Lesbók Morgunblaðsins - 25.03.2000, Síða 17

I
sem þau stunda nám í Listaháskólanum," seg-
ir Kristján.
En var bráðnauðsynlegt að stofna Listahá-
skóla? Eru listamenn nokkuð betur settir með
BA-gráðu upp á vasann, ekki síst í ljósi þess
að íslenskir listnemar hafa hingað til átt
greiða leið að erlendum háskólum í framhalds-
nám? „Þessar breytingar eru í samræmi við
það sem er að gerast annars staðar í heimin-
um. Það er verið að breyta listaskólum og
færa þá í auknum mæli á háskólastig. Víða er
verið að leggja niður deildaskiptingu og það er
eðlilegt að menn velti fyrir sér af hverju.
Astæðan er að mínu mati m.a. sú að hver lista-
maður notar í dag fleiri miðla en áður og með
því að leggja niður sérhæfðar deildir er þar af
leiðandi verið að færa skólaumhverfið nær
starfsumhverfi listamanna, þ.e. nemendur
geta unnið með og kynnst fleiri en einum miðli
á námstímanum. Aðalatriðið er líka að með
stofnun Listaháskólans erum við að búa til
akademískt umhvei’fi fyrir listkennslu sem
hefur ekki verið til hér á landi en það felur
m.a. í sér rannsóknir og listsköpun kennara,
eins og ég minntist á áðan. Það sem lýtur einn-
ig að nemandanum er að það verða gerðar
auknar kröfur til hans, m.a. um sjálfstæð
vinnubrögð. Við megum heldur ekki gleyma
því að það er ekkert því til fyrirstöðu að þessi
skóli geti verið alþjóðlegur og að hingað sæki
nemendur erlendis frá.
Svo verður að hafa í huga mikilvægi þess að
kerfi skólans verður að vera sveigjanlegt og
þola breytingar, ekki síst í ljósi þess að lista-
háskólar eru frábrugðnir öðrum háskólum.
Auðvitað þarf að vera festa í skólastarfinu en
starfið sem fer fram innan listaháskóla er oft
tilraunakennt og ófyrirséð og kerfið verður að
þola þá spennu sem fylgir listsköpun." í
skýrslu Kristjáns og Valgerðar eru færð eftir-
farandi „Rök fyrir kennslu á háskólastigi í
myndlist".
„Með tilliti til breyttra áherslna í myndlist á
síðustu árum hefur í mörgum nágrannalönd-
um okkar þótt nauðsynlegt að endurskipu-
leggja starfsemi þeirra skóla sem sinna æðri
menntun á sviði myndlistar.
Tilhneigingin hefur verið sú að skapa þess-
ari menntun umgjörð svipaða þeirri sem vís-
indin njóta í hefðbundnu háskólaumhverfi, en
um leið er þess kappkostað að hún fái að
þróast samkvæmt eigin forsendum og þörfum.
Þannig hafa t.d. fleiri og fleiri listaskólar
tekið upp einingakerfi og prófgráður að fyrir-
mynd venjulegra háskóla. Þá hefur listsköpun
innan listaskólanna hlotið sambærilegan sess
og rannsóknir hinna vísindaskólanna."
Hert inntökuskilyrði
Inntökuskilyrði í myndlistardeild verða hert
frá því sem var og námskröfur auknar. Verður
mikið erfiðara í'yrir fólk að komast inn í skól-
ann? „Við komum til með að breyta inntöku-
skilyrðum í áfóngum. Við erum að fara í gegn-
um ákveðið aðlögunartímabil núna en
breytum því smám saman og munum til dæm-
is gera auknar kröfur til sjálfstæðra vinnu-
bragða, að nemendur hafi bæði fræðilega og
verklega kunnáttu. Einnig verður lagt sér-
stakt mat á persónulega nálgun nemenda á
verkefni almennt og skapandi hugsun. Eitt af
markmiðum skólans er að skapa nemandanum
umhverfi til að þroska og þróa sjálfan sig til að
geta tekist á við framhaldsnám eða vinnu.“
Óttast ekki húsnæðisvandann
Það er óneitanlega dálítið sérstakt að fyrir-
tæki sé stofnað, í þessu tilfelli Listaháskóli ís-
lands, án þess að neitt sé í raun tilbúið nema
nafnið og rekstrargrunnur. Hefði ekki verið
ráð að bíða og klára þá grunnvinnu sem vinna
þurfti ásamt því að finna skólanum húsnæði
þar sem öll starfsemin gæti verið undir einu
þaki? Er þetta kannski dæmigert íslenskt
vinnulag? „Það var alls ekki planið að gera
þetta svona. Upphaflega var gert ráð fyrir
meiri tíma til að byggja upp kerfi skólans en
það sem gerðist var að við stofnun Listahá-
skólann varð pressan frá nemendum, kennur-
um og umhverfinu svo mikil að ráðist var í að
hefja kennslu á háskólastigi strax með því að
yfirtaka Myndlista- og handíðaskólann. Þetta
er erfiðari leið og auðvitað ekki sú sem maður
hefði viljað fara. Ætli þetta sé ekki bara dálítið
séríslenskt?" Umræðan um húsnæðismál
Listaháskólans hefur staðið lengi, án þess að
nokkur lausn hafi fundist. Síðan hús Sláturfé-
lags Suðurlands í Laugarnesi var eyrnamerkt
skólanum hefur það staðið að mestu autt og
óinnréttað fyrir utan að Myndlistarskólinn
hefur verið að fikra sig inn á jarðhæð hússins.
„Ég óttast nú ekki húsnæðisvandann. Það er
verið að vinna í húsnæðismálum skólans og
stjórn skólans ásamt byggingamefnd sér um
þau mál. Þessa dagana er verið að gera úttekt
á húsnæðinu í Laugarnesi, hvað kostar að
breyta því í listaháskóla, og hins vegar er ver-
ið að athuga hvað nýbygging kostar. Þegar
niðurstöður úr þessum tveimur könnunum
liggja fyrir getur stjórn skólans tekið ákvörð-
un um málið.
Mér skilst að hægt verði að endurbyggja
Laugarnesið eða byggja nýtt hús á 24 mánuð-
um þegar ákvörðun um það hefur verið tekin.“
Vinnur úr ólíkum bakgrunni
En hvernig tilfinning er það að taka þátt í
að fóstra listaháskóla á Islandi á uppvaxtarár-
um? „Þetta er bæði spennandi og krefjandi og
það fer mikilll tími eðlilega í þetta. Ég lít samt
fyrst og fremst á mig sem myndlistarmann og
þetta sem tímabundið verkefni. Ég reyni að
sinna listsköpun samhliða, þó óneitanlega eigi
þetta forgang meðan á því stendur." Kristján
er Akureyringur, fæddur árið 1957. Hann lauk
gagnfræðaprófi á Akureyri og stundaði þar
grunnnám í myndlist þar til hann flutti suður
og hóf nám við Myndlista- og handíðaskóla ís-
lands árið 1977.
,AHs var ég í átta ár í listanámi. Ég út-
skrifaðist frá nýlistadeild (síðar fjöltækni-
deild) árið 1981 eftir fjögurra ára nám. Ég var
nemandi Magnúsar Pálssonar en hann er án
efa einn áhugaverðasti kennari sem ég hef
haft á lífsleiðinni. Auk þess sem hann kenndi
stóð hann fyrir því að hingað komu erlendir
kennarar eins og Robert Filliou, Dieter Roth
og austurríski gerningalistamaðurinn Her-
mann Nitsch. I náminu gáfum við meðal ann-
ars út hljómplötur og fórum í fræga hljóm-
leikaferð um Evrópu með Hermanni Nitch
sem Dieter Roth stóð á bakvið. Magnús Páls-
son hafði mikil áhrif á mína kynslóð og meiri
áhrif á íslenska myndlist en menn átta sig á í
dag.
Upp úr 1980 kom nýja málverkið og var fyr-
ir okkur nemendur eins og frelsun. Okkur
fannst vera kominn einhver leiði í listina og
því var nýja málverkið kærkomið en í því var
fólgin viss ögrun við ríkjandi ástand. Árið 1982
skipulagði ég samsýningu í Norræna húsinu
sem var að ég best veit fyi’sta sýningin á nýja
málverkinu á Islandi. Sýningin hét 7 ungir
menn og á henni voru Tumi Magnússon, Daði
Guðbjörnsson, Ómar Stefánsson, Tolli, Pétur
Magnússon, Ragna Hermannsdóttir auk mín.
Árið eftir, sama ár og ég fór í framhaldsnám
til Hamborgar, var ég einn af aðalskipuleggj-
endum stórrar listahátíðar sem bar heitið
Gullströndin andar og var haldin í yfirgefnu
húsnæði sem Sambandið átti við hliðina á JL-
húsinu á Hringbrautinni. Þetta voru spenn-
andi tímar þar sem rokki, skáldskap og
myndlist var teflt saman.“ Eftir námið í ný-
listadeildinni hélt Kristján til framhaldsnáms
við listaháskólann í Hamborg og var þar í fjög-
ur ár. „Þar fór ég í raun í málaradeild, sem var
á margan hátt mjög ólíkt því námi sem ég var í
hér heima. Það má því segja að bakgrunnur
minn sé tvíþættur, annarsvegar hugmynda-
listin hér heima en úti var ég í algleymi nýja
málverksins. Mér finnst einhvern veginn að ég
hafi verið að vinna úr þessum ólíka bakgrunni
síðan.“
íslenski veruleikinn
Eftir námið úti flytur Kristján heim. „Þá
tekur við þessi íslenski raunveruleiki, að vinna
fyrir sér sem fyrir mér þýddi kennsla og
stjórnunarstörf. Ég fór einhvern veginn mjög
snemma út í félags- og menningarmál, og það
hefur elt mig síðan. Ég var t.d. formaður
stjórnar Nýlistasafnsins, formaður SIM og
fulltrúi þeirra í Bandalagi íslenskra lista-
manna. Ég sat í framkvæmdastjórn Listahá-
tíðar í Reykjavík, varð svo deildarstjóri fjöl-
tæknideildar MHÍ, og árið 1997-1998 tók ég
að mér að vera skólastjóri Myndlistarskólans í
Reykjavík, en á þeim tíma var skólinn hús-
næðislaus og ég stjórnaði kaupum á nýju hús-
næði og uppbyggingu náms á nýjum stað,
ásamt öðru góðu fólki.“ Að loknu einu ári í
Myndlistarskóla Reykjavíkur sneri Kristján
aftur til starfa í MHÍ í fjöltæknideild. „Þegar
ákveðið var að stofna Listaháskólann sá ég
fram á að verða atvinnulaus og sótti um stöðu
deildarforseta eftir auglýsingu í Morgunblað-
inu og í kjölfarið var ég ráðinn í stöðuna til
þriggja ára.“ Félags- og stjórnunarstörf eru
aðeins hluti af því sem Kristján hefur aðhafst í
gegnum tíðina því enn er ótalinn fjöldi einka-
sýninga á myndlist Kristjáns og samsýningar
sem hann hefur tekið þátt í bæði hér á landi og
erlendis. Þar á meðal eru sýningar í flestum
helstu sýningarsölum á íslandi. Verk hans eru
m.a. í eigu Listasafns Islands og Listasafns
Reykjavíkur og starfslaun listamanna hefur
hann fengið oftar en einu sinni. Er núverandi
staða þín, deildarstjórn í Listaháskólanum,
auk tækifæra á að vinna að myndlist samhliða,
draumaaðstaðan? „Það er alveg ljóst að ef ég
gæti sinnt listsköpun eingöngu þá væri ég í
því. En eins og langflestir íslenskir listamenn
gera þarf ég að vinna aðra vinnu til að geta séð
fyrir fjölskyldunni. Ég er þó það heppinn að
þau verkefni sem ég hef unnið hafa verið
skemmtileg. Það á einnig við um þetta verk-
efni. Ég er ráðinn til þriggja ára og þau taka
enda. Það er Ijóst að uppbygging Listaháskóla
Islands tekur mun lengri tíma, og hvort ég
sinni því verkefni áfram eða einhver annar,
verður að koma í Ijós. Von mín er bara sú að
mér takist í samstarfi við aðra að byggja upp
áhugaverðan Listaháskóla.“
AF GYLLTUM ÖP-
UM OG MENN-
INGARMAFÍUM
I dag klukkan 15 opnar Daði Guðbjörnsson
sýningu í Stöðlakoti við Bókhlöðustíg. Daði sýnir
þar teikningar sem hann hefur beðið með að sýna
í ein tólf ár, segir 1 hann í samtali við ÞORVARÐ
HJÁLMARSSON. Þá sýnir hann rýmisverk, þar
á meðal apa einn gullinn sem kann að vera
táknrænn f/rir sýn listamannsins á ofurvald
menningarpostula samtímans.
AÐ situr gylltur api á gólfinu
og heldur á pensli svo þetta er
vafalaust einhvers konar mál-
ingarapi. Allt í kringum hann
er hvítur hringur og apinn
virðist við fyrstu sýn vera
Búddalíkneski. Sólargeislam-
ir sindra á hann og geisla af
honum þessa síðdegisstund á háaloftinu í
Stöðlakoti við Bókhlöðustíg. Daði Guð-
björnsson listmálari er að leggja lokahönd á
sýningu þar sem hann sýnir rýmisverk og
teikningar eftir sjálfan sig. Apinn gyllti er
eitt rýmisverkanna, en fleiri verk gefur að
líta þarna á háaloftinu. Rýmisverkin hafa
orðið til á árunum 1989 til 2000, þau eru unn-
in út frá hlutum sem fyrirfinnast í daglega
lífinu en Daði reynir að vinna með eða úr
eins og gert er í teikningum eða málverki.
Teikningarnar eru flestar frá árinu 1988 og
unnar á næstum ósjálfráðan hátt með sam-
vinnu tilviljana og eins konar rökhugsunar
með tilvitnun í aðferðir sálarfræðinnar, seg-
fr listmálarinn Daði og fullyi-ðir að teikning-
in sé undirstaða málaralistarinnar, með
teikningu sé hægt að leita að nýjum mynd-
rænum lausnum og kanna ýmis viðfangsefni
með mun sjálfsprottnari hætti en til dæmis
með olíulitum. En gyllti apinn, fyrir hvað
stendur hann?
„Ætli hann sé ekki myndlistarmaðurinn
sem reynir að líkja eftir, apa eftir listamönn-
unum,“ svarar Daði. „Það er salthringur í
kringum hann sem myndar einhvers konar
vörn fyrir hann, því salt er heilagt tákn, sam-
anber salt jarðar. Rýmisverkin eru ekki dæm-
igerð fyrir mig, ég geri fá svona verk og ef ég
hefði þau fleiri yrði broddur þeirra marklaus.
Þessi hugsun missir marks ef aparnir verða of
margir. En um verkin gildir að ég geri þau af
heilindum og kem minni persónulegu skoðun
að. Þetta er einhvers konar uppreisn gegn
fjöldaframleiðslu.“
Nú ert þú kunnur fyrír olíuliti þína enda
einn af forvígsmönnum nýja málverksins
svokallaða. Teikningarnar sem þú sýnir hér
eru þó flestar komnar til ára sinn a ? Hvað veld-
ur þvíaðþú sýnir þær fyrst núna?
„Ein teikninganna er ný en hinar eru allar
frá 1988. Ástæða þess að ég hef ekki áður sýnt
teikningar frá þessu tímabili er sú að ég fann
aldrei rétta tímann og dró mig í hlé, vildi frek-
ar sýna ólíumálverkin en teikningarnar. Á
þessum árum réð ákveðin menningarmafía
hér ríkjum sem andsnúin var hefðbundinni
myndlist, málverkum og teikningum. Þess
vegna er ég forvitinn að vita hvernig þessu
verður tekið í dag, þótt ég viti ekki af hverju
ég er að þessum fjanda, en það er hluti þess að
vera listamaður að hafa þor. Ef maður gerir
þetta ekki er maður eitthvað annað en lista-
maður. Ég átti þó ekki hugmyndina að sýning-
unni, Hulda Jósefsdóttir hér í Stöðlakoti bað
mig um sýninguna með stuttum fyrirvara. 01-
íumálverkin sem ég er að gera í dag passa ekki
vel inn í þetta húsnæði en ég sá í hendi mér að
teikningarnar og rýmisverkin myndu sóma
sér vel í þessu húsi svo ég lét slag standa.“
Þú segist nota aðferðir sálfræðinnar og
myndirnar verða fyrir vikið að nokkurs konar
sálarspeglum. En hvernig verða þær til?
„Ég nota blekklessu og liti sem ég set á blað
og pressa síðan blaðið saman, út kemur sam-
hverfa, eitthvað lífrænt. Þetta eru aðferðir
sem ég hef séð í bíómyndum þar sem sálfræð-
ingar láta sjúklinga sína gera þetta sama og
reka síðan útkomuna framan í þá og nota nið-
Morgunblaðið/Golli
Daði Guðbjörnsson myndlistarmaður.
urstöðurnar við sálgreininguna. Hjá mér er
þetta sennilega vonlaus sálkönnun. Mín eigin
sálkönnun! Það má vel orða það sem svo að
mér þyki sem ég hafi óskaplega spennandi sál-
arlíf. Arið 1980 gerði ég mörg svona verk. Eru
listamenn hvort sem er ekki alltaf að opinbera
fyrir öðrum afurðir sálarlífs síns? Ég get verið
hæstánægður með mitt. Að minnsta kosti vilja
margir kaupa þessar afurðir sálar minnar og
hengja þær upp á vegg hjá sér.“
Vonlaus sálkönnun segir þú! Af orðum þín-
um má ráða að þú sért ekki yfir þig hrifínn af
samtímanum?
„Mér finnst mikið af því sem er gert í sam-
tímanum svo óskaplega leiðinlegt eins og þessi
sýning sem er uppi í Nýlistasafni núna. Hún er
galtóm og gjörsamlega innihaldslaus formal-
ismi. Það er sama sem ekkert í flestum her-
bergjunum nema þrjú biluð myndbandstæki
og geislaspilarar með hljóðtruflunum. Ég vona
að ég standi fyrir eitthvað annað en þetta.“
Nýja málverkið vakti athygli á sínum tíma.
Hvað olli því eiginlega? Hvað þótti svona
merkilegt við unga menn ogmálverk?
„Ástæðan er ef til vill sú að ákveðin menn-
ingarmafía var búin að finna það út að olíumál-
verkið væri loksins dautt. Um 1980 þegar ég
var í námi var allt álitið leyfilegt. Kennari
minn í nýlistadeildinni hvatti okkur til að nota
öll þau efni sem okkur dytti í hug við listsköp-
un okkar en um leið og við tókum upp pensla
og olíuliti og byrjuðum að mála setti hann upp
hundshaus. Að mála er orðið úrelt, það er
betra að nota efni sem tengist iðnaði, ljós-
myndir og eitthvað því um líkt. En þessir
menn hafa rangt fyrir sér! Málning er mikið
notuð í iðnaði. Hún er sú iðnaðarvara sem hef-
ur lifað hvað lengst. Annars eru hlutirnir alltaf
að breytast. Hugmyndafræðingur menningar-
mafíunnar, sem afneitaði málverkinu forðum
daga, Kristján Guðmundsson, sem reyndar
virðist fastur á sjöunda áratugnum, getur ekk-
ert gert núna nema það sé málverk. Er nokkur
furða að menn setji hljóða? Ég botna ekkert í
þessu!“

«r
*
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 25. MARS 2000 1 7