrir að brúarefnið
verði flutt upp á Reyðarfjörð. Það er annars
merkilegt að stjómin, sem hlýtur að vera öll-
um staðháttum alsendis ókunnug skuli ekki
leita sjer upplýsinga hjá hlutaðeigandi yfir-
völdum eða að minnsta kosti hjá mönnum,
sem eru kunnugir og óinteresseraðir."
Komið er fram undir árslok 1903. Barátt-
unni um „Valtýskuna" er lokið og Hannes
Hafstein hefur verið skipaður fyrsti íslenski
ráðherrann. Valtýr Guðmundsson gerði sér
hins vegar vonir um að hreppa hnossið fram á
síðustu stundu og er fróðlegt að lesa skýring-
ar hans á úrslitum kapphlaupsins.
„Nú er ráðgjafaspursmálið leyst og Hann-
es Hafstein sama sem orðinn ráðgjafi.
Hann kom hingað með Lauru, kallaður af
Alberti og var hér meðan hún stóð við, en fór
svo heim aftur með henni (hún látin fara til
Isafjarðar, með hann), en kemur hingað aftur
með janúarferðinni og mun svo taka við 1.
febrúar. Hann fékk heimild stjómarinnar til
að ráða sér embættismenn og yfir höfuð gera
það, sem þyrfti.’til að koma hinni nýju skipun
á. Þannig endaði þá sá kappleikur eins og
reyndar mátti búast við eftir því sem í garðinn
var búið, og er ég nú feginn að resúltatið loks
er fengið og ég og aðrir úr öllum spenningi,
sem var orðinn óbærilega mikill og tók ekki
lítið upp á mig og fleiri. Það, sem gerði mér
verst, var að búið var að telja okkur Birni
Jónssyni fulla trú um, að það væri alveg víst
að égyrði ráðgjafi. Ég var þó svo hygginn, að
ég forðaðist að skrifa nokkrum um það heima.
Þú ert sá eini, sem ég hef skrifað nokkuð í þá
átt og þó ekki að mig minnir frekar en að við
hefðum heldur góðar vonir. En bankamenn-
imir töldu okkur trú um, að þeir hefðu ráð-
gjafavalið í hendi sér eða einn af þeim, etazráð
Larsen við Prívatbankann. Larsen vildi nú
hafa mig og þar með álitu menn alt klárað.
Meira að segja Larsen lét í Ijósi við Bjöm
Jónsson, að hann myndi geta ráðið við Al-
berti. Það mun nú líka vera sannleikurinn, að
hann hefði getaðþað, ef hann hefði beitt sér af
alefli. En leikar fóm svo að Alberti sannfærði
hann, en ekki omvendt, svo Larsen lagði árar
í bát og em sumir bankamennimir eins og
Heide, heljarreiðir yfir því. En bölvunin var
að Alberti var búinn að binda sig áður en
bankamennimir komu til sögunnar, áður en
bankinn var stofnaður (25. sept.) og Larsen
kominn í spilið. Laura fór einmitt sama dag-
inn heim og með henni hafði Alberti kallað
Hannes, og úr því var erfitt fyrir hann að snúa
aftur. En það sem alt strandaði þó eiginlega á,
var principrytteriet, - meirihlutaprincipið.
Alberti áleit að þar sem meirihlutinn hefði
orðið þama megin við tvennar kosningar, þá
væri stjómin - sjálfrar sín vegna, sem sjálf
sæti á þessu principi - að taka mann úr meiri-
hlutanum. Alberti var reyndar kunnugt um,
hvemig meirihlutanum var varið og játaði það
fyllilega. En hann yrði samt að ráða, unz ís-
lenzkir kjósendur kiptu því í liðinn. Sökin
væri þeirra og ekki annarra.
Blessaður minstu ekki á forhold Larsens og
Albertis við nokkum mann, eða það sem ég
hefi skrifað þér um það.
Til þess að reyna að bæta úr öllu við banka-
mennina og blíðka þá, hélt Alberti miðdag á
Hótel Bristol, þar sem hann bauð aðeins
Hannesi og bankamönnunum, til þess að
reyna að hertaka Hannes fyrir þá og gera
hann hliðhollan þeim, enda mun Hannes hafa
lofað bæði Alberti og þeim öllu fogm. En Hei-
de var svo gramur yfir öllu, að hann neitaði að
koma og þótti sem hann hefði verið gabbað-
ur.“
1 4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 20. NÓVEMBER 1999
GUÐJÓN SVEINSSON
KOMIÐ VIÐ
í PINEY
Eftir að hafa ekið
endalausar, bleikar sléttur
girtar skærgulum laufskóga-
beltum
ókum við í hlað
undir kvöld.
Lágvaxin, hvíthærð kona
beið utan dyra
bar tigið fas genginna mæðra
og mælti lágri röddu
ífagnandi hógværð:
- Loksins, loksins!
Verið þið velkomin.
Keimur kaffísins
sem okkur var borið
bjó að leyndarmáli
forskriftar er distileruð var
í hlóðaeldhúsi kynslóða
vítt og breitt á býlum
í landi morgunroðans
sem um tíma
brauðfæddu trauðla sitt fólk
svo það hélt vestur um haf.
Er við ókum til baka
suður erlenda, haustföla
sléttuna
vissum við
að enn slá vestur ískógunum
hjörtu með íslenskan takt
ogorð
með erlendu ívafí er segja:
Verið þið velkomin.
Fram borið kaffí
eftirformúlu
er enn geymir ómengaða
birtuna
ílandi morgunroðans.
Höfundurinn er rithöfundur og býr ö
Breiðdalsvík.
SNORRIJÓNSSON
VETRAR-
NÓTT
Víst ann ég þér
landið mitt kalda og bláa;
ínæturbirtu
nýtégfriðar
ágöngu
ígegnum nóttina
Ljósgeislum strá
á landið hvíta
frostbláar stjörnur;
íljóstrafí himins
leika sér saman
stjörnur og norðurljós.
Hugfangin augu
festa sér í minni
dýrðarljós
á duldum brautum.
Langt burt í fjarlægð
leiftra yfírjökli
logaskær lós.
Höfundurinn býr í Hafnarfirði.