Lesbók Morgunblaðsins - 08.04.2000, Qupperneq 5

p i' M/ I l(f" ■
w ? 1 1' 1 •! " ” H
rfrniÉBB |j ' i, ÆM
Anthony Eden, 1897-1977, einn þekktasti stjórnmálamaður Breta á löngu tímabili. Hann barðist í fyrri heimsstyrjöldinni og lagði síðan stund á
austurlensk tungumál í Oxford. Fyrst kosinn á þing 1923, utanríkisráðherra 1935-38, aftur 1940-45 og 1951-55, forsætisráðherra 1955-57.
Eden sagði af sér embætti utanríkisráðherra 1938 til að mótmæla linku Chamberlains gagnvart Hitler og Mussolini. Hann tók þó aftur við emb-
ætti þegar heimsstyrjöldin hófst 1939 og þegar Churchill varð forsætisráðherra 1940, varð Eden utanríkisráðherra til stríðsloka og enn á ný 1951
eftir að íhaldsflokkurinn og Churchill endurheimtu völdin. Eden varð alvarlega veikur 1953 og náði aldrei fullri heilsu eftir það. Hann varð þó for-
sætisráðherra eftir Churchiil 1955, en Súesdeilan 1956 varð honum að falli; hann baðst lausnar í jan. 1957.
Um haustið voru almennar þingkosningar í
Bretlandi. I kosningariti sem Ihaldsflokkurinn
gaf út þá segir að Mr. Winston Churchill hafi
„promised that the fishing industry, if the
Conservatives were retumed to power, would
be protected from unrestricted foreign dump-
ing and that every effort would be made by int-
ernational agreement to prevent overfishing".
Þetta spáði nú ekki góðu og svo unnu íhalds-
menn þessar kosningar og Winston Churchill
varð forsætisráðherra og Anthony Eden utan-
ríkisráðherra. Hinn síðarnefndi kom nokkuð
við landhelgis- og landanamálið, eins og ég
mun brátt víkja nánar að.
Fyrst eftir að nýju reglurnar um fjögurra
mflna landhelgina gengu í gildi um miðjan maí
1952 gerðist lítið annað í landhelgismálinu en
að ríkisstjórnir Breta og íslendinga skiptust á
nótum um hina nýju landhelgi. Fisklandanir
gengu og snurðulaust að mestu, enda var ekki
ýkja mikið um þær yfir sumarmánuðina. Þeg-
ar leið að hausti tóku breskir togaraeigendur
veralega að þjarma að löndunum íslensku fisk-
iskipanna.
Þórarinn Olgeirsson, vararæðismaður í
Grimsby, hringdi til mín hinn 4. september og
hafði þá frétt að færa, að Hull Exchange hefði
samþykkt að lána engin áhöld, sem nauðsynleg
væru við uppskipun á fiski, til hinna íslensku
fiskiskipa þegar þau kæmu með fisk, og höfðu
þeir fengið Grimsby Exchange til þessa sama.
Astæðan fyrir því, að þetta hefði verið ákveðið,
sagði Þórarinn, væri sögð sú, að ekkert svar
hefði borist frá íslandi við síðustu mótmælan-
ótu Breta. Þetta var að visu formlega rétt, en
Þórarinn taldi litlar líkur fyrir því að svar frá
íslandi mundi breyta nokkru um þetta bann.
Ef íslendingar vildu kaupa uppskipunaráhöld
mundu þau kosta um £80 þús-
und. Annars fannst Þórarni
sjálfsagt að íslensk fiskiskip
yrðu látin koma svo séð yrði
hvort alvara fylgdi máli, enda
væri þá hægt að bera fram
kvartanir opinberlega. Þessi
válegu tíðindi símaði ég strax
heim.
Nokkrum dögum síðar-
barst frétt um það, að samn-
ingaumleitanir væru hafnar í
Grimsby um landanir fimm
þýskra togara í breskum höfn-
um vikulega, þar af þrjár í
Grimsby. Það var skoðun Þór-
arins Olgeirssonar að Islend-
ingar ættu að hefja samninga
um fimm til sex landanir á
viku. Þjóðverjarnir ættu að fá
sams konar landanaréttindi og
Bretar sjálfir hefðu og við ætt-
um þá að krefjast hins sama.
Ég símaði þetta heim og Þóra-
rinn hringdi til FIB um það.
Þegar utanríkisráðherra
fékk símskeyti sendiráðsins
um að ástæðan fyrir banninu
við afnot af uppskipunaráhöld-
unum væri sú, að íslenska
stjórnin hefði ekki svarað
bresku stjórninni, brá hann
skjótt við og kvaddi fulltrúa
breska sendiráðsins P.J. Lake
á sinn fund. Þegar hann hafði
rifjað upp málið og getið þess,
að bresku togaramönnunum
virtist gremjast að Islending-
tbL — Laugardn~ur 11. oktébcr 1952
Prcntimiðja MargunblaSsina.
Jovanka Tíló
ae

i-rlðja knru Titós roankálkv
llún er 28 ára aömut oc majór
í JúcóslavncHka licrnum.
BreHkiff Sogaraeiges?íÍ£sr
óftssDs* að ræðffl affsiánre
baitsísÍESs — 'VsSsiss IbelafOT
ræls frBðtiBsaB’lBBiiiBia
j
Fulilrúar FI3, Kjatlan Thers og Jón Axel Pélurison,
ssgja frá viSraðum sínum í Lundúnum
1 GÆRKVÖLtlI boðaði Félau iMenxkra botnvörpuskipaci»«-nda
blaflamcnn á fund þchra Kjartans Tlion, íormanns fcbgslnx. og
Jóns Axrls Cétumonat, cn |>cir eru nýkomnir úr nretlandsíör,
þax scra þeJr áttu viðraröur við ínlltnja íélags brcxkrn losantig-
cmla vcjna töndunarbauns þe*s, er þcir hata lagt á llsk nr islrnsk-
Hm togurum. Vtttadur l>cnsar fóru frani af fullrt rinurð' i báía
bóga, rn brcakir tugaraciecmlur \ih!u bcJun unmvSunum að hL-uii
jnýju vcrnrfarlinu umliverfis landið, scm fuiltníar Pclajcs nf. botn-
vörimskipa-ÍRrmi.i vi.tuðu á buc, þar «ð það vrcrl raálcfni, sem
clnKönxu rikitstjórnir lar.danna sa-'.u rastt.
1 samtali siuu við blaöamenn i trror Ivstu þclr Kjartan Thors og
J/m ,U.1 hvi tflr ...A I-----I.-/
Löndunarbannid var hitamál á íslandi og sama dag og Agnar
Klemens Jónsson sendiherra gekk á fund Edens utanríkisráð-
herra var forsíðufrétt Morgunbladsins um blaðamannafund
Félags íslenskra botnvörpuskipaeigenda, en forustumenn
félagsins voru þá nýkomnir úr Bretlandsför.
ar skyldu ekki sýna „some sort of gesture'
minnti hann fulltrúann á, að hann hefði áður
skýrt honum frá því, og einnig breska sendi-
herranum Greenway að hann gerði ekki ráð
fyrir, að orðsendingu bresku ríkisstjórnarinn-
ar yrði svarað (þ.e. orðsendingin frá 18. júní
1952, sem er birt í hvítbókinni The Icelandic
Efforts for Fisheries Conservation, bls. 41),
þareð íslenska ríkisstjórnin gæti á engan hátt
slakað til í landhelgismálinu, og svarið yrði því
alveg negatíft, og að sumu leyti endurtekning
á fyrri röksemdum Islendinga, en slíkt svar
yrði sennilega einungis til þess að skapa meiri
gremju í Bretlandi en orðið var. Mr. Lake
samsinnti þessu og tók auk þess fram, að orð-
sending Breta væri þannig orðuð, að ekki virt-
ist beinlínis vera ætlast til þess, að henni yrði
svarað (frásögn Péturs Thorsteinssonar af
samtalinu).
Þessar aðgerðir höfðu tvennar afleiðingar. í
fyrsta lagi komu fulltrúar íslenskra útgerðar-
manna, þeir Kjartan Thors og Jón Axel Pét-
ursson til Englands til viðræðna við breska
togaraeigendur og þóttu mér það góð tíðindi,
að þessir aðilar gætu rætt saman um vanda-
málin og í öðru lagi fékk ég bréf frá Hans G.
Andersen um að Greenway sendiherra hefði
lagt til að mér yrði falið að tala við Anthony
Eden utanríkisráðherra um málið og væri
Hans væntanlegur til London innan skamms
til þess að aðstoða mig við undirbúninginn að
því samtali.
Bresku blöðin, en þau voru fyrst með frétt-
ina um komu þeirra Jóns Axels og Kjartans,
létu sér tíðrætt um komu þeirra og voru í því
sambandi skrifuð mörg ónotaleg orð í íslands
garð og ósanngjörn. Þeir félagar áttu svo fund
með bresku togarareigendunum og höfðu
Woodcock fiskifulltrúa okkar með sér. Þrátt
fyrir alllangt fundarhald náðist ekkert sam-
komulag milli aðilanna. Eftir fundinn komu
þremenningarnir til mín og sátu hjá mér lengi
dags þar sem við ræddum landanamálið án
þess þó að komast að nokkurri niðurstöðu um
hvaða ráðstafanir væri frekar hægt að gera.
Um sama leyti og þeir Jón Axel og Kjartan
áttu framangreind fundarhöld við hina bresku
togarareigendur kom Hans G. Andersen til
London. Við Hans fórum nú að undirbúa nótu
þá sem mér var ætlað að afhenda Anthony
Eden. Voru þeir Jón Axel og Kjartan Thors
okkur til aðstoðar í því sambandi.
Ég fékk samtalið við Anthony Eden hinn 11.
október og fór Hans með mér til hans sam-
kvæmt fyrirmælum að heiman. Paul Mason
forstöðumaður Norður-Evrópu deildarinnar
var þarna líka. Ég afhenti Eden nótuna sem
hann las yfir eftir að ég hafði gert stuttlega
grein fyrir henni og tilefninu til afhendingar-
innar.
I upphafi er vísað til þeirra nótuskipta sem
fram höfðu farið fyrr á árinu eftir að fjögurra
mflna stækkunin tók gildi og nokkur málefni
sem ágreiningur var um talin upp svo sem það
atriði að loforðið um að ræða um landhelgis-
málið áður en til stækkunarframkvæmda
kæmi hefði verið efnt með samtölum þeim er
fram fóru undir forustu Ólafs Thors í janúar-
mánuði. Eins var lögð áhersla á rétt okkar að
þjóðarétti til einhliða stækkunar landhelginn-
ar. Þá var að því vikið að ástæðulaust hefði
þótt að svara frekari skrifum Breta, þvi ekkert
nýtt hefði komið fram í þeim og endurtekning-
ar upp aftur og aftur gætu aðeins gert illt
verra.
I síðustu bresku nótunni hafði breska
stjórnin áskilið sér rétt til bóta vegna tjóns er
bresk veiðiskip teldu sig verða fyrir vegna
stækkunar landhelginnar, en um það var ís-
lenska stjórnin alveg ósammála þeirri bresku.
Þá harmaði íslenska stjórnin að breskir tog-
araeigendur ætluðu að reyna að þvinga íslensk
fiskiskip burt frá fisklöndunum í breskum
höfnum og var um það notað sterkt orðalag:
ts
RÆTT VIÐ GEORG VI
UM ELDFJÖLL, HITAVEITU
OG FISKVEIÐAR
Agnar Kiemens fór utan til Englands í
febrúar 1951 ásamt fjölskyldu sinni, og
hóf þá strax störf í sendiráðinu. Hér segir
hann frá því þegar hann afhenti konungi
trúnaðarbréf sitt.
Sir Guy Salisbury-Jones, siðameistari
utanríkisráðuneytisins, var jafnframt
starfsmaður hirðarinnar og hafði skrif-
stofu í Buckinghamhöll. Hann heimsótti
ég fljótlega eftir komu tuína til London til
þess að ræða við hann um afhcndingu
trúnaðarbréfs mms og til þess að fá upp-
lýsingar um það á hvaða hátt athöfnin
færi fram. Sir Guy, sem var fyrrverandi
hershöfðingi (Major General) tók mér hið
besta og skýrði inér rækilega frá athöfn-
inni, scm var nokkuð flókin. Til öryggis
hitti óg hann aftur á skrifst.ofu sinni
nokkrum dögum seinna til þess að vera
alvcg viss um, að ég gerði allt rétt, og
æfðum við þá seremoníuna. En það varð
því miður nokkur dráttur á því, að af-
hending trúnaðarbréfsins gæti farið fram,
og stafaði hann af veikindaforföllum kon-
ungs. Hann var oft forfallaður af þessum
ástæðum, enda átti hann þá ekki eftir að
lifa neina tæpt ár.
Það var ekki fyrr en hinn 14. mars að
konungurinn, Georg VI, gat tekið á móti
mér til afhendingar á trúnaðarbréfinu.
Ég varð sjálfur að sjá mér fyrir farkosti í
höllina, því gerður var greinarmunur á
ininisters og ambassadors, og aðeins hinir
síðarnefndu voru sóttir í bifreið frá höll-
inni. Annars var leiðin ekki löng frá send-
iráðinu yfir í Buckinghamhöll, nánast
þvert yfir götuna, og hefði ég því alveg
eins getað farið gangandi, en það hefði
víst þótt skritinn sendiherra, sem hefði
komið labhandi til hallarinnar með trún-
aðarbréfið í hendinni!
Ég komst klakklaust í gegnum ser-
emóníuna. Konungur stóð í miðjum sal,
allstórum, er ég gekk inn með bugti og
beygingum. Við hlið hans, og þó einu
skrefi aftar, stóð Sir William Strong, yfír-
maður bresku utanrikisþjónustunnar, því
það er ekki til siðs í Bretlandi að utanrík-
isráðherra sé viðstaddur móttökur nýrra
sendiherra. Georg konungur heilsaði mér
alúðlega og bauð mig velkominn en ég af-
henti honum trúnaðarbréfíð, sem hann
samstundis afhenti Sir William. Konungur
tók mig síðan tali og ræddum við saman í
stundarfjórðung standandi, því ekki var
boðið til sætis. Á yngri árum mun kon-
ungur hafa verið málhaltur, en honum
tókst að losna við þann leiða kvilla og var
hann alveg laus við stamið. Hann talaði
hægt og rólega, eins og hann væri að
vanda sein best það scm hann vildi segja.
Það var greinilegt að konungur hafði
fengið einhverjar upplýsingar uni Island
svo og um mig persónulega, því hann
ræddi t.d. um eldfjöll og heita hveri sem
við vorum farnir að hagnýta okkur til
upphitunnr í höfuðborginni og ennfremur
um fiskveiðar okkar og stækkun land-
hclginnar. Uni fiskveiðar Breta við Island
vissi hann líka töluvcrt. Samtal okkar
gekk því liðugt og mér féll vel í geð
hversu alúðlegur og blátt áfram konung-
ur var í viðmóti. Svo kvöddumst við, og
nú var þrautin sú að komast að dyrunum
án þess að snúa bakinu að jöfri, því það
inátti helst ekki samkvæmt siðareglum
hirðarinnar. Tókst það sæmilega og ég
hvarf út um dyrnar nieð djúpri hneigingu.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 8. APRÍL 2000 5