Lesbók Morgunblaðsins - 08.04.2000, Blaðsíða 12

Á kontórnum í Nordalsíshúsi. Jóhannes situr lengst til hægri.
Ljósmynd/Loftur
Jóhannes Nordal íshússtjóri ásamt Jóhannesi sonarsyni sínum.
Með Indíánum
Ein af bækistöðvum fjelagsins var fyrir norð-
an Winnipegvatn. Par þurftu menn að hafa vet-
ursetu til að hafa umsjón með verslunarhúsum
og vörubirgðum svo Indíánamir færu ekki með
alt saman. Þama var mikill sægur Indíána.
Meðan veiðar stóðu yfír vom þama um 120
manns hjá fjelaginu. Indíánarnir höfðu þama
kirkju fyrir sig. Jeg var oft í kirkju hjá þeim.
Jeg vann oft með Indíánum. Þeir voru eins og
hundar hræddir við okkur, en illa var þeim við
okkur, þó þeir þyrðu ekki að æmta nje
skræmta. Mjer líkaði vel að vinna með þeim,
nema einu sinni, þegar einn þeirra ætlaði að
drepa mig. Við voram þrír sendir út í eyju í
vatninu, tveir Indíánar og jeg. Við áttum að
höggva þar við og byggja kofa fyrir ísgeymslu,
þ.e.a.s. þeir áttu að höggva viðinn og jeg átti að
„kanta" hann.
Þetta líkaði ekki öðrum Indíánanum. Hann
kemur til mín og segir, að jeg eigi að bera
timbrið með þeim. Jeg þvertók fyrir það með
öllu, og sagði að það væri þeirra verk að bera
trjen til mín.
Þá reiddist Indíáninn þetta litla. Hann hafði
hárbeitta skógaröxi. Hann reiðir exina til höggs
og býst til að keyra hana í hausinn á mjer. En
jeg bíð ekki boðanna, stekk í hann eins og kött-
ur, skelli honum og lem hann miskunnarlaust.
Þá kallar hann á fjelaga sinn og spyr, hvort
hann ætli að horfa upp á það, að Islendings-
forsmánin drepi sig þarna fyrir augunum á hon-
um. Hann var seinn til. En jeg reif upp skamm-
byssu og skýt rjett yfir hausinn á
mótstöðumanni mínum. Þá ijetti hinn upp
hendumar og bað Guð að hjálpa sjer. Þvi hann
var kristinn og alt svoleiðis, það vantaði ekki.
Þannig lauk þeirra viðureign og við bygðum ís-
kofann. Indíánamir unnu vel og þorðu ekki ann-
að, því jeg hótaði þeim, að annars myndi jeg
klaga þá.
I annað skifti lenti jegí tuski við Indíána. Það
var í Selkirk. Jeg var þar hjá Ólafi bróður mín-
um. Við voram þar einir 20 að spila einn dag í
skúr frammi á hlaðinu. Það var að vetri til. Við
sátum þama snöggklæddir og skemtum okkur
vel við spilin. Þá kom Indíáni tii Ólafs bróður
míns til að fá borgun hjá honum fyrir eldivið, er
Óiafur hafði fengið hjá honum. Indíánanum
sinnaðist við Ólaf, sagði að hann vanborgaði sjer
viðinn, rjeðst að Ólafi og barði hann í andlitið,
svo hann fjekk rokna blóðnasir. Jeg sá þetta út
um glugga. Mjer Iíkaði það ekki að sjá svona
farið með bróður minn, snaraði mjer út og í Ind-
íánann og barði hann niður.
Ekkert karlaraup
Heyrðu góði. Þú mátt ekki halda, að jeg sje
orðinn svo gamall, að jeg sje búinn að fá í mig
karlaraup. En sem jeg er lifandi maður, þá hefi
jeg ekki legið fyrir neinum - nema einum
manni. Hann hjet Finnbogi. Hann var vestan úr
Ólafsvík. Hann kom stundum niður í íshús til
mín, við vorum svoh'tið að reyna okkur. En þú
þarft ekkert að skrifa neitt sjerstaklega um
það.
Það segi jeg satt, sagði Tryggvi gamli einu
sinni við mig, að aldrei hefi jeg sjeð svona lítinn
mann vera eins hraustan eins og þig. Jeg var
einu sinni að hjálpa honum að gera út skip, sem
hann átti. Við voram niðri í bryggjuhúsi. Þar
var akkeriskeðja uppi á loftinu, fantalega þung,
eins og akkeriskeðjur era. Jeg fór upp á loftið til
að ijetta hana fram af stigagatinu. Þá sagði
Tryggvi: „Hvað er að sjá til þín, maður. Þú rek-
ur þetta niður eins og snæri.“
Með handabandi
En við voram að tala um Indíánana. Það var
veturinn, sem jeg var þama á fiskstöðinni við
verslunina og til að gæta húsanna, að tii mín
komu á jólunum 30 Indíánakerlingar í einum
hóp til þess að þakka mjer fyrir viðskiftin og
lipra afgreiðslu. Þær höfðu valið sjer fyrirliða til
að hafa orð fyrir þeim. Og þegar hún hafði lokið
máli sínu, sveif hún að mjer og ætlaði að kyssa
mig íyrir. En jeg bandaði henni frá mjer og hún
varð að láta sjer nægja að þakka mjer með
handabandi. Jeg sá það á eftir, að jeg hafði með
þessu móðgað hana og þær allar, og sá eftir því.
Nordal
En jeg er annars að tefja þig með þessum út-
úrdúram. Þetta fer að verða eins og sagan hans
Hjalta. Hagalín hefir nú eflaust eitthvað fært
hana í stílinn. Hann er talsvert pennafær, strák-
urinn.
- Var það í Ameríku, sem þú tókst upp Nor-
dalsnafnið?
- Jeg átti ekki upptökin að því, heldur var það
Sigurður bróðir minn. Þeir vora tveir Sigurðar
Guðmundssynir í Selkirk, sem altaf var brengl-
að saman, og því tók bróðir minn upp þetta nafn
og þeir bræður mínir, er vora komnir vestur á
undan mjer. Og þegar allir vissu, að jeg var
bróðir þeirra, þá varð jeg eðlilega lfka að heita
Nordal.
Jeg kom heim haustið 1894, með Thyra norð-
an um land og var hálfan mánuð frá Akureyri til
Reykjavíkur. Þá hitti jeg Ólaf vert á Oddeyri og
tók hann mjer með mestu virktum. Þetta var af-
bragðsmaður.
ísfjelagið
Þegar hingað kom átti jeg að fá fargjaldið
borgað. En Tryggvi sveik það alt. Hann sagði,
að Isfjelagið ætti ekkert. Þar væri ekkert nema
skuldir. Og við það sat. En jeg hafði farið frá
góðu kaupi fyrir vestan.
- Hve mikið var stofnfje ísfjelagsins.
- Jeg veit ekki hvað jeg á að segja um það.
Það vora ekki miklir peningar manna á milli í þá
daga. Stofnfje var safnað 10 þús. krónum. En
það var mest í loforðum um fjárframlög. Hluta-
bijefin hljóðuðu upp á 50 krónur hvert, og
dreifðust þau milli margra. Og nokkuð var það,
að altaf þegar það kom til orða með peninga, var
sama viðkvæðið hjá Tryggva, að engir peningar
væru til.
En hluthafamir sumir vildu þó ráða ýmsu um
rekstur fjelagsins. Jeg man t.d. eftir því, hve
Magnúsi Stephensen landshöfðingja sárnaði við
mig einu sinni út af smáatriði.
Gull fyrir ís
Svoleiðis var, að hingað kom enskur togari
sem vantaði ís ofan á lestamar. Hann bað mig
um 5 tonn af möluðum ís og jeg lofaði honum
því.
Þá kom landshöfðinginn til mín og spyr mig
með þykkju, hvort jeg hafi lofað Englendingum
5 tonnum af ís. Já, sagði jeg, og ætla að enda
það.
Þá segir hann, að ef jeg selji þessum Eng-
lendingum ísinn, þá segi hann sig úr ísfjelaginu.
Þá segi jeg að það gildi einu, það muni aldrei
svo mikið um þessar 100 krónur, er hann hafi
lagt fram. Jeg sje opinberlega auglýstur íshús-
stjóri og hann eigi ekkert með að taka ráðin af
mjer í hverju smáatriði, sem honum þóknist.
Hann segist þá fyrirbjóða mjer að selja ísinn,
en jeg stend upp í hárinu á honum og segist
gera eins og mjer sýnist. Hann gæti þá rekið
mig, ef hann vilji. En bætti því við, að mjer
þætti undarlegt, ef ætti að setja landshöfðingja-
bann á það, að menn hefðu skifti á gulli og ís.
Hann sagði þá, að þetta yrði til þess að hæna
Englendingana að landinu.
En jeg hjelt að þeir myndu hafa einhver ráð,
ef þá vantaði ís, þó við neituðum að selja þeim.
Jeg fór svo með peningana til Tryggva gamla
og þótti honum þetta ágæt verslun og aurarnir
koma sjer vel í tóman kassann.
En landshöfðingja var illa við mig eftir þetta.
Biskup og
landlæknir
- Komu ekki margir í heimsókn til þín í íshús-
ið?
- Það voru nú mest skipstjórar og aðrir sjó-
menn. En ýmsir komu til mín aðrir. T.d. Hall-
grímur Sveinsson biskup. Hann hafði ákaflega
gaman af smíðum. Hann kom oft til mín til þess
að skoða verkfæri sem jeg kom með að vestan
og sem hann aldrei hafði áður sjeð. Hann var
viðfeldinn maður. Og eins Jónassen landlæknir.
Jeg hafði oft gaman af honum. Hann var svo
ræðinn og skemtilegur, og altaf til í að segja
sögur af sjer og öðrum.
Einu sinni sagði hann mjer, hvemig hann
hefði læknað mann með lungnabólgu. Þetta var
drykkjumaður. Jeg læknaði hann með whisky,
sagði hann. Jeg [jet karlinn taka inn whisky
annanhvem klukkutíma, þangað til honum fór
að skána. Þetta gekk svo tvisvar.
En svo fjekk hann lungnabóigu í 3. sinn. Þá
var jeg ekki sóttur. Þá kom annar læknir til
hans.
Og hvemig fór þá? spurði jeg.
Iss-ss. Hann dó undireins.
Gröndal
- Þekktir þú ekki Gröndal vel?
- Jú, jeg held nú það. Hann skifti altaf við mig
og sendi pantanir sínar í ljóðum. Jeg á ein-
hversstaðar talsvert af þeim „pöntunarseðlum“
frá honum.
Hann sagðist myndi koma oftar til mín, ef
ekki væru hestarnir í Zimsensporti. Honum var
svo illa við hesta. En þó var honum ennþá ver
við kýr og naut. Jeg sagði honum, að hestarnir
væra svo meinlausir, að maður gæti skriðið
undir kviðinn á þeim án þess þeim dytti í hug að
slá mann. En það kom fyrir ekki. Hann forðað-
ist í lengst lög að koma nálægt hestum. Og þess-
vegna forðaðist hann Zimsensport og íshúsið.
En honum var sjerlega vel við mig. Því jeg
bölvaði Ameríkuagentum og vildi ekki sjá Am-
eríku eins og hann, og hafði komið þaðan heim.
Hann var hunangsmaður.
- Hafðir þú ekki mikil skifti við Tryggva
Gunnarsson?
- Hvort jeg hafði! Jú, bæði í blíðu og stríðu.
Mjer líkaði ekki altaf hans fjármálastjórn. En
hann var besti náungi. Hann bjó í Hafnarstræti
rjett hjá mjer, uppi á lofti, þar sem nú er Smjör-
húsið. Jeg kom oft til hans.
Einu sinni var jeg þar í hákarlsveislu með
Eiríki Briem, Jóni foma og Birni Guðmun-
dssyni timbursala. Tryggvi var altaf með þessar
hákarlsveislur fyrir þá, sem þótti góður hákarl.
Hákarlinn fjekk hann frá Guðjóni á Ljúfustöð-
um. Við rifum í okkur hákarlinn, og Tryggvi
hafði eina flösku af brennivíni með. Þegar minst
varði var búið úr brennivínsflöskunni.
Nú er jeg illa staddur, sagði Tryggvi. Jeg átti
ekki nema þessa eina flösku.
Jú, sagði jeg, jeg sá aðra til, þegar jeg kom.
Hvar komstu auga á hana? segir þá Tryggvi.
Hún stendur þama hjá kommóðunni.
Nú, þú hefir þá komið með hana sjálfur, sagði
hann.
Það var gaman að heyra þá eigast við, Eirík
og Jón foma. Þeii- vora að gera upp gamlar
væringar, Jón með sinn liðuga talanda, en Eh--
íkur stirðmáll og stamandi.
Tryggvi sagði um þá: En það er bót í máli, að
það er þó altaf að gagni, það sem Eiríkur segir.
Gr jófr fyrir peninga
Einu sinni var jeg í kvöldboði hjá Þorsteini
Erlingssyni með Þorvaldi á Þorvaldseyri. Þor-
steinn hafði ákaflega gaman af að fá Þorvald til
að segja eitt og annað, sem á daga hans hafði
drifið.
Hann sagði okkur meðal annars söguna af
því, þegar timburskipið strandaði í Eyjum, og
hann tók sig upp til að gera þar góð kaup, fylti
hnakktösku sína af smá hellublöðum og ljet
vaka yfir henni um nóttina áður en uppboðið
var, svo allir hjeldu statt og stöðugt, að þetta
væra peningar, en enginn þorði að bjóða á móti
því auðvaldi, sem rogaðist með hnakktöskufyili
af silfri eða gulli, svo hann fjekk góð kaup og gat
bygt sitt landfræga Þorvaldseyrarhús úr ódýru
timbri.
Tölt
Einu sinni átti að sekta mig, sagði Nordal, og
sólskinsbrosið, sem er honum svo eðliiegt, færð-
ist yfir alt andlitið, en hann lyfti sjer í sæti af
ánægju yfir því, að fara yfir þá endurminningu í
huganum. Það var Þorvaldur pólití sem klagaði
mig fyrir, að jeg hefði riðið of hart eftir götun-
um. Við voram nokkrir saman, sem fóram í
reiðtúr, Guðmundur Olsen, Bernhöftsbræður
Vilhelm og Daníel og Hannes Thorarensen. Við
voram allir í besta skapi þegar við komum til
baka og kláramir fjöragir eftir því.
Daginn eftir gerði Halldór Daníelsson bæjar-
fógeti mjer orð og bað mig að finna sig.
Þú ert kærður, sagði bæjarfógetinn.
Og fyrir hvað? spurði jeg.
Fyrir að ríða oft hart eftir götunum.
Hver hefir klagað mig? spyr jeg.
Þorvaldur, hann sá það sjálfur, sagði Halldór
þá.
Reið jeg meira en tölt? spyr jeg þá bæjar-
fógeta. Það væri annað mál, ef jeg hefði farið á
stökki eða skeiði. Jeg skal spyija Þorvald, sagði
bæjarfógeti.
Síðan var Þovaldur kallaður.
Jóhannes segist ekki hafa riðið nema tölt,
segir hann við Þorvald.
Það var alveg satt, segir Þorvaldur, hann var
á tölti, en hann fór eins og örskot.
Þá sagði jeg, að það þætti mjer helvíti hart, ef
ætti að fara að sekta mig fyrir að fara tölt. Jeg
mintist ekki á það, á hvaða gangi hinir fóra.
En bæjarfógeti gekk inn á, að ekki væri hægt
að kæra mann sem færi á tölti. Og með það
slappjeg.
Vantaði kraftaskáld
- Hvemig gast þú slitið þig frá íshúsinu, eftir
öll þessi ár, sem þú varst búinn að vera þar?
- Það kom af sjálfu sjer. Mig vantaði eitt-
hvert kraftaskáld til þess að yrkja úr mjer gigt-
ina, sem alveg ætlar mig lifandi að drepa enn í
dag. Svo sagði jeg við Þorleif Bjarnason einn
dag, hann var þá formaður ísfjelagsins: Eigum
við ekki að gefa strákunum íshúsið, sem búið er
að pína í mörg ár með lágu kaupi, en hafa þó
unnið vel og samviskusamlega, og eiga ekki
nema skyrtuna utan á kroppinn, en nóg af
krökkum. Þorleifur fjelst á það. Hann var altaf
svo sanngjarn. Jegt sje ekki eftir því, að við gáf-
um piltunum húsið. Þeir vora vel að því komnir.
Heyrðu góði, nú fáum við okkur einn, sagði
Jóhannes og helti í staupið með styrkri, óskjálf-
andi hendi. Því hann er ekki enn orðinn skjálf-
hentur.
Nú drekk jeg ekki nema helminginn, sagði
jeg, því nú þarf jeg að fara að sinna alvarlegum
störfum.
- Ekki nema helminginn! Ja, hafðu, það alveg
eins og Guð heftr skapað þig, sagði Jóhannes,
um leið og hann rendi út úr glasinu.
Greinin birtist í Lesbók Morgunblaösins 14. apríl
1940.
1 2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 8. APRÍL 2000