Lesbók Morgunblaðsins

Ulloq
Ataaseq assigiiaat ilaat
Saqqummersitaq pingaarneq:

Lesbók Morgunblaðsins - 23.09.2000, Qupperneq 8

Lesbók Morgunblaðsins - 23.09.2000, Qupperneq 8
MAÐURINN SEM BJARG- AÐI PARÍS Undi EFTIR HJORT J. GUÐMUNDSSON r lok síðari heimsstyrjaldar stóð þýzki hershöfð- inginn Dietrich von Choltitz frammi f/rir erfiðri ákvörðun. Átti hann að framfylgja skipunum og t skilj ja París eftir í rústum þegar þýzki heri nn hörfaði þaðan, eða átti hann að óhlýðnast, þyrma í >orginni og gerast sekur um landráð? SÍÐARI Muta ársins 1944 var flestum orðið Ijóst að kraftaverk yrði að gerast ættu Þjóðverjar að bera sigur af hólmi í síðari heirnsstyrjöldinni. Þjóðverjar voru á hröðu undanhaldi á aust- urvígstöðvunum undan herjum Rússa. Bandameim voru komnir langt upp Appennínaskagann á Ítalíu og sóttu stöðugt lengra. Bandamenn höfðu einnig gert innrás í Normandí 6. júní 1944 og var nú ein stærsta perlan í veldi Hitlers í hættu, París, höf- uðborg Frakklands. Hafði Hitler útnefnt París eitt af hinum „óvinn- andi virkjum Þriðja ríkisins“ og skyldi borgin varin til síðasta blóð- dropa, sama hvað það kostaði. Hinn 20. júM 1944 var gert sprengjutilræði við Hitler í höfúð- stöðvum hans í Rastenburg í Aust- ur-Prússlandi. Stóðu að þessu til- ræði margir háttsettir hers- höfðingjar í þýzka hemum. Voru fjölmargir herforingjar, sem taldir höfðu verið viðriðnir tilræðið á einn eða annan hátt, teknir af lífi í kjöl- far þessa. Sökum þessa taldi Hitler sig þurfa að vanda mjög valið á hvcrjir ættu að stjóma hersveitum sínum og hinum óvinnandi virkj- um. Walther Model marskálkur, dyggur nazisti, var gerður að yfir- manni herjanna á vesturvígstöðv- unum í stað Gúnthers von Kluge marskálks, sem verið hafði viðriðinn tilræðið. Þáverandi yfirmað- ur setuliðsins í París, Hans von Boineburg- Lengsfeld hershöfðingi, hafði einnig verið flækt- ur í tilræðið og vantaði því mann í hans stað. Varð maður fyrir valinu sem hafði það orð á sér að framfylgja skipunum án þess að hika, hversu harkalegar sem þær annars væm. Þessi maður var Dietrich von Choltitz hershöfðingi. Dietrich von Choltitz Dietrich von Choltitz fæddist 9. nóvember 1894 í Naustadt í Þýzkalandi, nú Prudnik í Pól- landi. Hann var af rótgróinni prússneskri her- mannaætt og gekk í þýzka herinn árið 1914 þeg- ar fyrri heimssfyijöldin braust út. í seinna stríði tók Choltitz þátt í innrásinni í Pólland og seinna í innrásinni í Frakkland. Sem undirofursti hafði Choltitz verið fyrsti þýzki liðs- foringinn sem réðst inn í Niðurlönd. Eftir fall Frakklands var von Choltitz sendur á austurvígstöðvamar og 1942 stjómaði hann umsátrinu um rússnesku Svartahafshöfnina Sebastopol. Eftir að umsátrinu lauk hlaut Cholt- itz hershöfðingjatign. Choltitz barðLst á austur- vígstöðvunum fram í júní 1944 er hann var flutt- ur til Frakklands þar sem honum var falið að veija Cotentin-skagann fyrir Bandamönnum eftir innrásina í Normandí. París skal eytt Nú hafði Dietrich von Choltitz verið útnefnd- ur sérstaklega af Hitler sjálfum til að veija perlu Þriðja ríkisins í vestri, París. Skipanir hans vom einfaldar: Borgin skyldi varin til síðasta blóð- dropa, sama hvað það kostaði. Ef Bandamenn hins vegar næðu borginni mættu þeir ekki finna annað en eintómar rústir. Choltitz hafði fengið skipanir þessar á einkafundi með Hitler í Rast- enburg. Á fundinum hafði Choltitz orðið fyrir einhverri óþægilegustu reynslu ævi sinnar. Á fundinum hafði hann vonazt til að geta endur- nýjað trú sína á sigur Þýzkalands í styijöldinni hjá leiðtoga Þriðja ríkisins. í stað leiðtoga hafði hann hitt fyrir sjúkan mann og í stað trúar hafði hann fengið stórfelldar efasemdir. Á leiðinni með lestinni til hins nýja verkefnis síns fékk Choltitz vitneskju um ný lög, svoköll- uð Sippenhaft-lög, sem verið var að semja hjá Robert Ley, háttsettum manni í nazistaflokkn- um. Þau gengu út á það að sökum þess að ýmsir hershöfðingjar hersins hefðu bragðizt að undan- fömu yrðu fjölskyldur þýzkra hershöfðingja eftirleiðis gerðar ábyrgar fyrir hollustu þeirra, jafnvel með lífi sínu. Choltitz kom til Parísar 9. ágúst 1944. Þá fyrstu daga sem Choltitz var yfirmaður setuliðsins í París bar ekki mikið til tíðinda. Choltitz fékk fljótlega fyrstu skip- anir sínar frá þýzka herforingja- ráðinu. Vom þær á þá leið að und- irbúin skyldi tafarlaust kerfis- bundin eyðilegging allra helztu mannvirkja í París. Choltitz sá í sjálfú sér ekkert athugavert við þessar skipanir. Fyrst flugvélar Bandamanna lögðu þýzkar borgir í rúst á nóttu hverri var ekkert at- hugavert við það að þýzki herinn gerði slíkt hið sama á jörðu niðri. Choltitz tilkynnti þó yfir- herstjórn þýzka hersins á vesturvígstöðvunum að hann væri afar andvígur tímasetningunni þar sem honum væri í augnablikinu umhugað um að veija París, ekki eyða henni. Verkfræðingai- frá Berlín vora sendir til Par- ísar til að undirbúa eyðingu borgarinnar. Cholt- itz gaf leyfi sitt til alls undirbúnings en tók skýrt fram að hann leyfði enga eyðileggingu án persónulegrar heimildar sinnar. 17. ágúst urðu fyrstu alvarlegu árekstrar borgarbúa og þýzkra hermanna sem voru upp- hafið að uppreisn andspymuhreyfingarinnar í borginni sem átti eftir að kosta mörg mannslíf næstu dagana. 18. ágúst fékk Choltitz símtal frá Jodl, hers- höfðingja í Berh'n, sem vildi tafarlaust fá upp- lýsingar um framkvæmd eyðileggingarinnar í París. Choltitz sagði að því miður hefði hann ekki getað hafið eyðilegginguna þar sem verk- fræðingamir hefðu aðeins komið til borgarinn- ar fyrir sólarhring. Jodl kvaðst ánægður með að undirbúningur væri hafinn en lagði áherzlu á að öllu væri hraðað sem allra mest þar sem Hitler væri afar óþolinmóður. Uppreisn í París Hinn 19. ágúst fékk Choltitz tilkynningu um að andspymuhreyfingin í París hefði tekið ráð- hús og aðallögreglustöð borgarinnar á sitt vald. Uppreisnin í ráðhúsinu hefði fljótlega verið brotin á bak aftur en ennþá væri varizt í að- allögreglustöðinni. Von Choltitz var æfur af reiði yfir þessum fréttum og var staðráðinn í að láta hart mæta hörðu. Hann ákvað að gera allt til að bijóta vamarliðið í lögreglustöðinni á bak aftur. Dietrich von Choltitz hershöfðingi; maðurinn sem bjargaði París. GOUVKRÍŒUENT JPROVISOIiŒ dé la RRRUBLIQUE FRAÍICAI3E Co-tfivni tlof .COnVEN'ÍÍOttiBii UEIrDtVEf-íl COIiCLURS ENT.'IE LK U cu'wA-íJ. Dií DIVÍLUCSÍ LcUfSiiC, couhándaiít K=ö UJ GSHLiUL VOiI c.nomz .CUMMÁÍIDANT • MILimtC D U FG..CS3 ALLEtyjíDlia DjUI3 La ULOIOií Dli , . Tiilliii,- oL’ Ojvti. r kmiiúk gf, FiAíii Toutes Ipb oor.ventiona oi-drsaoua a'appliqufnt aux unitáa la Wflirmaoht ðana l’ótendup öu oommundemrnt/gónéral Von CEOITIZ du 1°) . Donner imraúdiutemení aux ooraraandanta dea points dfrippul l'ordre de oeeaer Ir feu et de hisaer le drupeau blanc . Lea armea aeront rapseatldes; le perconnel raaoerable nans armea dana un endroit attendant; lea ordreo. Lr-o urraea Be.ront livréea intaotea. •2°)_ Donner ordre de butaille, y oompria: leo unitéa mubilea et les .ððpota de .matóriel, dftuu l'útendue du oomnvindement . lea dápota seront ,3-ivxáa intaoto aveo leur cuiupliabilitá » ■3°) 'Dlspoaitif3 de deatruotion dea ouvragea et dea Séyots „ 4°) •: . EnvoyeT 'á l'Ltat tlajor du Cénáral Leclero autant d' offioíers Aliemainds d'Etat Eajor qu'il y a ðe pointo d1appul ou de gurniaans. .5°) ... ,Lea conditions d'óvacuation du peroonnel de la Wehrmaoht isexont ráglées par l'Etut Kajor du Gónúrul Leciero... •b°J Une £oio l?a oonveiitloiiu alcaúoo -et leo ordres tnojiaais. les milltairea de la Woiiritacht qul coutinueraient le. combat ne relbveront Pluo de.s lois de la go.’ojv „ í- - ■ &u* yvétt&£* •cét Uppgjöf von Choltitz: undirrituð af von Choititz, Leclerc, hershöfðingja Frjálsra Frakka, og Rol ofursta, yfirmanni kommúnista í andspyrnuhreyfingunni. Von Choltitz hershöfðingi fiuttur á brott í bifreið Leclercs hershöfðingja eftir undirritun uppgjafarinnar. Hvíta örin sýnir hvar von Choltitz situr. Seinnipart dagsins kom Raoul Nordhng, að- alræðismaður Svía í Frakklandi, til fundar við Choltitz til að reyna að miðla málum milli þýzka setuliðsins og andspymuhreyfingarinnar. Hann lagði til við Choltitz að hann semdi um vopnahlé við andspymuhreyfinguna í París í þeim tilgangi „að safna saman dauðum mönnum og særðum“. Choltitz hrökk við í fyrstu við þessa tillögu ræðismannsins. Aldrei á 30 ára hermennskuferli sínum hafði Choltitz sam- þykkt eða farið fram á vopnahlé. Hann sá þó ýmsa kosti við hina djörfu hugmynd Nordhngs. Það sem var Choltitz hvað mikilvægast í augna- blikinu var að viðhalda kyrrð í borginni. Ef vopnahlé Nordlings bæri árangur þýddi það að hersveitir hans gætu sinnt mikilvægari störfum en að beija niður uppreisn. Choltitz ákvað að fallast á ráðagerð Nordhngs en bað hann að bendla nafn sitt ekki við vopnahléð þar sem það var í raun andstætt skipunum hans. Þessu næst fóra sendiboðar um alla borgina og tilkynntu vopnahléð. Smám saman þögnuðu byssurnar og ró færðist yfir borgina. Hitler krefst skýringa 20. ágúst fékk Choltitz aftur símtal frá Jodl hershöfðingja sem kvað foringjann tafarlaust krefjast persónulegrar skýringar Choltitz á því hvers vegna yfirherstjómin hafði ekki fengið neinar tilkynningar um að eyðilegging Parísar hefði verið hafin. Þetta kom illa við Choltitz. Verkfræðingamir frá Berlín höfðu þá um morg- uninn lokið verki sínu og komið sprengjum fyrir út um alla höfuð- borgina og voru nú á leið aftur til Berhnar. Choltitz gat því ekki lengur afsakað sig með því að und- irbúningi væri ekki lokið. Hann gaf því þá skýringu að ekki hefði verið hægt að framkvæma skipun- ina vegna uppþota hermdarverka- manna um alla borgina. Choltitz sá þó strax eftir því að hafa sagt þetta. Jodl varð furðu lostinn. Hann tjáði Choltitz að Hitler yrði æfur er hann frétti þetta. Hann sagði Choltitz að hann yrði tafar- laust að berja niður uppþotin með harðri hendi. Að lokum sagði Jodl að hvemig sem færi krefðist foringinn þess að Choltitz fram- kvæmdi eins mikla eyðileggingu í París og mögulegt væri. Fyrir tilstuðlan kommúnista, sem htu á vopnahléð sem hrein svik, hófust átök fljótlega á ný á götum Parísar á milli andspymu- hreyfíngarinnar og þýzkra her- sveita. Choltitz hafði vissulega vonast eftir því að vopnahlé Nordhngs ræðismannas stæði lengur en raun bar vitni. Choltitz vildi forðast í lengstu lög blóðug átök hersveita hans og borgarbúa þar sem hann taldi htið á þeim að græða. Vonir hans um að beina mætti athygh Hitlers frá sér og París vom nú orðnar að engu eftir símtahð við Jodl. Hann vissi að Hitler myndi nú neyða sig til að koma reglu á í borginni með öllu því ofbeldi sem þurfa þætti - eða setja einhvern annan í hans stað sem gæti það. Stuttu síðar hringdi síminn á borði Choltitz. í símanum var Model marskálkur, hinn nýi yfir- maður heija Þjóðverja á vesturvígstöðvunum. Hann byipaði strax að ávíta Choltitz fyrir að halda ekki uppi reglu í borginni. Model sagðist jafnvel hafa heyrt flugufregnir um að hann stæði í samningaviðræðum við uppreisnar- mennina. Choltitz rennsvitnaði og neitaði strax öllum slíkum áburði. Model tók neitun hans til greina, en varaði jafnframt Choltitz við að fara út fyrir valdsvið sitt í París. Choltitz í glímu við samvizkuna Aðfaranótt 21. ágúst sat Choltitz í herbergi sínu á Hotel Meurice og barðist við prússneska samvizku sína. Þessa nótt hafði Dietrich von Choltitz meiri áhyggjur af örlögum Parísar en Charles de Gaulle, hershöfðingi Frjálsra Frakka, eða hershöfðingjar bandaríska hersins. Samvizkan og skylduræknin tókust á í hroða- legri togstreitu. Choltitz hafði treyst á vopnahlé Nordlings sem hafði bmgðist og nú óttaðist 8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 23. SEPTEMBER 2000

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.