Lesbók Morgunblaðsins - 29.01.2000, Blaðsíða 17

fullum stúlkum, sem dregur að sér athyglina.
Það er engu líkara en dökkhærð stúlka, sem
fremst stendur, sé annað hvort í þann veginn
að stökkva út úr myndinni eða tilbúin til þess
að kippa áhorfandanum inn í hana. í grein í
The Daily Telegraph benti Richard Dorment
mönnum á að bera þessa mynd saman við
málverk nafna Chabas og landa, Paul Cézan-
ne, af nöktu fólki að baða sig. Málverk Cha-
bas hafi í raun verið gamaldags, þegar hann
málaði það, meðan Cézanne vísaði veginn til
nýrra tíma í málverkinu. Tíminn hafi svo leitt
í ljós, að Cézanne var snillingur, en Chabas
annars flokks. Það er ekki bara þarna, sem
gesturinn stendur frammi fyrir svona and-
stæðum. Þær eru alls staðar. Menn geta svo
velt því fyrir sér, hvort þessi málarinn hafi
verið betri, eða hinn, eða einfaldlega öðru
vísi. Dorment sagði svarið fara eftir því, hvað
við legðum upp úr frumleika og sköpunar-
gáfu.
Kona og karl eru viðfangsefni verkanna í
þriðja sal. Þarna eru heiðbjört samskipti
kynjanna í höggmynd Rodin; Jörð og máni,
og svartnættið í Nauðgun eftir Belgann Jef
Lambeux. Það er einhver angist yfir manni
og konu Munchs, en friður og ró yfir pari
Richard Bergh, þar sem það stendur á ver-
öndinni í birtu sænska sumarkvöldsins. En
syndin er lævís og lipur, eins og lesa má út úr
dulúðgum dökkva konunnar í málverki Þjóð-
verjans Franz von Stuck. Svo eru þarna þrjú
málverk af Salome með höfuð Jóhannesar
skírara. Þessi málverk eru hvert með sínu
sniði og mjög ólík. Þjóðverjinn Wilhelm Tru-
bner hefur málað Salome sem státinn nektar-
dýrkanda og virkar hún hvorki herská né
hefnigjörn. Salome Frakkans Jean Benner er
með seiðandi unglingsbrag, en málverk Þjóð-
verjans Lovis Corinth líkist einna helzt farsa-
kenndri sviðsmynd.
Systurnar gleði og sorg
Það er margt um manninn í fjórða sal, enda
eru þar sýnd portrett. Þarna eru Edward og
Nina Grieg við píanóið, eins og P.S. Kröyer
málaði þau. En tvö andlit skáru sig úr í mín-
um augum; málverk Danans Ludvig Find af
norska málaranum Thorvald Erichsen ungum
og portrett ítalans Giovanni Boldini af banda-
ríska listmálaranum James Abbott McNeill
Whistler. Það skín einhver fínleg depurð úr
andliti Erichsen meðan Whistler geislar af
sjálfsöruggum þrótti. Og hlið við hlið hanga
myndir Cézanne af karlinum með krosslögðu
handleggina og Picasso af rithöfundinum Jos-
ep Cardona. Svo eru þarna höggmyndir, þ.á
m. svipmikið andlit Leo Tolstoy eftir landa
hans Troubetzkoy og María Morozova í rúss-
nesku málverki Valentin Serov er ein af þess-
um boldungskerlingum, sem virðast hafnar
yfir þjóðerni og landamæri.
I fimmta salnum eru félagsfræðimálin og
satt að segja æði döpur. Einn af fylgikvillum
fátæktar borgarlífsins voru kynsjúkdómar og
stærsta myndin er málverk Spánverjans
Joaquín Sorolla Y Bastida af nístandi afleið-
ingum þeirra; bækluðum börnum á bað-
strönd. Sama sorglega arfleifðin er í málverki
Munch af móður með dáið barn sitt. Þreytt
fólkið í málverki Frakkans Jules Adler ber
borgarlífinu ekki glaðvært vitni, en Bretinn
Stanhope Forbes hefur gætt mynd sína af
vinnunni í eldsmiðjunni glöðu yfirbragði, sem
ásamt kaffiverksmiðju austurríska málarans
Carl Moll gefur til kynna að um borgarlífið
hafi þrátt fyrir allt runnið glaðværir mann-
lífsstraumar. En það voru augu sótugu stúlk-
unnar í málverki Finnans Eero Jarnefelt af
brunabarningnum, sem fylgdu mér úr saln-
um.
Sjötti salurinn hýsir eins og sá fyrsti ein-
göngu verk, sem voru á heimssýningunni í
París. Þarna gefur að líta þrískipta mynd bel-
gíska málarans Léon Fréderic af lífsstraumn-
um, sem barnamergð túlkar með einhverjum
fáránlegum en þó grípandi hætti. Það var satt
að segja mikill léttir að koma hingað eftir
drunga félagsfræðinnar í fimmta salnum; að
upplifa ást sálnanna í himinbláma Belgans
Jean Delville bætti um betur og að njóta birt-
unnar í málverki Frakkans William-Adolphe
Bouguerau af elsku kvennanna á litla drengn-
um.
Það verður að segjast eins og er, að ég
kipptist örlítið við, þegar ég kom í sjöunda
salinn, þar sem sýndar eru innimyndir og
kyrralífsmyndir. Það sem ýtti við mér var
málverk norska málarans Harriet Backer af
bókasafni Thorvalds Boeck. Andrúmið er
þannig, að það má bókstaflega finna fyrir
eigandanum, líkt og á forsíðu blaðs Morgun-
blaðsins um Halldór Laxness, þar sem var
ljósmynd úr bókasafni skáldsins og stóll þess
auður. Eg man, hvað sú mynd talaði sterkt til
mín og nú heyrði ég óminn aftur. í öðrum
innimyndum situr mörg konan í mismunandi
húsakynnum og þarna má líka labba meðfram
kyrralífsvegg, þar sem m.a. hanga ávextir,
leirtau og blóm eftir Gauguin, Bonnard,
Cézanne og Matisse.
Borgin er viðfangsefni áttunda salarins og
Eero Jarnfellt: Brunabarningur, 1893.
Paul Chabas: Ærsl í ánni, 1899.
Alfred Guillou: Kveðjustundin, 1892.
Valentín Serov: Maria Morozova, 1897.
Jean Delville: Ástir sálnanna, 1900.
er nú margt með öðrum brag en í drunga
sjötta salar. Borgarmyndirnar eru fjölbreytt-
ar og hér er fólk sem nýtur lífsins; hér situr
Picasso að absintdrykkju, Finninn Magnus
Enckell fer á tónleika og Degas er upptekinn
af dansmeyjunum. Hér glíma menn í mál-
verki Bandaríkjamannsins Thomas Eakins,
en Frakkinn Henri de Toulouse-Lautrec fer ‘f
óperuna. í Osló hefur Christian Krohg málað
menn í skrúðgöngu á sólskinsbjörtum 17.
maí, en í New York ríkir vetur í myndum
Robert Henri og Childe Hassam. Og auðvitað
er hér ein af myndum Monet af Charing
Cross-brúnni í London.
Þennan hest þekki ég
Níundi salurinn er sá stærsti og hér gefur
að líta landslagið. Ég lét augun hvarfla um
salinn og allt í einu var eins og kallað væri á
mig. Þennan hest þekkti ég! Og þessa sumar-
nótt! Þarna var þá lifandi komin Þingvalla-
mynd Þórarins B. Þorlákssonar. Þarna eru
líka norskar sumarnætur eftir Munch og
Harald Oskar Sohlberg. Suðrænni svipur er
svo yfir Morgni á Signu eftir Monet. Þýzki
málarinn Ludwig von Hofmann skar sjálfur
út sína ramma og þarna sígur sól hans við
yztu sjónarrönd í ramma með mynd af Beet-
hoven. Síðan koma þeir hver af öðrum;
Gauguin með gönguferð fjölskyldunnar í
faðmi landsins, Cézanne með grjót og greinar
í Bibémus, Degas með sveitaþorpið sem kúrir
undir klettinum og Monet með liljutjömina.
Og nýi heimurinn er þarna líka í kröftugum
myndum Bandaríkjamannanna Thomas Mor-
an af fjöllum vestursins og strandmynd Wins-
low Homer frá Maine.
Sveitalífið tekur við af landslaginu. Það fer
ekkert á milli mála, að samúð listamanna um
aldamótin var sveitalífsins megin. Þar er
heiðríkjan meðan borgin elur mannlífsins
dökku hliðar.
Þarna hanga hlið við hlið sólbjart málverk
Italans Camille Pissaro af síestunni og sept-
embersnjór á verönd ungverska málarans Ig-
or Grabar. Á heitu miðsumarsballi Anders
Zorn ríkir fjör meðan kuldinn smýgur um
konuna, sem Pekka Halonen hefur sent út á
ísinn til að þvo. Synir jarðarinnar er sveita-
lífsins óður eftir Bretann George Clausen,
sem Angelo Morbelli tekur undir í mynd af
stúlkunum á hrísgrjónaakrinum. Og stúlk-
urnar, sem bera síðustu knippin í hlöðu, í
mynd Frakkans Jules Breton, eru talandi c
tákn um æsku og sakleysi sveitalífsins.
Trúin á heima í ellefta salnum. Um alda-
mótin sótti efnishyggjan fast að fólki. Trúir
draumi sveitalífsins gengu listamenn fram
fyrir skjöldu til varnar trúnni; oft með sínum
hætti, eins og Finninn Albert Edelfelt, sem
lætur Maríu Magdalenu með finnskum svip
krjúpa Kristi í skandinavískum skógarjaðri.
Hér er líka mynd Bandaríkjamannsins Henry
Ossawa Tanner af boðun Maríu, þar sem eng-
illinn birtist henni í mikilfenglegum ljós-
stólpa. Hér er líka Kristur á krossinum og
stytta af Maríu mey, sem Bretinn Alfred Gil-
bert vann í bronz.
Samtíminn ó altarinu
I tólfta salnum eru fjögur þrískipt verk, en
margir listamenn um 1900 notfærðu sér þetta
altaristöfluform fyrir samtímamyndir. Port-
úgalinn António Teixeira Carneiro og
Leopold von Kalckreuth lýsa mannsævinni
hvor með sínum hætti; sá fyrrnefndi notar
ímyndaðan ævintýraheim meðan Þjóðverjinn
heldur sig við jörðina og sýnir með raunsönn-
um hætti þrjú skeið úr ævi sveitakonu í Bæj-
aralandi. Hin verkin eru sama heims og Bæj-
arakonan; þetta eru sveitafólk við sjóinn eftir
Frakkann Charles Cottett og námumenn
Belgans Constantin Meunier.
í fyrsta salnum er þrískipt altaristafla eftir
Þjóðverjann Fritz von Uhde, þar sem efnið er
hin helga nótt.
I þrettánda sýningarsalnum og þeim síð-
asta eru sjálfsmyndir. Og eins og önnur list-
málaranna verk eru þau hvert með sínu sniði.
í leiðarvísi segir, að úr sjálfsmyndinni megi
sjá yfirbragð annarra verka viðkomandi; *'
þannig fari fjarrænt yfirbragð sumra saman
við þá sýn, sem lesa megi út úr málverkum
þeirra, meðan t.d. sjálfsmynd svissneska list-
málarans Hodler sé gædd sömu skýru birt-
unni og baði Alpana í landslagsmálverkum
hans.
Og svona til að minna okkur í lokin á tím-
ana tvenna í mannsævinni horfir Auguste
Renoir til okkar þreyttur og þjáður, en landi
hans, Raoul Dufy, er uppmálað sjálfsöryggi
hins unga manns.
Stórt spannað
Með þessari sýningu í Royal Academy er-T
stórt spannað. Þarna er stefnt saman ólíkum
listamönnum og ólíkum stefnum, þarna hanga
verk þekktra listamanna, heimsfrægra og
gleymdra, hlið við hlið. Þetta er listrænt hlað-
borð, þar sem allt er í einum graut. En þegar
allt kemur til alls gerir það ekkert til, því
hann er veizla fyrir augað.
<•
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 29. JANÚAR 2000 1 7