Lesbók Morgunblaðsins - 24.06.2000, Blaðsíða 3

LESBÖK MORGIJNBLAÐSEVS ~ MEXNINÍ. LISIIIÍ
24. TÖLUBLAÐ - 75. ÁRGANGUR
EFNI
Landnám og
Vínlandsferðir
Hér segir af sýningu á efstu hæð Þjóðmenn-
ingarhússins þar sem mikill fróðleikur er
saman dreginn um siglingar norrænna
manna á víkingaöld, landnám Islands og
Grænlands og hinar ævintýralegu ferðir til
Vínlands, sem Sigurjón Jóhannsson leik-
myndahönnuður og Gísli Sigurðsson sér-
fræðingur í Árnastofnun hafa sett upp í stíl
við hinn fræga Bayeux-refil. Hér er brugðið
upp nokkrum myndum og ítarlegum
myndatextum.
Stöðlakot
við Bókhlöðustig var ein af þurrabúðunum í
næsta nágrenni við Kvosina í Reykavík, en
breyt.ing varð á þessari torfkofaþyrpingu
1772 þegar afgangsgijót úr Hegningarhús-
inu var nýtt til að byggja steinbæ í Stöðla-
koti. Hann stendur enn, enda frábærlega
vel við haldið, og hefur lengi verið listhús.
í Svarfaðardal
Vilborg H. Júlíusdóttir fór í göngu- og
ævintýraferð á vegum Ferðafélags Islands
á liðnu sumri undir forystu Kristjáns Hjart-
arsonar bónda á Tjörn. Leiðin lá í skálann
uppi á Tungnahryggsjökli og þaðan í Kol-
beinsdal, en hápunkturinn var söngur
Tjarnarkvartettsins og móttaka í Tjarnar-
kirkju hjá Sigríði Hafstað húsfreyju á
Tjörn.
íkonalist
mun vera jafngömul kristinni trú en helgi-
sagnir greina frá því að guðspjallamaður-
inn Lúkas hafi málað fyrstu íkonana.
Rússneskir íkonar og róðukrossar prýða nú
veggi Viðeyjarstofu þar sem stendur yfir
sýning á vegum þeirra Sigurbjargar
Sverrisdóttur og Bimu Smith. Ikoninn á
myndinni heitir „Boðun Maríu“ en þar má
sjá heilagan anda svífa inn um glugga í líki
dúfu til að segja Maríu hvað hún eigi í
vændum.
FORSÍÐUMYNDIN
er af Stöðlakoti, steinbænum við Bókhlöðustíg sem lengi hefur verið listhús.
Verkið utan dyra er eftir Grím Marinó Steindórsson. Það heitir Opinberun,
1998. Efnið er steinn og ryðfritt stól.
YLVA EGGEHORN
UÓÐ UM
HVATIRNAR SEM
FRÁ VAR VÍSAÐ
HALLBERG HALLMUNDSSON ÞÝDDI
María frá Magdölum,
veistu að hvatirnar sem frá var vísað
sitja hérna úti oggráta
og biðja þess að fá að sækja veisluna.
Allar hafa þær olíu á lömpum sínum;
íhlýju, skuggsælu grófma íhnakkanum,
á gljáandi kinnbeinin,
ílvárið mjúka milli fóta þér.
Vættu geirvörtwnar gleðinnar víni
bragðandi af rúsínum, láttu þunga dúfnanna
hvíla í hlýjum lófum hans.
Þvotturinn í trjágarðinum setur gullsópunum segl
- þeir leggja á hafl
Þú ert nakin
en aldrei framai• eins og þegarþú varst barn,
hörundið er sprungið eins og árfarvegur á sumri
afþrá,
og aðeins sá sem snertir þig
fær skilið hvernig voldug fjöll w'ðu eitt sinn til,
afeldi.
Hann sem elskar þig er ástríðufullur,
þvíbíðurhann
þar til þú ert hér.
Ylva Eggehorn, f. 1950, er sænskt skóld og var kölluð undrobam í heimalandi
sínu eftir fyrstu Ijóðabók sína sem hún gaf út aðeins 13 óra gömul. Hún hefur
alls sent fró sér 11 Ijóðabækur. Ljóðið er úr nýrri Ijóðabók sem þýðandinn hefur
þýtt úr sænsku. Hún heitir Aðventa og fleiri Ijóð.
HVERNIG HUGSAR
GUÐ?
RABB
T'lvera okkar í þessum heimi
hefst með því að við erum
einfrumungur. Þetta sýnist
vera einfalt upphaf en þessi
einfrumungur er samt allt of
flókinn til þess að við skiljum
hann. Hann breytist í mann.
Hvemig getur slíkt gerst? Nú-
tímavísindamaður heldur því fram nú í byrj-
un þriðja árþúsundsins að hann sé um það
bil að skilja þetta.
Vísindamaðurinn gefur sér þær forsendur
að í genum sé stafrænt forrit um hvaðeina
sem gera þarf á leiðinni frá einfrumungi til
manns. Genin, segirvísindamaðurinn, búa
sjálf til þessi stafrænu forrit. Þegar hann
sýnir fram á hvemig þessi forrit em er hann
aðeins að lýsa því sem gerist. Hann telur sig
oft vera búinn að svara spurningunni hvers
vegna, með því einu að lýsa því sem gerist.
Við sættum okkur við það. Við höfum fýrir
löngu skilið að kenningar Darwins eru ónýt-
ar til að litskýra orsök og gmndvöll. Það að
skilja hvað gerist er viðfangsefni vísinda-
manns og allar rannsóknir hans ber að virða
og þakka. En þakklæti okkar ætti aldrei að
breytast í vísindatrú. Vísindi dagsins bregð-
ast okkur ekki síður en annað.
Þeir sem best þekkja sögu fóstursins vita
að við þekkjum ekki fyllilega þessa sögu. Og
jafnvel þó svo færi að hún yrði könnuð til
fulls standa menn frammi fyrir nýjum
vandamálum. Þetta er saga sem er sífellt að
breytast. Umhverfið breytfr henni. Ovæntar
stökkbreytingar breyta henni. Allar lífverar
era að breytast, einnig maðurinn. Nýjar og
fullkomnari tölvur gera mönnum auðveldara
en áður að kanna mjög flókin kerfi. Afleið-
ingin er sívaxandi upplýsingaflæði. Við þess-
ar aðstæður er sennilega skynsamlegast og
vænlegast til árangurs að gleyma þessari
einu kenningu um þróun sem menn hafa
hingað til notast við, þróunarkenningu
Darwins.
Darwin var uppi á árunum 1809 til 1882.
Þekking okkar nú er ekki sú sama og þá.
Gamlar kennisetningar geta orðið mönnum
fjötur um fót þó að við þurfum að sjálfsögðu
ævinlega að byggja á fyrri þekkingu. Við
þurfum samtímis að fara margar þekkingar-
leiðir sem síðar sameinast í einni niðurstöðu.
Gen era ekki vélmenni sem hægt er að
kanna eins og hjól í vél. Gen era skaparar.
Það hefur verið sýnt fram á að sama gen
getur tekið þátt í sköpun spendýrsauga og
auga í flugu, þó að þessi augu séu gjörólíkr-
ar gerðar. Flugan og spendýrið eiga að sjálf-
sögðu sameiginlegan forföður. A sex hundr-
uð milljón ára ferli sínum sýnir þetta gen
hæfileika til að umbreyta og bylta tilverunni
jafnvel þó að það geti liðið hundrað milljóna
ára milli þess að það sýnir þessa óvæntu
hæfni. Þetta umrædda gen hefur verið kall-
að „lítið auga“. Það hefur verið tekið úr mús
og sett í ávaxtaflugu á vissu þroskaskeiði.
Þar hefur þetta gen verið gert virkt. Þegar
það tekur til starfa gefur það ekki fyrirmæli
um byggingu músarauga. Það gefru- íyrir-
mæh um auga flugu, sem er samsett úr
mörgum augum og gjörólíkrar gerðar.
Albert Einstein er af mörgum talinn vitr-
asti maður tuttugustu aldarinnar. Hann
sagði eitt sinn: „Eg vil vita hvernig guð
h ugsnr. “ Þetta er undarlega mælt. E f guð
hugsaði væri hann einfaldlega ekki guð.
Kári Stefánsson er af ýmsum talinn vitr-
asti íslendingur okkar tíma. f viðtali við DV
27. júní 1999 segir hann: - „Eríðafræði og
erfðalækningar eru í mín um h uga geysilega
merkilegar vegna þess að þær beina sjónum
okkar að því að grundvallareining lífsins er
einfaldlega bútur af upplýsingum sem hægt
er að skoða og vonandi einhvern tíma að
ráða og skilja.“ - Þetta sýnist staðreynd hér
ognú.
En er það sjálfgefið að þetta sé framtíðar-
sannleikur? Eg efast um að þriðja ár-
þúsundið nægi til að svara þeirri spumingu.
Við viljum öll vita hvað orð eins og grand-
vallareining lífsins þýða í raun og vera.
Menn geta nálgast skilning þessara orða
með flatarmálsfræðilegri hugsun, plan-
geometrískri hugsun rökfræðings, stærð-
fræðings og gamaldags vísindamanns. En
við getum líka nálgast þau með „dyna-
mískri“ hugsun þar sem allt er á hreyfingu,
allt er breytingum háð og hin hinstu rök
óþekkt stærð. Gen er skapari. Gen hlýtur að
hafa gegnt öðra hlutverki í fortíðinni. Gen
hlýtur að gegna öðru hlutverki í framtíðinni.
Genin sem skapa hönd mannsins og væng
fuglsins eiga sér sama forföður. Höndin og
vængurinn era ákveðin form. Hin stafrænu
fonit, upplýsingamar, eru í sjálfu sér form-
lausar. Þessi formlausu forrit eða upp-
lýsingar geta geymst hundrað milljóna ára í
genunum og geta eftir langan tíma, við nýjar
aðstæður, skapað ný og óvænt form.
Gen er fjallgöngumaður. Hið nýja sem
það skapar verður að vera betra en það sem
áður þekktist, í versta tilfelli skaðlaust. Ein-
mitt þess vegna er hver breyting örstutt
skref sem tekm’ mjög langan tíma. Gen er
aldrei sjálfskapað, stýrir sér aldrei sjálft.
Það er ævinlega gert virkt og því stjómað af
einhverju öðru. Gen er ævinlega háð dyna-
mík lífsins. Allar kenningar um hvemig það
starfar í smáatriðum hafa orðið skammlífar,
þó að þær hafi verið bomar fram af vísinda-
mönnum sem telja sig vita. Sú vitneskja að í
genum sé að finna þúsund milljón upp-
lýsingar er aðeins toppurinn á ísjakanum.
Eg á ekki von á því að þriðja árþúsundið
verði nógu langur tími til að fá endanleg
svör við hugtökum eins og lífi og vitund.
G U N N A R DAL
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 24. JÚNÍ 2000 3