Lesbók Morgunblaðsins - 23.09.2000, Blaðsíða 8

MAÐURINN
SEM BJARG-
ADI PARÍS
EFTIRHJÖRTJ.GUÐMUNDSSON
Undir lolc síðari heimsstyrjaldar stóð þýzki hershöfó-
inginn Dietrich von Choltitz frammi fyrir erfiori
ákvöroun. Átti hann að framfylgjg skipunum og
skilja París eftir í rústum þegar þýzki herinn
hörfaoi þaðan, eoa átti hann að óhlýonast, þyrma
borginni og gerast sekur um landráð?
SÍÐARI hluta ársins 1944 var
flestum orðið Ijóst að kraftaverk
yrði að gerast ættu Þjóðverjar
að bera sigur af hólmi í síðari
heimsstyrjöldinni. Þjóðverjar
voru á hröðu undanhaldi á aust-
urvígstöðvunum undan herjum
Rússa. Bandamenn voru komnir
langt upp Appennínaskagann á ítalíu og sóttu
stöðugt lengra. Bandamenn höfðu einnig gert
innrás í Normandí 6. júní 1944 og var nú ein
stærsta perlan í veldi Hitlers í hættu, París, höf-
uðborg Frakklands. Hafði Hitler
útnefnt París eitt af hinum „óvinn-
andi virkjum Þriðja ríkisins" og
skyldi borgin varin til síðasta blóð-
dropa, sama hvað það kostaði.
Hinn 20. júlí 1944 var gert
sprengjutílræði við Hitler í höfuð-
stöðvum hans í Rastenburg í Aust-
ur-Prússlandi. Stóðu að þessu til-
ræði margir háttsettir hers-
höfðingjar í þýzka hernum. Voru
fjölmargir herforingjar, sem taldir
höfðu verið viðriðnir tilræðið á einn
eða annan hátt, teknir af lífi í kjöl-
far þessa. Sökum þessa taldi Hitler
sig þurfa að vanda mjög valið á
hverjir ættu að stjórna hersveitum
sínum og hinum óvinnandi virkj-
um. Walther Model marskálkur,
dyggur nazisti, var gerður að yfir-
manni herjanna á vesturvígstöðv-
Dietrich von Choltitz
hershöfðingi; maðurinn
sem bjargaði Paris.
unum í stað Gunthers von Kluge marskálks, sem
verið hafði viðriðinn tilræðið. Þáverandi yfirmað-
ur setuliðsins í París, Hans von Boineburg-
Lengsfeld hershöfðingi, hafði einnig verið flækt-
ur í tilræðið og vantaði því mann í hans stað.
Varð maður fyrir valinu sem hafði það orð á sér
að framfylgja skipunum án þess að hika, hversu
harkalegar sem þær annars væru. Þessi maður
var Dietrich von Choltitz hershöfðingi.
Dietrich von Choltirz
Dietrich von Choltitz fæddist 9. nóvember
1894 í Naustadt í Þýzkalandi, nú Prudnik í Pól-
landi. Hann var af rótgróinni prússneskri her-
mannaætt og gekk í þýzka herinn árið 1914 þeg-
ar fyrri heimsstyrjöldin braust út.
I seinna stríði tók Choltitz þátt í innrásinni í
Pólland og seinna í innrásinni í Frakkland. Sem
undirofursti hafði Choltitz verið fyrsti þýzki liðs-
foringinn sem réðst inn í Niðurlönd.
Eftir fall Frakklands var von Choltitz sendur
á austurvígstöðvarnar og 1942 stjórnaði hann
umsátrinu um rússnesku Svartahafshöfnina
Sebastopol. Eftir að umsátrinu lauk hlaut Cholt-
itz hershöfðingjatign. Choltitz barðist á austur-
vígstöðvunum fram í júní 1944 er hann var flutt-
ur til Frakklands þar sem honum var falið að
verja Cotentin-skagann fyrir Bandamönnum
eftir innrásina í Normandí.
sMpanir þessar á einkafundi með Hitler í Rast-
enburg. Á fundmum hafði Choltitz orðið fyrir
einhverri óþægilegustu reynslu ævi sinnar. Á
fundinum hafði hann vonazt til að geta endur-
nýjað trú sína á sigur Þýzkalands í styrjöldinni
hjá leiðtoga Þriðja ríkisins. í stað leiðtoga hafði
hann hitt fyrir sjúkan mann og í stað trúar hafði
hann fengið stórfelldar efasemdir.
Á leiðinni með lestinni til hins nýja verkefnis
síns fékk Choltitz vitneskju um ný lög, svoköll-
uð Sippenhaft-lög, sem verið var að semja hjá
Robert Ley, háttsettum manni í nazistaflokkn-
um. Þau gengu út á það að sökum
þess að ýmsir hershöfðingjar
hersins hefðu brugðizt að undan-
förnu yrðu fjölskyldur þýzkra
hershöfðingja eftirleiðis gerðar
ábyrgar fyrir hollustu þeirra,
jafnvel með lífi sínu.
Choltitz kom til Parísar 9.
ágúst 1944. Þá fyrstu daga sem
Choltitz var yfirmaður setuliðsins
í París bar ekki mikið til tíðinda.
Choltitz fékk fljótlega fyrstu skip-
anir sínar frá þýzka herforingja-
ráðinu. Voru þær á þá leið að und-
irbúin skyldi tafarlaust kerfis-
bundin eyðilegging allra helztu
mannvirkja í París. Choltitz sá í
sjálfu sér ekkert athugavert við
þessar skipanir. Fyrst flugvélar
Bandamanna lögðu þýzkar borgir
í rúst á nóttu hverri var ekkert at-
hugavert við það að þýzki herinn gerði slíkt hið
sama á jörðu niðri. Choltitz tilkynnti þó yfir-
herstjórn þýzka hersins á vesturvígstöðvunum
að hann væri afar andvígur tímasetningunni
þar sem honum væri í augnablikinu umhugað
um að verja París, ekki eyða henni.
Verkfræðingar frá Berlín voru sendir tíl Par-
ísar til að undirbúa eyðingu borgarinnar. Cholt-
itz gaf leyfi sitt til alls undirbúnings en tók skýrt
fram að hann leyfði enga eyðileggingu án
persónulegrar heimildar sinnar.
17. ágúst urðu fyrstu alvarlegu árekstrar
borgarbúa og þýzkra hermanna sem voru upp-
hafið að uppreisn andspyrnuhreyfingarinnar í
borginni sem áttí eftir að kosta mörg mannslíf
næstu dagana.
18. ágúst fékk Choltitz símtal frá Jodl, hers-
höfðingja í Berlín, sem vildi tafarlaust fá upp-
lýsingar um framkvæmd eyðileggingarinnar í
París. Choltítz sagði að því miður hefði hann
ekki getað hafið eyðilegginguna þar sem verk-
fræðingarnir hefðu aðeins komið til borgarinn-
ar fyrir sólarhring. Jodl kvaðst ánægður með að
undirbúningur væri hafinn en lagði áherzlu á að
öllu væri hraðað sem allra mest þar sem Hitler
væri afar óþolinmóður.
París skal eytt
Nú hafði Dietrich von Choltitz verið útnefnd-
ur sérstaklega af Hitler sjálfum til að verja perlu
Þriðja ríkisins í vestri, París. Skipanir hans voru
einfaldar: Borgin skyldi varin tíl síðasta blóð-
dropa, sama hvað það kostaðí. Ef Bandamenn
hins vegar næðu borginni mættu þeir ekki finna
annað en eintómar rústír. Choltítz hafði fengið
Uppreisn í París
Hinn 19. ágúst fékk Choltitz tílkynningu um
að andspyrnuhreyfingin í París hefði tekið ráð-
hús og aðallögreglustöð borgarinnar á sitt vald.
Uppreisnin í ráðhúsinu hefði fljótlega verið
brotin á bak aftur en ennþá væri varizt í að-
allögreglustöðinni. Von Choltítz var æfur af
reiði yfir þessum fréttum og var staðráðinn í að
láta hart mæta hörðu. Hann ákvað að gera allt
til að brjóta varnarliðið í lögreglustöðinni á bak
aftur.
GOOTKRHEHEST EROVISOIiJB
RBPUBLKIUE FRAMCAISE .-
OOWVJáWrXOí^fljJ íSU/DPitf-JJ CCIICLUiSS ENTrŒ Ifi
U cu'vuJud. -BB DlVruiCSÍ lÆtÍrgiiCj COLlíaANDAtll' B=ö
ÍÍ5 GSHttiUL VOII ÖIOHl! .CCKHAKDAOT •
HILITAIiG D U PC.CEa ALLE11AMDE3
»AU3 Xji liliOIOií DlS , íí
ffJ. OhAl

*>«
VJiHlS,.
yv«-v\
Xouteo lea cor.ventioiia ol-ó>ssoua s'apnliqufnt aux onitás
M Ja WenriBaoht oans l'ótrndtie öu oomiainaí'mrnt/góDéJ'al Yon CEOTTI2
du,
JP * Boiwx immaditttc-mens aux oorBEianaanta dfa points d'sippui
l'ordr* i* oeooer ir feu <-t dt> hieae* le drapeau blaac . Lpb arm?8
peroDt ra.B8?ablá(»a} 1(? £«>reon«el rastwrabló uans armea dana un eadrolt
dégagó, attendahtt.lea ordreo. L?o arnsa aaront livréco ihtaotea,
?!^-i * ÓPÖ3">? ordre dp bataill?, y cíompris: lea uoltéB.nub'lle* et les
,ðopot» de-.matdriei; d(im l»óU<"iidue du ooœauuidrnu>nt . Lea dópóto seront
livxáa -intuoto aveo leur ouiupiabilitd »
;-3.°) •.'Í>ispoaiti£3 &* dfatruotiba á*u ouvrag»a *>t 'deu dépota .
:'4-<») -; . Éavoyer al'litat Hajox 4»Génoral T.eol<»ro autant d'ofíiciera
,tai*manda d'Etat Itojor qu'il y a do pointa diappul ou de garniaona.
;5°) .- ileo'conditlonB d'óvacuation da pfXBonnel de la Wehrraaclrt
iaeron.t régléeá parl'Etut ISajor du Gónúral I^olpro..-
•6»)
afí^S
^L,. Var.-íala Ifa conyeiitlonc ai^aíoa *t leo ordres tas=is»ia. le8
ailitair#o de la.Woiistasht qixl coutinucratent le, combat ne 'rrieveroni
Plua o>8 l^is dy la gUv-iiV. frwí^U, -i. e^ tU, j-,-ede>J* a^<u~e~.Jér m-
2e.x).o, l# 25 aout 1944
'vI^-jU
m
Uppgjöf von Choltítz: undirrituð af von Choltitz, Leclerc, hershöfðingfa Frjálsra Frakka,
og Rol ofursta, yfirmanni kommúnista í andspymuhreyfingunni.
uninn lokdð verki sínu og komið
sprengjum fyrir út um alla höfuð-
borgina og voru nú á leið aftur til
Berlínar. Choltitz gat því ekki
lengur afsakað sig með því að und-
irbúningi væri ekki lokið. Hann
gaf því þá skýringu að ekki hefði
verið hægt að framkvæma skipun-
ina vegna uppþota hermdarverka-
manna um alla borgina. Choltitz
sá þó strax eftir því að hafa sagt
þetta. Jodl varð furðu lostinn.
Hann tjáði Choltitz að Hitler yrði
æfur er hann frétti þetta. Hann
sagði Choltitz að hann yrði tafar-
laust að berja niður uppþotin með
harðri hendi. Að lokum sagði Jodl
að hvernig sem færi krefðist
foringinn þess að Choltitz fram-
kvæmdi eins mikla eyðileggingu í
París og mögulegt væri.
Fyrir tilstuðlan kommúnista,
sem litu á vopnahléð sem hrein
svik, hófust átök fljótlega á ný á
götum Parísar á milli andspyrnu-
hreyfingarinnar og þýzkra her-
sveita.
Choltitz hafði vissulega vonast
eftir því að vopnahlé Nordlings
ræðismannas stæði lengur en raun bar vitni.
Choltitz vildi forðast í lengstu lög blóðug átök
hersveita hans og borgarbúa þar sem hann taldi
lítið á þeim að græða. Vonir hans um að beina
mætti athygli Hítlers frá sér og París voru nú
orðnar að engu eftir símtalið við Jodl. Hann
vissi að Hitler myndi nú neyða sig til að koma
reglu á í borginni með öllu því ofbeldi sem þurfa
þætti - eða setja einhvern annan í hans stað
sem gæti það.
Stuttu síðar hringdi síminn á borði Choltitz. í
símanum var Model marskálkur, hinn nýi yfir-
maður herja Þjóðverja á vesturvígstöðvunum.
Hann byrjaði strax að ávíta Choltitz fyrir að
halda ekM uppi reglu í borginni. Model sagðist
jafnvel hafa heyrt flugufregnir um að hann
stæði í samningaviðræðum við uppreisnar-
mennina. Choltitz rennsvitnaði og neitaði strax
öllum slíkum áburði. Model tók neitun hans til
greina, en varaði jafnframt Choltitz við að fara
út fyrir valdsvið sitt í París.
Von Choltitz hershöfðingi fluttur á brott í bifreið Leclercs
hershöfðingja eftir undlrritun uppgjafarinnar. Hvíta örin sýnir
hvar von Choltitz situr.
Seinnipart dagsins kom Raoul Nordling, að-
alræðismaður Svía í Frakklandi, til fundar við
Choltitz til að reyna að miðla málum milli þýzka
setuliðsins og andspyrnuhreyfingarinnar.
Hann lagðí til við Choltitz að hann semdi um
vopnahlé við andspyrnuhreyfinguna í París í
þeim tilgangi „að safna saman dauðum mönnum
og særðum". Choltitz hrökk við í fyrstu við
þessa tillögu ræðismannsins. Aldrei á 30 ára
hermennskuferli sínum hafði Choltitz sam-
þykkt eða farið fram á vopnahlé. Hann sá þó
ýmsa kosti við hina djörfu hugmynd Nordlings.
Það sem var Choltitz hvað mikilvægast í augna-
blikinu var að viðhalda kyrrð í borginni. Ef
vopnahlé Nordlings bæri árangur þýddi það að
hersveitir hans gætu sinnt mikilvægari störfum
en að berja niður uppreisn. Choltitz ákvað að
fallast á ráðagerð Nordlings en bað hann að
bendla nafn sitt ekki við vopnahléð þar sem það
var í raun andstætt skipunum hans. Þessu næst
fóru sendiboðar um alla borgina og tilkynntu
vopnahléð. Smám saman þögnuðu byssurnar og
ró færðist yfir borgina.
Hitier krefst skýringa
20. ágúst fékk Choltitz aftur símtal frá Jodl
hershöfðingja sem kvað foringjann tafarlaust
krefjast persónulegrar skýringar Choltitz á því
hvers vegna yfirherstjórnin hafði ekM fengið
neínar tilkynníngar um að eyðilegging Parísar
hefði verið hafin. Þetta kom illa við Choltitz.
Verkfræðingarnir frá Berlín höfðu þá um morg-
Choltitz í glímu við samvizkuna
Aðfaranótt 21. ágúst sat Choltitz í herbergi
sínu á Hotel Meurice og barðist við prússneska
samvizku sína. Þessa nótt hafði Dietrich von
Choltitz meiri áhyggjur af örlögum Parísar en
Charles de Gaulle, hershöfðingi Frjálsra
Frakka, eða hershöfðingjar bandaríska hersins.
Samvizkan og skylduræknin tókust á í hroða-
legri togstreitu. Choltitz hafði treyst á vopnahlé
Nordlings sem hafði brugðist og nú óttaðist
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 23. SEPTEMBER 2000