Lesbók Morgunblaðsins - 29.01.2000, Blaðsíða 11

art telja menn borginni til ágætis að þar var fyrsta
Laugardagsmarkaðurinn á Salamanca Place í
Hobart er eitt af því sem dregur að gesti. í þessari
götu eru mörg gallerí, kafflhús og smáverslanir
sem hafa handíðir á boðstólum.
turströnd Tasmaníu er rómuð
:ur hugmynd um. Hér, við Wineg-
selar gönguleiðir.
Til þess að tryggja náttúruvernd hafa stór svæði á Tasmaníu verið
tekin undir þjóðgarða. Þar á meðal er Suðvesturþjóðgarðurinn,
sem nær yfir fjölbreytt fjalllendi. Á því svæði er hæsta fjall lands-
ins, Mt. Ossa, 1616 m, og stærsta ósnortna víðerni Tasmaníu.

n íiyffis M 1 Md-i ~ *
»««< 1 > > > v* *’U • ý iiiirwil m r
Tasmaníu er næst höfuðstaðnum Hobart að stærð og mikilvægi. Borgarstæðið þykir mjögfagurt.
minntist úr íslenskri sveit, stóðu eins og minn-
ismerki úr fortíð með blómvöndum, berjasultu,
jarðarberjum í öskju og svo mátti endalaust
telja. Öll kaupmennska var byggð á trausti,
þ.e.a.s enginn að afgreiða, heldur eingöngu
sjálfsafgreiðsla.
Mér varð hugsað til allra símaklefanna á Isl-
andi sem sífellt stóðu berskjaldaðir fyrir
skemmdarverkum og sjaldan nothæfir til síns
brúks.
Tasmanía er eina eyjan sem tilheyrir fylkj-
um Astralíu og er um 67.000 ferkilómetrar að
stærð og telur um 'h milljón íbúa. Tæplega
14.000 ferkílómetrar falla undir þjóðgarða
(World Heritage Area) og þar er að finna fjöl-
breytt dýralíf og einstakan gróður, m.a stærstu
regnskógasvæði veraldar í dag.
Menn eins og Darwin og James Cook komu
til Tasmaníu á sínum tíma og töldu eyjuna ein-
staka náttúruperlu og vitnaði Darwin í eyjuna
eftii- að hafa dvalið þar um tíma er hann vann
að þróunarkenningu sinni, enda er þar einstak-
ur gróður og dýralíf sem hvergi er að finna
annars staðar í veröldinni.
Þrátt fyrir voðaverk nútímamannsins sem
unnin eru með grunnhyggju og gróðavon, hef-
ur sem betur fer tekist að viðhalda óspilltri
náttúrunni á ákveðnum svæðum. Umhverfis-
sinnar hafa látið til sín taka með góðum árangri
og árið 1972 stofnuðu þeir sinn eigin pólitískan
flokk og eiga í dag öfluga talsmenn í ríkisstjórn
Ástrala. Umhverfissinnum hefur tekist að
koma í veg fyrir frekari eyðileggingu regn-
skóga Tasmaníu ásamt fyrirhuguðum virkjana-
framkvæmdum og er mörgum öðrum samtök-
um fyrirmynd að umhverfisvænu samfélagi.
Það hefur þó ekki gengið átakalaust, enda
margir sem byggðu lífsviðurværi sitt á skógar-
höggi og tregir til að sjá tilganginn í friðun
skóganna og annara náttúruauðlinda.
Atvinnuleysi var hið mesta í Tasmaníu árið
1991 þegar ég kom þangað fyrst.
Með friðun regnskóganna, var stórt skarð
hoggið í atvinnuveg sem heilu sveitarfélögin
höfðu reitt sig á, stórar trémyllur er að finna
víðast hvar um eyjuna. Fyrir utan landbúnað
var skógarhögg ein helsta atvinnugrein Tasm-
aníu og heilu kynslóðirnar haft lifibrauð af, þar
til að umhverfissinnar létu til skarar skríða
með sögufrægum árangri. Einnig var eyjan op-
in fyrir alls kyns virkjunarframkvæmdum fram
að þeim tíma, með misjöfnum árangri, og ófull-
nægðum loforðum. Svo kom sá tími að til stóð
að virkja eina af náttúruperlum Tasmaníu.
Tóku þá umhverfissinnar sig til og háðu mikla
og erfiða baráttu sem leiddi til sigurs og jafn-
framt stofnun pólitísks flokks eins og áður
greindi frá.
Hollenski landkönnuðurinn Abel Janszoon
Tasman, stjómaði fyrsta evrópska leiðangrin-
um sem nam land á Tasmaníu. Sem meðlimur
Austur Indía-félagsins, stýrði hann skipunum
Heemskerck og Zeehaen í landkönnunarleið-
angri frá Batavia, eða Djakarta, í Indónesíu, í
ágúst 1642. Abel J. Tasman gerði tilkall til eyj-
arinnar sem landssvæði Hollendinga, þegar
hann sendi smið sinn með hollenska fánann að
strönd Blackmans Bay, sem er suðaustur af
Hobart, höfuðborg Tasmaníu.
En það urðu ekki örlög Hollendinga að gera
Tasmaníu að nýlendu sinni.
Abel J. Tasman gaf þó eyjunni nafn yfir-
manns síns og Austur Indía-félagsins, Van Di-
mens, og nefndi eyjuna Van Diemens Land.
Árið 1855 var nafninu breytt í Tasmaníu til
heiðurs Abel J. Tasman sem var fyrstur
evrópskra landkönnuða sem fann eyjuna.
í þessum fyrsta landkönnuði sáu þeir enga
eyjaskeggja, en virðast þó hafa orðið þeirra
vai’ir og segir Abel Tasman í dagbók sinni árið
1642...
„Þeir héldu sennilega til í hæðunum fjarri
ströndinni.“ Menn úr leiðangri hans þóttust
heyra mannamál í fjarska sem hljómaði ein-
kennilega í eyrum.
James Cook sem kom þangað 135 árum síðar
var hinsvegar með heppnina með sér og komst
þar með fyrstur í kynni við Tasmaníu-frum-
byggjana. Um það skrifar hann í dagbók sína,
hinn 29. janúar 1777 ...
„Það kom okkur þægilega á óvart, þar sem
við vorum að höggva timbur, þegar við fengum
skyndilega heimsókn frá átta þeldökkum
mönnum og einum dreng ... Þeir komu til okk-
ar úr skóginum og virtust ekki hræðast okkur,
því þeir báru engin vopn fyrir utan einn sem
var með prik í hendi sér ..."
Þeir voru nánast naktir, og voru með rauða
skreytingu í hári og skeggi og voru sumir mál-
aðir þessum rauða lit í andliti Á þeirri sögulegu
stundu, er James Cook hitti frumbyggja Tasm-
aníu í íyrsta sinn, höfðu þeir lifað á eyjunni í
30.000 ár að því talið er.
Árið 1777 er ályktað að um 4-6000 frum-
byggjar hafi búið á eyjunni, en líf þeirra og um-
hverfi átti eftir að taka örlagaríkum breyting-
um eftir að eyjan varð að breskri nýlendu og
var kynstofni þeirra og menningu, nánast út-
rýmt.
Það var Bretinn Philip G. King, landstjóri
New South Wales, sem tók þá ákvörðun að
gera Van Diemens Land að fanganýlendu
Breta, til að koma í veg fyrir áform Frakka um
að gera eyjuna að franskri nýlendu. Árið 1803
sigldi hinn 23ja ára yfirlautinant, John Bowen,
til Tasmaníu með 49 manns um borð, þar af 24
fanga, og stofnaði þar breska nýlendu. Næstu
50 ár voru dæmdir fangar frá Bretlandi fluttir í
stórum stíl til Tasmaníu og voru þeir m.a. not-
aðir við að byggja upp húsakost, brýr og vegi.
Islandsvinurinn Jörundur „hundadagakonung-
ur“ var í þessum hópi og lifði í 20 ævintýraleg
ár á eyjunni og mun ég fjalla um einstaka sögu
hans þar í annarri grein.
í dag má enn finna merki þess tíma er Tasm-
anía var að byggjast upp.
Húsin sem fangarnir hlóðu úr höggnum
sandsteini, standa víða og eru einstakar bygg-
ingar sem minna á liðna tíma. Þrátt fyrir
skuggalegt upphaf nýlendunnar er Tasmanía
uppfull af sögulegum minjum sem gerir nú-
tímamanninum kleift að upplifa tíðaranda sem
heyrir fortíðinni tll.
Náttúrufegurð eyjarinnar er nær ólýsanleg,
þar sem regnskógarnir teygja sig enn til fann-
hvítra stranda.
Það eru aðeins 200 km á milli Tasmaníu og
meginlands Ástralíu, en þó er fjarlægðin heil-
mikil hvað menningu og náttúru varðar og er í
rauninni veröld út af fyrir sig.
Eyjan er nokkurn veginn hjartalöguð í lag-
inu og u.þ.b helmingi minni en ísland.
I dag búa þar um 'Æ milljón manna og er afar
rúmt um.menn og dýr í skjóli einstakrar nátt-
úrufegurðar sem er nánast ólýsanleg. Sumir
hafa lýst Tasmaníu á þann veg, „að ferðast um
eyjuna er eins og fjársjóðsleit þar sem þú finn-
ur fjársjóð við hvert fótspor". Mannlífið í
Tasmaníu nú á dögum er áberandi litað lista-
mönnum, skáldum, rithöfundum, handverks-
fólki, bændum, sæförum, sérvitringum, og
villuráfandi auðnuleysingjum. Bresk áhrif er
enn að finna innan samfélagsins og afkomend-
ur þeirra embættismanna og fanga frá fyrstu
árum nýlendunnar. En sífellt gerist það al-
gengara nú á dögum, að fólk leiti upplýsinga
eftir forfeðrum sínum sem komu til eyjunnar í
hlekkjum fyrir rétt um tveimur mannsöldrum
síðan, en lengi var slíkt aldrei borið á borð,
enda þótti það skömm mikil og að vera illa ætt-
aður.
Það má segja að sú von hafi orðið að veru-
leika þegar hópur umhverfissinna í Tasmaníu
tók höndum saman og sýndu með aðgerðum
sínum að samtök þeirra voru tilbúin að berjast í
nafni umhverfisverndar og hófu sögulega og
öfluga baráttu sem skilað hefur marktækum
árangri til þessa.
Margir þakka þessum samtökum fyrir að
hafa stuðlað að þeirri staðreynd, að Tasmanía
er í dag einstakt samfélag og ennþá sú töfra-
eyja sem langafi minn vitnaði í forðum. Eyjan
er ein af fáum náttúruperlum jarðarinnar þar
sem ósnortin náttúran fær að njóta sín undir
vernd sterkra umhverfislaga sem komandi
kynslóðir munu njóta.
Tasmanía, sem áður var þekkt fyrir þjáning-
arfulla fortíð og eyðileggingarhvöt nútíma-
mannsins á náttúrunni fyrir skjótfenginn gróða
úr höndum stórvelda, hefur nú fengið á sig
markaðslegt gildi fyrir umhverfisvænan lífsstíl
sem skilað hefur auknum tekjum af ferða-
mönnum og ekki síst fyrir gæðaframleiðslu
matvæla sem njóta nú viðurkenningar um heim
allan. Vegna þeirrar ímyndar sem eyjan hefur
skapað sér á síðari árum, nýtur öll framleiðsla
hærra markaðsverðs og er ég ekki í nokkrum
vafa, að ísland gæti fylgt sama fordæmi.
Það hefur verið fremur dapurt fyrir mig að
fylgjast með skammsýni landa minna í um-
hverfismálum á síðustu misserum, og vissulega
minnir mai-gt í dag, á baráttu þá er átti sér stað
í Tasmaníu á áttunda áratugnum, en það er von
mín að fólk vakni til vitundar hér eins og þar,
og eygi þá möguleika sem við höfum hér á ísl-
andi og áður en það verður of seint.
Höfundurinn býr ó Sellossi og starior hjó Útvarpi
Suðurlands.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 29. JANÚAR 2000 1 1