Lesbók Morgunblaðsins - 24.06.2000, Blaðsíða 5

í Kolbeinsdal. Kristján með systrunum úr Hrísey.
sér því vel þegar lagt var af stað frá Reykjum
á tveim jafhflfotum skömmu síðar. Gengið var
yfir Reykjaheiði sem er hluti af gömlu póst-
leiðinni milli Siglufjarðar og Eyjafjarðar.
Efst á heiðinni var farið gegnum mjótt skarð
en þaðan sér vel yfir fjöllin við Ólafsfjörð. Nú
gafst gott tækifæri til að rifja upp gömul ör-
nefni og nafnaheiti úr Svarfdælu, Olafur úr
Ólafsfirði, Héðinn úr Héðinsfirði og Böggvir,
bardagahetjan og skáldið, frændi Þorsteins
Svarfaðar, öðru nafni Klaufi, komu upp í hug-
ann þegar ferðamenn klofuðu snjóinn í
Böggvisstaðadal. Snjór var meiri en í meðal-
ári; jók fjölbreytni í landslaginu og gerir ber-
in líklega betri fyrir bragðið þegar halla tek-
ur sumri. Sólveig Lilja, „fyrsti
aðstoðar-aðalleiðsögumaður“, sá um að geng-
ið væri jafnhratt og sá sem hægast fór. Sem
íþróttakennari vanmat hún heldur ekki æf-
inga- og ánægjugildi hvíldarinnar. Tómas,
annar aðstoðar-aðalleiðsögumaður, af sviss-
nesku bergi brotinn; þó meiri fslendingur en
við hin, að Dananum Erik frátöldum, lumaði á
fróðleiksmolum um landafræði og náttúrufar.
Brátt eygðum við sundlaugina á Dalvík og þá
hertist gangurinn; aðdráttarafl vatnsins og
tilhlökkunin að flatmaga í heitum potti rak
líklega aðra göngumenn áfram eins og mig.
Þegar kvöldsett var settist hreinn og
nýstrokinn gönguhópur að snæðingi og gæddi
sér á lystugu matargerðinni hennar
Guðbjargar; alltaf smakkast þessi aflgjafi lífs-
ins betur eftir útiveru og puð í íslenskri nátt-
úru.
Tungnahryggsjökull
Nýr dagur, út á hlað, andað djúpt að sér
sveitaloftinu, hljómur borgarinnar alveg horf-
inn úr hlust og skrokk, - sætur svarfdælskur
ilmur tekinn við og áin hjalar í fjarska; ég
horfi upp fjallið í vestur. Áður hét bærinn í
túninu beint á móti Húsabakka Tjamargarðs-
horn, þar byrjuðu áar mínir sín fyrstu bú-
skaparár, seint á nítjándu öld - seinna fluttu
þeir fram að Syðra-Garðshorni; kannski ber
hugur og hjarta síns átthaga mót; sæi ég
kannski hulin spor þeirra í túninu væri ég
skyggn? Nú var hinsvegar enginn tími til að
láta fortíðina og hina óræðu gátu tilverunnar
fenna yfir sig, því framundan var tveggja
daga ferð á sjálfan Tungnahryggsjökul.
Kristján „göngubóndi" fékk Gunnhildi göngu-
garp Ottósdóttur úr Hrísey sem aðstoðar-
leiðsögumann.
Ekið var fram Svarfaðardal og beint af
augum tróndi Stóllinn, 1214 m hár yfir miðj-
um dal, lengra sjónarhom til vinstri leiddi
okkur inn Skíðadal þar sem úfinn Gljúfurár-
jökull blasti við. Við bmnuðum fram hjá
Gmnd, landnámsjörð Þorsteins Svarfaðar og
áfram til vinstri; nútíminn stefndi fram Skíða-
dal. Svarfaðardalur með sinni Kerlingu og
jökulskál verður að bíða betri tíma; Tungur-
nar líka þótt ættarþráðurinn togaði í Möggu.
Hin eiginlega gönguferð hófst við Kóngs-
staði. Þegar komið var að Stekkjarhúsum,
gangnamannaskála skáldmæltra og söng-
elskra Svarfdælinga, var staldrað við.
Kristján „vísnabóndi“ kastaði fram vísu.
Þarna var líka að finna vísnaefni á glámbekk
sem gefur okkur innsýn í hugrænt andrúms-
loft „gangnagaura" á þessum slóðum, ein er
svona, eftir Hjört heitinn Þórarinsson á
Tjörn, föður Kristjáns:
Hér skal ætíð hafa völd
hugur ofsakátur.
Megi lifa um ár og öld
og eilífð Krosshálshlátur.
Þama hefur einhvem tíma verið glatt á
hjalla; hægt að „handaborga það“ - eins og
sagt er á þessum slóðum.
Aftur var rölt af stað, himinninn heiður og
voldug fjöll til beggja handa; Heiðinnamanna-
fjall á vinstri hönd, Krosshólsfjall á þá hægri.
Þarna í afréttinni var sannkallað hestaþing,
ferfætlingamir nösuðu í bakpokana; fundu
ilminn af brauðinu. Eitthvað hafði hin forláta
trébrú yfir dalsána farið á flakk en sveitungar
kunna handbragðið og ekki fitnaði „álfurinn
með stóm augun og langa nefið“ undir brúnni
í þetta sinn frekar en í ævintýrinu forðum.
Tripp, trapp, tripp, trapp heyrðist reyndar í
brúnni en þegar allir vom komnir yfir var
haldið áfram í makindum fram Almenninginn
og hægt og hægt varð kyrrðin dýpri.
Ekki var jökullinn tekinn með áhlaupi enda
kroppurinn farinn að lýjast. Nú var það
gamla góða eljan ásamt jákvæðu tiltali sem
gilti við innra þreyturausi. Eftir því sem
hærra dró varð blástur Kára kröftugri og
fjöllin Ingólfur og Steingrímur skuggalegri.
Það glitti í bláan himininn milli hvítra skýja-
hnoðra sem vom á fleygiferð undan þrótti
vindsins. Ég hafði „tröllatrú" á leiðsögu-
mönnunum, elti sporin að fjallahryggnum,
yfir og hananú; þarna var hann þessi dásam-
legi skáli uppi í óbyggðum í um 1200 metra
hæð yfir sjávarmáli. Lifandi vitnisburður um
afl og dug ferðafélagsmanna í Þorsteini
Svörfuði. Þegar göngumenn höfðu kastað
mæðinni og fóm að undirbúa kvöldmáltíð
kom í ljós að menn höfðu axlað misþunga
bakpoka, þar hafði Kristján vinninginn enda
bar hann níðþungan gaskút þessa tíu tíma
leið. Þrátt fyrir það dró ekki úr orðanna
íþrótt, þannig fengu lúnir ferðalangar vísur
og fleiri skemmtilegheit í meðlæti með mat-
num þetta kvöld sem önnur. Já, í skálanum
uppi á Tungnahryggsjökli var sannarlega
„setinn Svarfaðardalur“ - tvímennt var í
þröngum kojum og ekki bætti dýptin breidd-
ina upp eins hjá Þórbergi forðum í íslenskum
aðli. Þrátt fyrir þröngan stakkinn og lúinn
skrokk virtist mannskapurinn vera alsæll.
Brátt heyrðust hrotur upp á íslensku og
dönsku en „ég læt sem ég sofi en samt mun
ég vaka“.
Kolbeinsdalur
Með nýjum degi og stilltara veðri komu
laun erfiðisins í ijós - útsýnið yfir fjöllin var
stórfenglegt. Stuðlabergsmúrinn sem Krist-
ján kallar „Kínamúrinn“ stendur eins og
vörður um skálann og Hólamannaskarð
minnir okkur á gamla alfaraleið frá Eyjafirði
yfir í Skagafjörð. Göngumenn voru kátir og
renndu sér á rassinum niður efstu snjóbreið-
una á hryggnum. í botni Kolbeinsdals var
undirlagið sannkallaður „leggjabrjótur" en
allt fór vel og sjónarhornið fangaði langan og
grösugan dal með endalausum hliðardölum,
sýnilegum og ósýnilegum. Nú gafst góður
tími til að rölta og rabba um allt milli himins
og jarðar. Gærdagurinn sat þó í mann-
skapnum og þreytan lagðist fyrr á hæla og
iljar. Veðrið var „úr og í regngalla" en ósköp
notalegt samt. Þegar mannskapurinn áði við
gagnamannakofann á Fjalli og beið eftir að
verða ferjaður yfir í Svarfaðardal sem leið
liggur í gegnum Skagafjörð sungu Gunnhild-
ur og Kristján lagið um „væna dalinn" þar
sem „ilmurinn af lynginu er sætur“ en sex-
fréttir í rútunni hrifsuðu mig aftur í menning-
una. Á Húsabakka var farið í gufubað til að fá
hita og mýkt í kroppinn. Erfiði dagsins blés
mönnum kjark og gleði í brjóst.
Grasaferð
Enn einn dýrindisdagur í norðlenskri sveit
og nú voru göngumenn að komast í æfingu. í
dag skyldi haldið í grasaferð með Hjörleifi
„blekbónda" á Tjörn, Sólveig var honum til
fulltingis. Ekið fram að Steindyrum og geng-
ið upp Steindyragil. Á milli þess sem Hjörleif-
ur fræddi okkur um blóm, jurtir, mosa og
grös tók hann sér skáldaleyfi og sagði sögur
af „Bakkabræðrum" og fleiri skemmtilegar
„skröksögur" fylgdu með, s.s. af sundæfing-
um og fleiri afrekum sveitunga í Lómatjörn.
Hýran skein úr andlitum ferðalanga eins og í
grasaferð Jónasar forðum þegar horft var
yfir dalinn og sveitina. Útsýnið sannar að
,;snertispölur er á milli bæja í Svarfaðardal“.
I suðvestur blasir Látraströndin við og þarna
í miðjum firðinum er Hrísey og fyrir miðjum
dal austan megin sjást Rimar - önnur áskor-
un um að koma aftur en fyrst er nauðsynlegt
að tylla sér í jökulskálina í Kerlingadal, hún
er eitthvað svo bjóðandi hér í fjallinu fyrir
ofan bæinn Bakkagerði. Hópurinn gekk létt-
ur í lundu út eftir Ásafjalli og Nykurtjöm
sveitunga kom í ljós. En það var enginn
vatnahestur sem tók á móti göngumönnum í
fjallinu fyrir ofan Gmnd. Kristján, Friðrik og
Tómas höfðu með fítonskrafti lóðsað tæki og
tól upp í fjall og grillað „dalsins bestu“ handa
mannskapnum. Vindurinn þagði, sólin skein
og litadýrðin í náttúmnni var ótrúleg. Eftir
makindalega hvíld var gengið snertispöl út
fjallið og þá er komið að Sléttum sem eru
líkastar náttúrlegu leiksviði. Göngumönnum
var sagt að þar hefði forðum tíð verið sungið,
dansað og leikið sér; okkur var hins vegar
uppálagt að taka próf í grasafræði. Hjörleifur
hlýddi yfir; Sesselja var drjúg, Kolbrún og
Marsibil líka - flestir aðrir vom skussar. Á
leiðinni niður hlíðina að Húsabakka varð á
vegi okkar dágóð snjóbreiða, tilvalin til að
sýna ferðalöngum svarfdælskan hlaupastíl;
það var sól og sumar - mikið gaman og hlegið
dátt. Sumir fótafúnari en aðrir en aldrei
þessu vant fólst kaupauki í því - máttarstólp-
ar sveitarinnar sýndu mikil tilþrif við
björgunaraðgerðir; þeir fótafúnustu urðu
svarfdælsku faðmlagi ríkari.
Um kvöldið var hátíðarmatur á boðstólum
og fór stemningin hóflega af stað eftir hlaup
og ærsl dagsins. Aðstoðar-leiðsögumenn
mættu í skemmtilegheitin og auðvitað Guð-
björg matráðskona. Brátt tóku menn til við
að syngja og spila með frjálslegri glaðværð.
Hápunkturinn var þegar Tjarnarkvartettinn,
að Rósu Kristínu undanskilinni, hóf upp raust
sína og söng nokkur þjóðlög og alþjóðleg lög
fyrir okkur hin. Eftirminnilegur var innilegur
söngur Hjörleifs um „Raunatölur gamallar
léttlætiskonu" eftir eitt af höfuðskáldum
Frakka frá 15. öld í þýðingu Jóns
Helgasonar. Já, það var notalegt að rölta í
koju í næturkyrrðinni norður í Svarfaðardal
þetta kvöld; sannkallaðri vöggu margvísleg-
rar menningar.
Sjötti og síðasti dagur ferðarinnar rann
upp. Eftir sundsprett í dæmalaust skemmti-
legum sundskála var gengið til kirkju -
Tjarnarkirkju. Þar tók á móti okkur Sigríður
Hafstað, húsmóðir á Tjörn og ritstjóri
Norðurslóðar með meiru og sagði okkur frá
því markverðasta í sögu kirkjunnar. Sigríður
er glæsileg kona og það var virðuleiki og
menningarlegt yfirbragð á frásögn hennar.
Gluggar kirkjunnar eru fallega steindir; þeir
eru eftir listakonuna Valgerði Hafstað, systur
Sigríðar. Þórarinn Hjartarson söng síðan lag
föður síns „um fjöllin, sumarið, sólina og hin
gullnu ský yfir Skíðadal sem faðminn breiða
mót hverjum gömlum vin“. í Hánefsstaðareit
var grillað því ekki máttu gestir fara svangir
af bæ. í þessu skjólsæla skógarrjóðri sem
byggt var upp af Eiríki Hjartarsyni fengu
ferðalangar afhent viðurkenningarskjal, þar
sem staðfest var að með göngu sinni á
Tungnahryggsjökul gætu þeir státað af viður-
nefninu ,járnkarl“ eða ,járnkona“ sem vakti
að sjálfsögðu mikla kátínu.
Nú var komið að kveðjustund. Margir í
hópnum höfðu ferðast víða; innanlands og um
lönd og álfur. Ekki var að heyra annað en að í
þetta sinn færu ferðamenn heim með góðar
minningar, aukna vitneskju um sögu og stað-
hætti í farteskinu; ferðin var íslenskri ferða-
þjónustu til sóma. Jafnframt einsettu menn
sér að koma aftur; seinna.
Höfundurinn er hagfræðingur.
HELGIINGÓLFSSON
ÞERSÍTES Á TRÓJUSTRÖNDUM
Með þúsund gnoðir þeystum við á sjá og þutum upp á Trjójustrandar hleinar. Af vígamóð við sóttum, vógumst á, en vei! - Því ekki fengust lyktir neinar. Er kurrinn jókst, þá kóngar yggldu brá og kenndu mér um sífur þess sem veinar: „Hann Þersítes, sem kýtir, nöldrar, kveinar.“ Ef færi gefst ég horfi hafið á og hugsa um hvað verði mér til bjargar, því allir sína heimahaga þrá, að hitta konu, syni, dætur margar. Ef hef ég máls, þá hermenn segja já, en höfðingjarnir neita eins og vargar: „Það er bara hann Þersítes sem þvargar.“
Með árum urðu feyskin reiði og rá, í regni þóttu’ oss vesælastir dagar, á höfðum urðu hárin fól og grá, og hungrið svarf oft að, já, tómir magar. Þeir tóku mig, sem tæpti raunum á, sem talsmann fyrir heybrækurnar ragar: „Hann Þersítes sem kvabbar, möglar, klagar.“ Ég horfi út á höfin tær og blá. Mig hryllir við er sé ég fjörur rauðar. Ei neinn af oss vill bera beinin á svo blóðgum ströndum ókunnugrar hauðar. I níu ár má níða, drepa og slá, en nóg er komið - margar kempur dauðar: „Hann Þersítes sem kvartar, þrefar, nauðar.“
Þeir höfðingjamir hyggja best að ná í herfang sem á fjörur þeirra skolar: Allt gull og vín og fegurst fljóðin smá, en fleygja í oss hrati, þessir svolar. Hve lengi er hægt að hrekja menn og hrjá, er hrjóta’ af borðum kónga skitnir molar? „Nei, Þersítes, hann þusar, rausar, volar.“ f Trójustríði var Þersítes fulltrúi hins óbreytta hermanns, sem mátti berjast ára- langt fyrir málstað kónga. í Ilíonskviðu, þegar liðið var á tíunda ár stríðsins, stóð hann uppi í hárinu á Agamemnon konungi, hæddi hann og sakaði um græðgi í her- fang, en hvatti hermennina tU að snúa heim. Að launum hlaut hann snuprur og bar- smíðar hjá Odysseifi. Hómer, höfundur kviðunnar, er augtjóslega á bandi konung- anna og telur Þcrsítes lítilsigldan: „Hann kom maður Ijótastur til Ilíonsborgar; hann var kiðfættur og haltur á öðrum fæti; herðamar hoknar, og beygðust saman á bringunni; höfuðið uppny ótt og gisið strý á.“ (Þýð. S.E.) Þersítes var síðar veginn af Akkillesi fyrir að hæðast að ást hins síðamefnda á hinni follnu Penþesileiu.
Höfundurinn er rithöfundur.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 24. JÚNÍ 2000 5
+ ______________________________________________________________________________________________________________________________________