Lesbók Morgunblaðsins - 29.01.2000, Blaðsíða 3

LESBÖK MOIií.l MÍI ADSIXS - MENNEVG USTER
4. TÖLUBLAÐ - 75. ÁRGANGUR
EFNI
SigríðurZoéga
rak fyrst kvenna ljósmyndastofu í Reykjavík
og vann þar brautryðjandastarf og þekktust
er hún fyrir portret sín. Þjóðminjasafn ís-
lands gengst fyrir sýningu á verkum Sigríðar
og af því tilefni skrifar Æsa Sigurjónsdóttir
grein sem hér birtist.
Tasmanía
er okkur flestum ókunnugt land, en þessi
eyja er sunnan við Ástralíu. Þar bjó Soffía M.
Gústafsdóttir um tíma og lýsir þessari undra-
fögru eyju, sem eitt sinn var sakamannaný-
lenda Breta og þangað var Jörundur hunda-
dagakonungur fluttur.
Draugagangur
Verði einhver var við draug þá er það
meinlítill slæðingfur. Svo var ekki fyrr á
tímum þegar mórar og skottur riðu húsum,
og draugar voru beinlinis vaktir upp. Frá
þessum draugafræðum segir Vilmundur
Hansen í grein.
Claudio
Parmiggiani
er einn af kunnustu samtímalistamönnum
Italíu og Evrópu en í dag verður opnuð sýn-
ing á verkum hans í Listasafni íslands auk
þess sem útilistaverk hans, íslandsvitinn,
verður vígt. Þröstur Helgason ræddi við
Parmiggiani um list hans og stöðu listarinnar
almennt í ofhlöðnum samtimanum.
FORSÍÐUMYNDIN
Portret eftir Sigríði Zoega af Hansínu Gunnarsdóttur, 1915.
RAINER MARIA RILKE
LÓFI
STEFÁN SNÆVARR ÞÝDDIÚR ÞÝSKU
Lófí. Sóli sem ekki
gengur lengur á neinu
nema kenndum. Hann snýr
upp og speglar himnesk stræti,
stræti sem sjálf ferðast.
Hann hefur lært að ganga á vatni
er hann fyllir skjólur
og gengur á brunnum,
hann sem breytir öllum brautum.
Hann fer inn í aðrar hendur
oggerir sér líka að landslagi:
Ferðast og lýkur ferðum íþeim,
fyllh-þær með heimkomu
Rainer Maria Rilke (1875-1926) var eitt mesta skóld þýskumælandi þjóða.
Frægustu Ijóðabólkar hans eru Sónhendurnar til Orfeifs (Die Sonnette an Or
feus) og Dúínó tregaljóðin (Duineser elegien) en síðarnefndi bólkurinn hefur
komið út í íslenskri þýðingu.
RABB
„EKKI ER HANN
ÁRENNILEGUR
DRENGIR"
T'mi skammdegisþunglyndisins
og veðrakvíðans kominn. Erf-
itt að skrifa. Nær ógerningur
að koma sér að verki nema
menn hafi röskan ritstjóra að
trutta sér af stað og dragast
þó ekki að verki fyrr en komið
er fram yfir alla eindaga. Ég
veit um mann sem var svo gott sem til-
búinn með einar fjórar blaðagreinar í
huga sér, ákveðinn í að koma nú einu
sinni ritstjóra sínum á óvart og demba
þessu öllu yfír hann í einu, óumbeðið. En
sem oftar varð tregðulögmálið góðum
ásetningi yfirsterkara. Ritstjórinn náttúr-
lega brenndi hann inni, hringdi og sagði
snaggaralega: „Komið að þér!“ Hinn svar-
ar hart að bragði: „Ekkert mál. Ég er
með þetta hér á borðinu hjá mér...“ Fjórir
dagar liðnir og ekki byrjað. Dögunum
eytt í að koma sér fyrir, taka til, bjástra
við tölvufjandann, reyna að tengja
faxsamband, skrifa ættingjum, leggja
kapal tímunum saman; í raun ekkert ann-
að en yfirskin til að fresta, teygja tímann,
finna sér upp hvaðeina annað en það sem
fyrir liggur og eftir er beðið.
Skaðlegur veikleiki verkfælnin. Eða er
hún þvert á móti kostur? Menn reyna að
hugga sig við það. Hugverk þarf gerjun-
artíma, málefnin að skýrast, ímyndir að
raða sér hver upp að annarri, réttu setn-
ingarnar tíma til að aðskilja sig frá hundr-
aðþúsundmilljón öðrum sem í undirvitun-
dinni bulla. Löngunin til að forðast verkið,
gera eitthvað annað og síðan enn annað til
að forðast þetta annað vex og bólgnar, gín
yfir og gleypir alla orku; illkynja æxii sem
vex og nærist á sjálfu sér. Má vera. Þarf
þó ekki að vera að heldur. Sumir útskýra
þetta með miklu einfaldari og skilvirkari
hætti: Leti. Oftast er þeirra dómur tekinn
fram yfir aðra enda eins líklegt að hann
sé sá réttasti eins og flest það sem einfalt
er og vafningalaust: Aumingjadómur.
Ritunarferlið kemst ekki fremur en
bátur á sjó yfir ákveðinn, eðlilegan hraða,
sé ekki beitt vélabrögðum og ofurefli.
Þessa verður maður gleggst var við þýð-
ingar. Oft þarf talsvert að bíða eftir því að
rétta orðinu skjóti upp eða silist fram, líkt
og hvítmaðkur úr kös og svo hinu ekki
minna að sjálfur hugsunarmátinn þokist
af frummáli yfir á móðurmál. Þess vegna
þykir hvað vænlegast að rubba upp nokk-
urn veginn meiningaréttri þýðingu, dæla
gagnrýnislaust setningum á blað, vitandi
vel að réttu orðin gefa kost á sér strax,
ganga bara að þessu handverki með oddi
og egg (eða sleggju) líkt og að drepa naut,
henda svo þessum hálfslátraða skrokki
frá sér, láta hann „hanga“ í nokkra daga,
eða mánuði á meðan hann gerjast í
skrokkageymslu undirvitundarinnar og
viti menn: Þegar komið er að á ný liggur
allt ljóst fyrir. Tíminn einn búinn að
breyta hráæti í góðgæti.
Eg undrast og dái verkfærni manna
sem þýða fyrir sjónvarp. Þeir eiga engan
kost á svona gerjunartíma. Þeir fá sund-
urlausar setningar á renningi, rúlla
myndinni yfir og búa svo til, eins og á
færibandi, setningar á íslensku sem verða
að vera næstum akkúrat jafnlangar í
sentimetrum talið og frumtextinn. Ná þó
oft á tíðum skratti góðum sprettum. Auð-
vitað er ekki hægt að ætlast til þess að
þetta sé nokkur raunveruleg íslenska.
Þeir fá t.d. einfalda umsögn einnar leik-
persónu um aðra á ensku: „He is a fool“,
eða þá með þeirra fræga úrdrætti: „He is
not a vise man“. Þýðandinn má ekki slóra
og ákveður í hvelli: „Hann er bjáni!“ eða
„Hann er ekki vitur maður“. Fengi hann
að hugsa sig um, skoða persónurnar, fá á
tilfinninguna hvernig þær hegða sér og
tala, þá sæi hann að þessar hendingar eru
ekki komnar á neina raunverulega ís-
lensku. Ekki alla leið. Eftir nokkra daga,
kannski mánuð eða meira, hoppar rétta
þýðingin upp á yfirborð vitundarinnar og
þá með fleiri en einum og fleiri en tveim
möguleikum: „Hann er þorskur (sauðar-
haus)“, „ hann stígur ekki í vitið“,„hann
reiðir ekki vitið í þverpokum" eða; „vitið
er (náttúriega, auðvitað, vitaskuld, svo
sem, svosem, sosum), ekki meira en guð
gaf‘. Möguleikarnir ótæmandi. íslenskan
er tungumál sagnorða og skáldlegra lík-
inga.
Ritlistin er tímafrek. Miklu tímafrekari
en nokkur sá sem ekki reynt hefur (og
reynt langtímum saman) fær ímyndað
sér. Mestur tíminn fer í að bora í nefið á
sér, sagði Pétur Gunnarsson einhverju
sinni í útvarpið. Þessi tími er aldrei met-
inn enda sjálfsagt ómælanlegur og þar af
leiðandi óborganlegur. Borgað er einung-
is fyrir þann tíma sem tekur að skrifa,
það er; vélrita textann á blað. Það er mæl-
anlegt. Æfður vélritari á að ná um tvö
hundruð slögum á mínútu sem þýðir að
hann skrifar svokallaða normalsíðu (1800-
2000 slög) á tíu mínútum. Svo þarf ekki
annað en ákveða að vera dálítið rausna-
rlegur við rithöfundinn og margfalda
þessa tölu með, segjum 10, það er auðveld
tala, og fá út 100 mín. á síðu sem gerir, ef
við höldum áfram að vera „generös",
næstum tvo tíma. Verðleggjum það á
sirka tímakaup trésmiðs og verðið er
komið: Sextánhundruðkall á blað hvert.
Tek fram að höfundar pistla, eins og
þessa, fá þó ennþá meira borgað. Sei sei
jú mikil ósköp.
Þó er þar ekkert hægt um vik fyrir rit-
stjórana vegna þess að blaðamennirnir,
sem eru ráðnir þarna upp á kaup hvort
sem er, kunna sömu snarhandaraðferðir
og sjónvarpsþýðendur og leika sér að því
að setja saman jafnlangan texta og þenn-
an á fyrrnefndum tíu mínútum, um hvað
sem er og eftirspurn er eftir hverju sinni.
Og eru miklu meira lesnir; nýtast kúnn-
anum betur.
Og hvað er þess vert að um sé fjallað?
Þá fyrst fer nú fótfestan fyrir fullt og allt
fari menn að hugsa í alvöru um það. Mál-
efni „í umræðunni" eru flest komin upp á
borð með svipuðum tilvikum og amerísk
neðanþindarmynd sem dagskrárstjóri
grípur úr haug hundruða slíkra og skellir,
í miðjum hasar samkeppninnar, á borð
einhvers orðhagleiksmannsins með skil-
virkum fyrirmælum: „Snaraðu þessu“.
Þau eru mörg málefnin, hávær og bólgin
eins og illkynja æxli, nærast á sjálfum sér
eins og þau, koma og fara hvert af öðru í
tísku og úr tísku og ekki nokkrum manni
ætlandi að átta sig á því hvort eitthvert
þeirra, einhver eða öll, eru mikilvæg eða
kannski upp til hópa bull. Þjóðlendur?
Kvóti? Norskar beljur? Berar baltneskar
stelpur? Finnur? Eitthvað rýkur í há-
mæli, ekki endilega það sem mest á ríður,
og um eitthvað verður hasarinn að snúast.
Samkeppnin!
Engin furða þótt þeir sem fást við að
velja orð, setningar, hugmyndir að setja á
blað og senda fyrir almenningssjónir nú á
þessum hvatskeytlegu og grunnhyggnu
tímum horfi lengi kvíðafullir á hið ósk-
emmda, auða blað líkt og fjörukvíðinn for-
maður til hafsbrúnar út yfir lygnan sjó.
EYVINDUR ERLENDSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 29. JANÚAR 2000 3