Lesbók Morgunblaðsins - 23.09.2000, Side 3

LESBOK MOIií.l \lil \l)SI\S ~ MENNENG LISTIR
37. TÖLUBLAÐ - 75. ÁRGANGUR
EFNI
Reykjavík
fyrri tíma birtist okkur m.a. í spegli þjóð-
sagna og munnmæla. Hin borgaralega vofa
var hvorki móri né skotta torfbæjasamfé-
lagsins heldur hefðarfrú.
París
skyldi eytt hvað sem það kostaði, var dag-
skipun Hitlers. En Dietrich von Choltitz,
hershöfðingi hans, var ekki á sama máli og
hann bjargaði París.
Roðskóaleið
var forn lengdareining og kennd við
fótabúnað forfeðra okkar. Og íslenzku
vettlingarnir voru eftirsóttir, oft í
skiptum fyrir kex.
Þýðandinn
er forsenda þess að íslenzkar bækur verði
gefnar út erlendis. Joseph Allard kynntist
íslenzkum bókmenntum þannig, að Njálu
var hent til hans 1 bílferð um Suðurland.
Eftir það varð ekki aftur snúið.
Gullsmiðir
eru ekki algengir í félagi danskra silfur-
smiða. Reyndar er aðeins einn slíkur og
hann er íslendingur.
Listsýningar
þijár talsins, verða opnaðar í dag í Gerðar-
safni í Kópavogi. Þar getur að líta glerverk,
draumkenndar landslagsmyndir og olíu-
málverk, þar sem fólk og atburðir eiga sér
raunverulega sögu.
FORSÍÐUMYNDIN
Draumalandið heitir forsiðumyndin sem Rax tók við Vatnaöldur.
rGUÐMUNDUR GUÐMUNDSSON
SKÓIASKÁLD
FALINN
ELDUR
Nei, þigskal aldrei, aldrei gruna neitt,
hvað ástin mín til þín er djúp ogheit,
þó tíðar slá þú heyrir hjarta þreytt,
og hug minn særiþað, sem einn eg veit!
Þú veizt ei sjálf, hvert segulmagn þú átt
ísollnum barmi, - æ, sem beturfer! -
þvímér til varnar verða mundi fátt,
ef vopnum þínum beindir þú að mér.
Þú veizt það sízt, að eger unnin borg,
að á mér vald þú hefur sterkt ogríkt.
Ogþótt eg byrgi’ í brjósti þunga sorg,
eg ber mig vel, - hvað kæri’ eg mig um slíkt!
Nei, þigskal aldrei, aldrei gruna neitt,
hvað auðvelt þér er bönd að leggja’á mig!
- Mér finnst eg aldrei hafa svona heitt
afhjarta elskað nokkra meysem þig.
Guðmundur Guðmundsson ( 1874-1919) var þegar ó skólaórum kunnurfyrir
Ijóðagerð sína og var af því nefndur skólaskóld, sem varð kenniheiti hans. Hann
skrifbði einnig smósögur og leikrit og hann er talinn aðalhöfundur Alþingis-
rímna ( 1902).
RABB
SKAMM-
LAUS SKRIF
EFTIR því sem árin líða fjölg-
ar kveðjustundum. Hægt og
hljótt hverfa þeir á braut
sem vörðuðu leiðina frá
bernsku til fullorðinsára,
leiðbeindu, gáfu og glöddu.
Þótt flestir hafi orðið ald-
urhnignir og hvíldinni fegnir
fylgir brottför þeiiTa söknuður og tóm en
jafnframt þyrlast upp af gengnum spor-
um hlýjar minningar, skondnar sögur,
hnyttilegar vísur og á stundum birtist
manni horfinn heimur sem hefur tekið á
sig bláa slikju fjarskans. Það getur verið
notalegt að tylla sér þar niður stundar-
korn.
Kveðjustundir tveggja samlerðamanna
að undanförnu hafa stöku sinnum dregið
mig inn í gamaldags fjölskylduboð þar
sem fólk kunni þá list að skemmta sér
sjálft með orðaleikjum, spurningaleikjum
og söng. Jafnframt hef ég verið tíður
gestur á ritstjórnarskrifstofum, þar sem
ég sat eitt sinn, tvítug stelpa, útklínd í
prentsvertu, fékk skömm í hattinn fyrir
að þéra fréttaritara samkvæmt uppskrift
lærimeistaranna í menntó en hlaut að
launum hrósyrðið „gamla hross“ þegar
eitthvað komst skammlaust á blað. Og sá
sem þannig tók til orða vissi hvemig átti
að orða hlutina skammlaust. Eg held líka
að hann hafi kennt mér sitthvað í þeim
efnum. Þess vegna hefði ég aldrei árætt
að skrifa minningargrein um Indriða G.
Þorsteinsson þótt ýmsir hafi gert það
með sóma.
Sumum minningum um látna vini og
ættingja er hægt að deila með öðrum.
Sumar eru hins vegar svo persónubundn-
ar að þær glata lífi og lit sé reynt að
koma þeim í orð. Þær tengjast sérstæðu
brosi, tilburðum og talsmáta, sem geta
vakið með manni söknuð eða bros en
verða ekki útskýrðar. Slíkar tilfinningar
er best að geyma með sjálfum sér og
draga fram og gæla við í einrúmi því að
þær eru umfram allt hluti af okkur sjálf-
um. Þær eiga ekki erindi við ókunnuga en
geta jafnvel orkað sem óvirðing við hinn
látna og okkur sjálf. Þær komast með
öðrum orðum ekki skammlaust á blað.
„Eg hef hótað barnabörnunum mínum
að ganga aftur ef þau skrifa mér bréf í
Moggann og þakka fyrir pönnukökurnar
mínar þegar ég er dáin,“ segir gömul vin-
kona mín. Mér er líka stórlega til efs að
allar góðu ömmurnar, sem fá hjartnæm
bréf í Mogganum með þakklæti fyrir
ágætar veitingar, hafi nokkra ánægju af
slíkum eftirmælum þó að þær hefðu
kannski aðstæður til að lesa þau og með-
taka að handan. Og þá vaknar spurningin
um hvaða tilgangi minningargreinar
þjóna. Eru þær umfram allt tilfmningaleg
útrás fyrir aðstandendur? Hefur fólk loks
áttað sig á að það hafði aldrei þakkað al-
mennilega fyrir margvíslegar velgjörðir?
Fæstir myndu svara þessum spurningum
játandi en fullyrða að minningargreinar
væru til þess fallnar að heiðra minningu
látinna. En sé tilgangurinn sá er oft verr
af stað farið en heima setið.
Yfirleitt reyni ég ekki að skrifa tvisvar
um sama efnið í þessum Rabbdálkum. Þó
minnist ég þess að hafa áður fjallað um
þá tísku sem hefur rutt sér til rúms í eft-
irmælum á undanförnum árum. Aðrir
hafa lagt orð í þennan sama belg. En þó
fjölgar einkabréfunum sem hefjast á
hjartnæmum ástarorðum til þeirra sem
gengnir eru. Og að hætti slíkra bréfa
fjalla þau miklu fremur um hagi og hug-
renningar bréfritara en lífshlaup og per-
sónueinkenni hinna látnu. Sum þeirra eru
jafnvel svo persónuleg að lesandanum
finnst hann vera að hnýsast í viðkvæm
einkamál því að í eina tíð gilti sú regla að
siðlaust væri að lesa annarra manna bréf.
Eða er ekki svolítið ósmekklegt að láta
birta eftir sig bréf til látins einstaklings
um viðkvæmar deilur sem aðilar gátu
ekki leyst í samfylgd sinni eða vangavelt-
ur um réttmæti hjónaskilnaðar eða sam-
búðarslita? Eðli málsins samkvæmt getur
viðtakandi ekki svarað fyrir sig eða feng-
ið birta leiðréttingu, eins og tíðkast þegar
höggvið er nærri heiðri annarra. Og þá er
aftur komið að spurningunni um skömm
eða heiður.
Vinsældir sendibréfsformsins stafa lík-
lega af því hversu þægilegt það er. Fólki
finnst það geta tjáð hvað sem er í bréfi til
vinar og ættingja og á þann hátt sem það
helst kýs, eins og tíðkast hefur um aldir.
Hins vegar hefur okkar hraðfleyga stund
sett sitt mark á sendibréf eins og flest
annað. Nú eru flestir steinhættir að
leggja vinnu og metnað í bréfin sín held-
ur eru þau slegin í skyndi inn á tölvur,
líkt og hugsað sé upphátt. En minningar-
grein, sem á að birtast í dagblaði, hlýtur
að vera annað og meira en hversdagsleg-
ur rafpóstur. Sé okkur annt um minningu
hins látna ber okkur að láta það endur-
speglast í eftirmælum. Að öðrum kosti
eru þau betur óskrifuð, a.m.k. betur óbirt.
Kjarni málsins er líklega sá að minn-
ingargreinar eru umfram allt að verða
farvegur fyrir tilfinningalega útrás. Eins
og ég gat um í upphafi þyrlast upp minn-
ingar þegar hugfólgnir samferðamenn
kveðja og margs konar kenndir, sem fólk
hefur ekki lagt rækt við í önn dagsins,
bera það ofurliði. Fyrir vikið er reynt að
koma reiðu á sálarlífið með því að skrifa
sig frá tilfinningunum og það gert hratt
og örugglega, eins og krafa dagsins hljóð-
ar. Svo er greinin send til birtingar og
kemur fyrir augu lesenda. Kannski fylgir
einhver léttir. Kannski er greinin hvorki
betri né verri en aðrar slíkar en trúlega
hefði mátt vanda hana meira og trúlega
átti hún lítið erindi við aðra en nánasta
hóp syrgjenda. Þegar öllu er á botninn
hvolft átti hún best heima meðal persónu-
legra bréfa og minningabrota þar sem
bréfritari gat lesið hana í einrúmi og látið
jafnframt hugann reika um góðar stundir
með hinum látna og kallað fram minning-
ar sem engan veginn var hægt að koma í
orð. Eg þykist vita að sumir telji þessi
skrif bera vott um nokkurn hroka og að
tilgangurinn með þeim sé að sýna að að-
eins fáir útvaldir séu færir um að fá birt
eftirmæli. Slíku fer þó fjarri. Tilgangur-
inn er sá að hvetja fólk til að beita meiri
dómgreind og sýna sjálfum sér og látnum
ástvinum meiri virðingu en að birta um
þá óvandað orðaglamur á kveðjustund.
Þrátt fyrir langar setur við skriftir og
þrátt fyrir nokkur eftirmæli eftir gengna
vini og ættingja myndi ég ekki með
nokkru móti treysta mér til að skrifa
minningarorð um marga þá sem eru mér
kærastir þannig að sómi sé að. Eftir því
sem árin líða verður sú staðreynd ljósari
að öllu er afmörkuð stund og þá stund
ber að nýta til að rækta traustustu bönd-
in sem knýst hafa á lífsleiðinni. Þá er
hægt að kveðja sitt fólk með góðum hug.
Þá er engin þörf á að bæta fyrir van-
rækslusyndir með hraðsoðinni minningar-
grein á útfarardaginn. En hafi hinn látni
vakið með manni tilfinningar sem gott er
að deila með öðrum, hafi hann stigið spor
sem ekki mega falla í gleymsku og hafi
maður löngun og tíma til að koma því á
blað - þá geta orðið þar úr skammlaus
skrif, eins og Indriði heitinn tók stundum
til orða.
Guðrún Egilson
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 23. SEPTEMBER 2000 3