Lesbók Morgunblaðsins - 25.03.2000, Side 15

MARÍA SKAGAN
Erró: ítalskar brúður.
Þórarinn B. Þorláksson: Nfna á þríhjóli,
stillt, líílaus en pen og áferðarfalleg. Mynd Jóns
Stefánssonar, Níni á þríhjóli (án ártals), er
þessu marki brennd og svipað virðist eiga við
mynd Kristjáns M. Magnússonar, Blaðadreng-
ur (1927), en sú mynd er haganlega gerð og tillit
drengsins jaðrar við að vera strákslegt. Björn
Th. Bjömsson segir að þegar litið sé yfir verk
Kristjáns M. Magnússonar þá séu þau „oftast
gerð af mikilli leikni, skólaðri kunnáttu, við-
fangsefnin einfölduð eins og hin natúralíska
endursögn þolir, drættimir ljósir, litir með þýð-
um, áferðarfallegum blæ“. Alls þessa sér stað í
þessari mynd. Hefði drengurinn fengið að vera
svolítill prakkari hefði myndin öll lifnað við,
fengið dýpt sem ekki er fyrir að fara í henni eins
og hún er. Svipað gildir um mynd Birgis
Snæbjöms, Drengur með veiðistöng (1994). Sú
mynd er ágæt uppstilling og þjónar tilgangi
sem slík en hún ljær okkur ekki sýn á æskuna.
Verk Barböra Arnason, Börn að leik (1952),
sem er skissa að veggmynd í Melaskóla, er við-
leitni til að fanga börn í mynd en þess gætir
nokkuð að hún verði form og útfærsla á formum
fremur en athugun á bamssálinni. Hún er ekk-
ert verri fyrir það og rétt er að ítreka þá skoðun
sem sett var fram að ofan að ekki er hér verið
að leggja mat á listrænt gildi verka heldur að
skyggna þau út frá því sjónarhorni hvernig þau
birti barnssálina.
IV
Þrátt fyrii’ það sem á undan segir teljum við
að nokkur íslensk verk skeri sig úr fyrir
skyggna og tæra sýn á bamæskuna.
Leikir bama era ekki, fremur en störf þeirra,
áberandi myndefni og j afnvel þegar það er valið
er sjaldan reynt að túlka sýn barnsins sjálft á
leikinn sem lifandi veruleik (sjá III). Vetur,
börn að leik (1918-20) eftir Asgrím Jónsson er
fágæt undantekning. Lýsing hans á glímu
barnanna við snjóboltann, sem undið hefur upp
á sig og orðið þeim ofviða, er mögnuð kviku lífi.
Jafnvel stærð boltans er, á sinn hátt, afstæð við
skynjun barnanna og hin kappsfulla áreynsla
þeirra undirstrikar hlutverk leiksins sem
þroskatækis: sem undirbúnings fyrir „verðugri
viðfangsefni" síðar. Það er helst þetta verk As-
gríms sem kemst í jafnkvisti við hinar þekktu
leikjamyndir þýska expressjónistans Oskars
Kokoscha, svo sem Börn að leik (1909), þar sem
hispurslaust andrúm og brimandi óþol leiksins
skilar sér til fullnustu - raunar svo mjög að
hneykslaði góðborgara á sinni tíð þó að við eig-
um nú örðugt með að skilja hvers vegna.
Stóra systir og litli bróðir (1948) Kristjáns
Davíðssonar eru ekki í leik en af þeim skín þó
kankvísi, galsi og vaxtarmegin æskuáranna
sem Kokoscha fangaði fyrr á öldinni. Sama má
segja um Perlu (1998) Magdalenu Margrétar
sem teygir sig og reigir rétt eins og hún sé að
brjóta af sér ham bernskunnar til að geta flogið
óþvinguð út í dulúðugan, ghmandi heim
unglingsáranna. Þá hefur Jóhann L. Torfason
gert athyglisverðar tilraunir til að staðsetja
barnið í myndheimi nútímans, eða a.m.k. síns
eigin nútíma sem barns, á krossgötum lopa-
peysulegrar fortíðar og skjávæddrar samtíðar,
svo sem í Islendingnum (1996). Engu að síður
má deila um hvort Jóhanni hafi tekist að höndla
sýn barnsins á veraleika sinn ellegar sýn full-
orðinna á sýn barnsins.
Sálarlífi bai’na, með lægðum sínum og hæð-
um, era ekki gerð skil í mörgum íslenskum
Ásmundur Sveinsson: Drengur.
verkum, a.m.k. ekki þehra sem fylla geymslur
listasafnanna stóra. Við höfum gert þá undan-
tekningu að velja eina andlitsmynd, Barnshöf-
uð (1926) eftir Kjarval, til að minna á ekki þarf
meira en örfáa andhtsdrætti til að uppljóma lát-
brigði barns. En þau tvö verk sem okkur þykja
lýsa kenndum barnshugans hvað best, frá víð-
ara sjónsviði, era annars vegar Rautt barn með
bolta eftir Jóhann Briem (1963) og hins vegar
Sitjandi stúlka (án ártals) Nínu Tryggvadóttur.
Fyrri myndin minnir á hina djúpu einsemd
barnsins þegar það er afskipt og yfirgefið. Ein-
leikur er bami h'til fró til lengdar; félagi eða
fullorðinn þarf að íþætta því til að leikurinn rísi
undir nafni. Ekkert er bami einmanalegra en
bolti sem enginn veltir. Mynd Nínu er gott
dæmi um ríkan hæfileika hennar til að fanga í
mannamyndum ekki einungis „samþjappaða
ásýnd hins ytra borðs“ heldur flytja með sér þá
„hugð, sem er handan við fyrirmyndina“, svo að
enn sé vitnað í Bjöm Th. Björnsson. Myndin
gerir heimtufreka kröfu á hendur áhorfandan-
um um sálræna skýringu: Eftir hverju er stúlk-
an að bíða? Hví veit hún ekki hvað hún á að taka
sér fyrir hendur? Hverju sætir hinn djúpi tregi
í augum hennar? Enginn nema barn horfir á
mann slíkum augum og enginn nema skilvís
mannþekkjari - bamsþekkjari - nær að tjá
slíkan trega í mynd.
V
Með nokkrum undantekningum, á borð við
þær sem nefndar vora hér að framan, virðist
okkur íslensk myndsýn á bamæskuna, ekki síð-
ur en sú „alþjóðlega", einkennast um of af tóm-
læti og holhljómi. Hvað veldur? Máltækið segir
að hver sé sínum hnútum kunnugastur. Ef við
leyfum því máltæki að upplýsa hitt sem ritgerð
þessi hófst á, um að enginn vilji sína barnæsk-
una muna, er skýringin ef til vill fundin: Lista-
menn era, að nævistum undanskildum, fullorð-
Ljósmyndir: Hannes Sigurðsson.
Bragi Ásgeirsson: Barnaárið, blönduð tækni.
ið fólk sem glatað hefur sýn bernskunnar á
veraleikann og ímynd barnsins í sjálfu sér.
Alkunna er að reynsla kvenna af veraleikan-
um fór ekki að skipta máli í orðræðu um mynd-
list fyrr en með uppgötvun fyrri tíðar kvenlista-
manna (svo sem Sofonisba Anguissola frá 16.
öld og Constance Marie Charpentier frá 17.-
18.öld) og framgangi kvenlistamannanna
sjálfra á 20. öld. Konur eins og Frida Kahlo,
Georgia O’Keeffe og Cindy Sherman hafa í
raun endurskapað kvenímynd myndlistarinnar
í verkum sínum. Að breyttu breytanda mætti
herma lýsingu okkar á börnum í myndlist sem
englum eða púkum upp á hina hefðbundnu
kvenímynd i myndlist þar sem konum var ein-
att lýst sem gyðjum eða dræsum. Lærdómur-
inn er þá sá að breytingar sé ekki að vænta fyrr
en hinir „öðraðu og jöðruðu", svo að notast sé
við umdeilt nútímaorðalag, fái sjálfir tauminn.
Af augljósum ástæðum er þess naumast að
vænta að upp rísi listamenn á barnsaldri sem,
hliðstætt fyrrgreindum konum, bylti myndsýn
á börn. Engu að síður er full ástæða til að gefa
gaum að börnum sem listamönnum og sjálfs-
tjáningu þeirra. í Vestursal Listasafnsins á Ak-
ureyi-ar getur að líta afrakstur af listrænni
vinnu barna sem fengu það verkefni, undir
handleiðslu Rósu K. Júlíusdóttur myndlistar-
konu að lýsa sjálfum sér í starfi og leik. Þessi
sýning skapar fróðlegt mótvægi við Sjónauka
okkar, um barnæsku í íslenskri myndlist, og við
biðjum væntanlega áhorfendur að velta því al-
varlega fyrir sér hvort það séu bömin sjálf eða
hinir fullveðja listamenn sem trúverðugar fangi
ímynd barnæskunnar.
Höfundarnir eru deildarforseti, prófessor í heim-
speki og kennari í listasögu við kennaradeild
Hóskólans ó Akureyri.
AÐ
GENGNU
SPORI
Er þú stendur
á þinni eigin strönd
og horfír út á hafíð,
hvort grunar þig ekki
önnurlönd handan
hafsins, lönd sem
ef til vill er ekki
að fmna á landakortinu
en eru engu að síður
raunveruleg
því þú veist
þú hefur verið
þar áður
ogmuntað gengn u spori
hverfa þangað aftur.
MINNING
Litbrigðnum strengjum
leika augu mín
sólarlagið ájökulbogann
bentan til himins
Þaðhúmar
Búin kvikum seglum
norðurljósa ekur gullin
skeið mánasigðarinnar
reistu stefni myrkbláan
marinn svo það gneista
fíeygar stjörnur und
kjölfarinu á himinfestinguna
og í jarðbrjóstum
vakna draumar
vaka
Höfundurinn er rithöfundur í Reykjavík.
MATTI NOREMA
STUNDUM
Stundum fínn égsár
þá veit ég að þetta er ekki
draumur
ég fínn oft eitthvað annað
kannski erþetta ævintýri
Ég er líkami, hluti af náttúru
ég er sál, hluti afþér
stundum færð þú mig til þess
aðgleyma
að ég er dauðlegur
Þú hefur gert þetta í þúsund ár
skáld, skák, listir
fegurð, könnunarleiðangrar
þú læturmanninn gleyma
mörkum
í gær vissi ég ekki, ég væri
þinn
í dag er ævintýri raunveruleiki
á morgun get ég kannski gefíð
ást
líkt og skýrt er í biblíunni.
Hvað erum við
fyrir hvort annað
þú gerir mig blindan
þess vegna sé ég betur.
Höfundurinn er finnskur verkamaSur,
búsettur ó islandi síðan 1997.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 25. MARS 2000 1 5