Lesbók Morgunblaðsins - 29.01.2000, Blaðsíða 14

Sigríður Zoéga á Ijósmyndastofu sinni 18. febrúar 1915.
Ljósm. Sigríður Zoega. Allar myndirnar eru í vörslu Þjóðminjasafns íslands.
ÞJÓÐMINJASAFN íslands efnir
til sýningar á ljósmyndum Sig-
ríðar Zoéga í Hafnarborg í
Hafnarfirði og verður sýningin
opnuð 29. janúar og stendur til
28. febrúar 2000. Er sýningin
unnin í samvinnu við Hafnar-
borg og Reykjavík, menningar-
borg Evrópu árið 2000. A sýningunni verður
gefið yfirlit yfir ævistarf Sigríðar og lögð
áhersla á þau myndefni sem hún sinnti helst:
andlitsmyndir, barnamyndir, fjölskyldumynd-
ir, myndir af starfsstéttum, embættismönn-
um, vinnustöðum og heimilum.
Sigríður Zoéga var einn íremsti stúdíóljós-
myndari á Islandi á þessari öld. Hún rak ljós-
myndastofu Sigríðar Zoéga & co í Reykjavík í
fjörutíu ár eða frá 1915 tii 1955. Ljósmynda-
plötusafn hennar er varðveitt á myndadeild
Þjóðminjasafns íslands og er rúmlega 30.000
plötur. Ekkert filmu- og plötusafn, sem afhent
hefur verið Þjóðminjasafni, kom jafnvel skráð
og frágengið til safnsins.
Draumurinn látinn rætast
Bjartsýni og framfarir einkenndu Reykja-
vík á öllum sviðum í upphafi 20. aldar. Þá var
að vaxa úr grasi kynslóð ungra kvenna sem
hafði áhugamál og langanir sem fyrri kynslóð-
ir hefðu aldrei getað látið sig dreyma um.
Ungar konur vildu leita sér starfsmenntunar
og fannst lífið hafa upp á ýmislegt annað að
bjóða en giftingu og heimilishald. I fyrstu var
hópurinn fámennur og fáar stúlkur höfðu efni
á að láta drauminn rætast. Ein þessara ungu
kvenna var Sigríður Zoéga (1889-1968), dóttir
Geirs T. Zoéga kennara og síðar rektors við
Menntaskólann í Reykjavík.
Um aldamótin þótti ljósmyndun alls ekki
óviðeigandi starf fyrir ungar stúlkur og höfðu
nokkrar íslenskar konur þegar reynt fyrir sér
á því sviði með góðum árangri. Ljósmyndun
var stutt nám, sem bauð konum upp á svigrúm
sem þær höfðu ekki annars staðar, þ.e.a.s.
tækifæri til sjálfstæðrar vinnu, listrænnar
sköpunar og tekjumöguleika. Þessi atriði hafa
án efa átt drjúgan þátt í því að gera ljósmynd-
un <ið eftirsóttu starfi fyrir ungar konur.
Árið 1907 réð Sigríður sig á ljósmyndastofu
Péturs Brynjólfssonar við Hverfisgötu 18.
Pétur Brynjólfsson var þá umsvifamesti ljós-
myndari landsins og hafði margt fólk í vinnu.
Gæði voru í hávegum höfð á ljósmyndastofu
Péturs og eru sumar mynda hans með því
besta sem gert hefur verið í Ijósmyndun hér á
landi á tuttugustu öld.
Systir Sigríðar, Guðrún, bemskuvinkona
hennar Steinunn Thorsteinson, og fleiri ungar
SIGRÍÐUR
ZOEGA
EFTIRÆSU SIGURJÓNSDÓTTUR
Sigríður Zoéga er meðal hinna fremstu af stúdíó-
Ijósmync lurum okkar. Hún rak Ijósmyndastofu í
1 teykjavíl c í 40 ór, en filmu- og plötusafn hennar
er nú varðveitt ó Þjóðminjasafninu.
stúlkur unnu einnig á ljósmyndastofunni hjá
Pétri. Sá hængur var á starfinu hjá Pétri að
stúlkurnar fengu ekki að taka myndir og ein-
hver tregða var að kenna þeim það. Verka-
skiptingin var þannig að Pétur Brynjólfsson
sá sjálfur um allar tökur, eða karlkynsaðstoð-
armenn hans. Stúlkurnar sáu hins vegar um
að retússera og tóna og þær sáu um allan frá-
gang og afgreiðslu.
Það var mikill hugur í ungu efnafólki á þess-
um árum að fara utan og læra ný störf. Haust-
ið 1910 sigldi Sigríður til Kaupmannahafnar.
Markmiðið var fyrst og fremst að komast á
góða stofu til að læra að taka myndir. Sigríður
hafði gott veganesti frá Pétri og þótti lagin að
retússera. Það gekk samt illa að fá vinnu í
Kaupmannahöfn, því þar var offramboð á ljós-
myndurum. Sigríður var vandlát, vildi ekki
ráða sig á hvaða stofu sem var og helst ekki
nema á bestu stofurnar í borginni. Hún sótti
stutt ljósmyndanámskeið í Teknologisk Instit-
ut og vann um tíma bæði hjá Noru Lindström
og Rosu Parsberg, sem báðar voru virtir ljós-
myndarar í Höfn. Þrátt fyrir ýmsa erfiðleika
sem urðu á vegi hennar vildi hún ekki gefast
upp, og svo fór að með hjálp systur hennar,
Guðrúnar, sem þá var í Þýskalandi, komst Sig-
ríður loks í vinnu á ljósmyndastofu þar i landi.
23. júní 1911 steig Sigríður út úr lestinni á
brautarstöðinni í Köln. Hún hafði svarað
auglýsingu sem hún sá í þýska fagtímaritinu
Der Photograph og var ráðin sem aðstoðar-
manneskja hjá þýska ljósmyndaranum Aug-
ust Sander. Hún vissi það ekki þá, en þar kom
hún til að njóta tilsagnar manns sem nú er
einna þekktastur þýskra ljósmyndara og tal-
inn í hópi helstu meistara Ijósmyndanna á 20.
öld.
„Eg er mjög hrifin af honum í bréfinu, en
bara að ég verði nú ekki skúffuð. Eins og þið
munuð sjá lítur þetta út fyrir að vera mjög
kúnstnerískt og moderne Atelier, hann er
„krossaður og medalliseraður". Mér þykir
hann samt líta nokkuð mikið á sjálfan sig, að
halda að ég auminginn frá íslandi, hafi heyrt
talað um hans kúnstverk, þar stend ég því
miður á gati!“
Sigríður lærði allt viðkomandi ljósmyndun
þessi þrjú ár sem hún dvaldist hjá August
Sander. Hún vann sjálfstætt, því hann ferðað-
ist mikið og tók myndir í sveitunum skammt
frá Köln. Hann kom heim um helgar með plöt-
urnar og Sigríður og Anna, kona hans, fram-
kölluðu, retússeruðu, stækkuðu, tónuðu og
gengu frá samkvæmt því sem viðskiptavinur-
inn óskaði og hafði efni á að borga. Stundum
fékk Sigríður að fylgja meistaranum í mynda-

1 4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 29. JANÚAR 2000