Lesbók Morgunblaðsins - 23.09.2000, Blaðsíða 15

Frá Flórens.
verk að skrifa í gestabókina endurminningar
mínar um fyrstu kynni mín af yndislega fólkinu
í Flórens og kunna gestgjafarnir mér bestu
þakkir fyrir það.
Svo heppilega vill til að ég fann af einstakri
tilviljun í fórum mínum nokkur bréf, sem ég
skrifaði foreldram mínum frá Italíu einmitt á
þessum tíma. í bréfi til móður minnar, dagsett
hinn 8. júlí 1948, stendur m.a. eftirfarandi máls-
grein (vonandi finnst engum það of mikil fordild
af mér að vitna í hana): „Hingað er nýkominn
Guðmundur Daníelsson, rithöfundur. Er hann
hinn mesti fjörkálfur, hlær hátt og syngur dátt.
Höfum við Thor gerst leiðsögumenn hans
hérna í Flórens, enda erum við þegar orðnh-
þaulkunnugir öllum þeim stöðum, sem geyma
listaverk ítölsku meistaranna. Höldum við
þrumandi ræður um snillinga miðalda og end-
uiTeisnartímabilsins í listum og vísindum, rekj-
um í stórum dráttum helstu stórviðburði og
sögu þeirra tíma. Guðmundur gleypii- þessa
andlegu fæðu okkar af áfergju mikilli og skrifar
niður hjá sér punkta, þegar honum líkar sem
best.“
nn einu sinni ætla ég að gerast svo djarf-
ur að vitna í annað bréf, ritað hinn 19.
júlí 1948 í Róm, þar sem er greint frá
býsna sögulegri ferð okkar félaga til
Fiesole. Nokkrum dögum áður en við félagarnir
þrú- fórum frá Flórens heimsóttum við Fiesole.
Fiesole er fallegt þorp, sem stendur á hæð
nokkurri norðan við Flórens. Þaðan er undur-
samlegt útsýni yfir Arrno-dalinn. Sýprus-,
fíkju- og bananatré vaxa í fjallshlíðunum, sem
eru auk þess hinum fegurstu blómum prýddar.
í dalbotninum sést áin Arno líða í ótal bugðum
uns hún hverfur allt í einu sjónum manns.
Okkar fyrst verk var að fá okkur eitthvað í
svanginn. Við gengum inn á veitingastað undir
berum himni, þar sem við gátum notið útsýnis-
ins yfir Arno-dalinn. Þarna gnæfðu hæstu
byggingar Flórens við himin, turninn hans
Goittos, Palazzo Vecchio og aðrir minnisvarðar
renaissansins. Bmnleitar villur Toscana-hérað-
sins litu út eins og smásker í grænu hafi. Tign-
arlegir sýpms-viðir stóðu sem verðir um allan
dalinn. Við kölluðum á þjóninn og hann færði
okkkur matseðilinn. Meðan við voram að ráðg-
ast um hvaða rétti við skyldum panta varð þjón-
inum litið á borðið og sá þar L’Unita, blað ít-
alskra kommúnista, og af þessu dró hann
samstundis þá ályktun að við væmm skoðana-
bræður þeirra og varð þetta honum svo mikið
gleðiefni að hann kallaði okkur upp frá því:
Compagni, compagni (félagar)! Við töldum
enga ástæðu til að leiðrétta þennan misskilning.
Skömmu síðar kom gamall þulur með þunga
körfu með alls konar varningi og vildi ólmur
selja okkur: „Þetta getið þið hengt upp á bflinn
ykkar. Þetta er lukkumerki.“ Við sögðumst
ekki eiga neinn bíl. „Héma era ljómandi falleg
belti, sem þið getið gefið konunum ykkar eða
unnustum." Við kváðumst vera bæði ókvæntir
og ótrúlofaðir. Þá féll gamla manninum allur
ketill í eld og hann rölti á brott þungum skref-
um. Hann var aðeins rétt kominnn spölkorn frá
okkur þegar einhver okkar kallaði: „Signore,
Signore!" Það var eitthvað í fasi þessa gamla
manns sem vakti meðaumkun okkar, ef til vill
lotnar herðar hans eða hið þreytulega bros á
vöram hans. En svo mikið er víst að hann tókst
allur á loft og kom hálfskokkandi í áttina til okk-
ar. Við drógum fram stól, kölluðum á þjóninn og
pöntuðum rauðvín handa þessum gamla götu-
sala. Þegar þjónninn kom að vörmu spori aftur
með flösku af rauðvíni ávarpaði hann gamla
manninn þessum orðum: „Þetta era bestu
menn, þeir eru sko „compagni!““ Síðan hófust
slitróttar samræður við gamla manninn. Það
var eiginlega hálfskammarlegt að finna ekki
neitt sameiginlegt umræðuefni til þess að koma
þessum nýfundna „compagno" í gott skap. Við
lögðum samt fyrir hann fjölda spurninga, eink-
um varðandi sögu Fiesole og fornaldarfrægð.
Hann leysti bæði fljótt og vel úr öllum spum-
ingum okkar. Fiesole er móðirin, en Flórens er
dóttirin. Fiesole var stór og merkileg borg á
fyrri öldum. Þetta var etrúsk borg,- sem hefur
verið lögð í eyði í hvorki meira né minna en sjö
skipti, að vísu var ekki allt jafnað við jörðu.
Rómverska hringleikhúsið hérna, Fransiskana-
klausti'ið og Bandini-safnið era þær einu merk-
isbyggingar er enn standa uppi frá fyrri tíð. Við
gripum fram í fyrir honum og spurðum hann
hvort hann væri fæddur hér. „Já, hér er ég
fæddur og hér hef ég alið allan minn aldur, en
Drottinn mun bráðum kalla,“ og um leið sagði
hann á ítölsku „dormire, dormire“ (sofa, sofa)
og setti hönd undir kinn til þess að fullvissa sig
um að allir skildu og bætti síðan við: „Þá þýðir
ekkert að malda í móinn.“
Þegar við spurðum hann hversu gamall hann
væri sagðist hann vera 84 ára. Við sögðum:
„Hver veit nema þú verðir hundrað ára, þú ert
svo sprækur og hress!“ „Hver veit?“ tók hann
upp eftir okkur: „Hann veit.“ Og gamli maður-
inn benti til himins í lotningarfullum ótta. Þar
sem snæðingi var löngu lokið kölluðum við á
þjóninn. Gamli maðurinn reis á fætur og þakk-
aði innilega fyrir sig. Þegar ég hugsa til Fiesole
mun ég ávallt minnast þessa gamla manns, sem
seldi belti og lukkumerki. Þjónninn kom með
reikninginn og þær fréttir að Togliatti hefði
verið skotinn. „Er hann dauður?" spurðum við.
„Nei, en hann er alvarlega særður.“ Með þau
orð í eyrum gengum við á brott. Síðan skoðuð-
um við borgina eða réttara sagt þorpið hátt og
lágt. Við endann á stóra torgi stóð veglegt hús
og stefndum við þangað. Upp tröppur og síðan
út á svalir, þaðan sem útsýnið var einstaklega
gott. Við höfðum varla verið þama nema örsk-
amma stund þegar einhver hóf upp rödd sína að
baki okkur: „Hvaða erindi eigið þið hingað?"
„Nú er þetta ekki safn?“ spurði ég gegn betri
vitund. „Nei, þetta er nú ráðhúsið okkar hérna í
Fiesole" „Þetta er það fallegasta ráðhús, sem
við höfum nokkurn tímann séð, buona sera, la
sua Eccelenza!" (Verið sælh-, yðar hátign!) Og
borgarstjórinn í Fiesole brosti sínu tannlausa
brosi.
ftir að hafa kvatt borgarstjórann komum
við snöggvast við í Fransiskanaklaustr-
inu. Utan dyra rákumst við á afar glað-
hlakkalegan og skrafhreifinn munk,
sem tók okkur opnum örmum rétt eins og við
væram reglubræður hans og íræddi okkur um
hitt og þetta, m.a. það að Boccaccio hefði valið
brekkuna rétt fyrir neðan klaustrið sem sögu-
svið fyrir Decamerone. - Hér væri kannski ekki
úr vegi að skjóta inn smáskýringu, sem ekki er
að finna í þessu gamla sendibréfi mínu: I þessu
meistaraverki, sem hefur nýlega verið íslensk-
að og heitir Tídægra á vorri tungu, segir höf-
undm- frá heldrafólki af aðalsættum sem flúið
hafði upp í Fiesole undan drepsótt, er geisaði í
Flórens. Þar styttir það sér stundir með því að
segja hvert öðra sögur og era þær í hnotskurn
uppistaða skáldverksins, sem er í raun og sann
nöpur og beinskeytt þjóðfélagsádeila. Á
snilldarlegan hátt dregur Boccaccio ekki aðeins
upp ógleymanlegar myndir af leti- og gjálífi ít-
alska háaðalsins heldur líka af siðspillingu
klerkastéttaiTnnar - og með þessum orðum lýk-
ur innskotinu.
Um kvöldið fórum við gangandi til Flórens
samkvæmt fyrirframgerðri áætlun. Við hefðum
reyndar ekki getað farið öðravísi þótt við hefð-
um fegnir viljað, þar sem allur verkalýður þar í
landi var kominn í verkfall vegna tilræðisins við
Togliatti. Fólki var mjög heitt í hamsi. Flórens
var sem dauður bær. Öllum verslunum, bönk-
um og velflestum veitingahúsum var lokað. Við
voram samt svo heppnir að fá mat á Nardini,
þar sem við voram eiginlega orðnir fastagesth-.
Miklum óhug sló á menn. Oeirðir víðsvegar um
alla Italíu. Ef Togliatti deyr er ekki við góðu að
búast. En Togliatti virðist sem betur fer ætla að
hafa það af, svo menn era farnir að róast. Eg fæ
vart skilið hvaða æði grípur þessa náunga, sem
reyna að ráða mikilmenni af dögum, ef til vill er
það ekkert annað en tryllt löngun til þess að
verða hetja augnabliksins, hetja ódæðisins ef
ekki vill betur til. Nú er allt að komast aftur í
eðlilegt horf. Dagblöðin fylgjast nákvæmlega
með líðan Togliattis: blóðþrýstingur þetta og
þetta, hitastig þetta og þetta o.s.frv. - Og með
þessum orðum lýkur tilvitnununinni í gamla
sendibréfið mitt.
Að endingu langar mig til að minnast ör-
lítið á heimsókn okkar Thors til Gerð-
ar Helgadóttur, sem var við nám í
listgrein sinni í Flórens á þeim tíma.
Það má með sanni segja, að það hafi ekld gengið
alveg fyrirhafnarlaust að hafa uppi á henni.
Enda þótt nafnið á götunni, þar sem hún bjó, sé
gjörsamlega stolið úr mér man ég enn götu-
númerið. Það var 50 og þar börðum við að dyr-
um, já, og meira að segja fleiram en einum, en
þar bjó engin manneskja með því nafni. Enginn
virtist kannast við hana í því húsi og þar sem við
stóðum ráðþrota úti á miðri götu bar að mann
nokkurn, sem við köstuðum kveðju á og leituð-
um ásjár hjá í vandræðum okkar. Við spurðum
hann hvort hann kynni nokkur deili á ungri
konu frá íslandi, sem væri hér við nám í högg-
myndalist. Jafnskjótt og hann heyrði orðið:
„scultura“ (þ.e. höggmyndalist) virtist sem
kviknaði á perunni hjá honum og hann hi-ópaði
upp yfir sig: „Signorina pantaloni," sem mætti
útleggjast á íslensku sem: „síðbuxnaklædda
ungfrúin" og gekk hún víst lengstum undir því
nafni í þessum bæjarhluta. Að svo búnu benti
hann okkur á húsið, þar sem Gerður bjó, en það
var hinum megin við götuna, einmitt gegnt hús-
inu, er okkur hafði verið vísað frá. Þau voru
nefnilega bæði númer 50, sitt með hvoram lit,
annað rautt en hitt blátt, ef mig misminnir ekki.
Eftir að hafa kvatt Flórensbúann og þakkað
honum innilega fyrir greið og góð svör bönkuð-
um við á dyr hjá Signorina pantaloni og kynnt-
um okkur fyrir henni. Gerður tók hlýlega á móti
samlöndum sínum og bar fundum okkar oft og
iðulega saman upp frá því.
Höfundur rak málaskóía í Reykjavik um áratuga
skeið.
PÉTUR
SIGURGEIRSSON
ÞÚSALDA-
MÓTIN
ORSÖK OG
INNSÆI
Árið þúsund, þá kom Jesús
þjóðarheildar til.
Islands niðjum örugg leiðsögn
umrætt tímabil.
Kirkjan varð til, - vakning andans
veginn þús-aldar.
Endurtaka töku kristni
trúar stundirnar.
Þúsund ár sem dagur Drottins,
Davíð um það kvað.
Þingvellir með dögun dagsins,
dýrð erá þeim stað.
Sólin gyllti himinhvolfin,
hjörtun vermdi björt.
Gat einn hæstur höfuðsmiður
helgidóminn gjört.
Tækniundur mannlífmóta,
mjög og þessi skil.
Sjónræn miðlun merka barnú
messu fólksins til.
Hjarta manns er húsið Drottins,
- hyggjum vel að því.
Himnafóður finn ur maður
fyrst þeim staðnum í.
Aímæld Kristi ár tvö þúsund,
aldurhans ájörð.
Hvenær fæddist meiri maður
með sín orð og gjörð?
Allt hann þoldi illt krossfestur,
allra’ er sigur hans.
Helsta þörfín heimsins nú er:
hirðir kærleikans.
Lýstu friði lögin merkust.
Lausnin Þorgeirs var.
Fátækir þeir fengu styrkinn
fjórðung tíundar.
Aldrei skyldi börn út bera.
Blótið, leynt fórþað.
Hólmganga var hefðin illa,
hirður vor frá bað.
Þakka ber oss þá og líka
þjóðtungu ogmennt,
Þorlák helga, Hallgrím, Guðbrand,
helstu rit og prent,
Jón vorn Sigurðs soninn mikla
sæmdar kennimanns.
Lifí hugsjón lifírmaður,
líf er þjóðar hans.
Tíu læknast, - einn snýr aftur,
annars lands. hann var.
Þakka líkn og lífgjöf vildi
lækni sínum þar.
Annars heims, Guðs ættarförum
yfír tímans haf.
Þökkum byrinn með ogmóti
mestan þroska gaf.
Dæmi’ um smyrslin dýru enn er
dýrð Krists tjáningá.
Smurninguna mat hann mikils,
með kom traustið þá.
Aki’a hvíta uppskarfólk hér
allri þjóð í vil.
Þakkaróður þúsund ára.
Þannig varð hann til.
Kristur lífíð les í grunninn
líkn hans boðarfrið.
Réttið hlut þess minnst ermá sín
mikið liggur við.
Komi framtíð fósturjarðar
frjálsu landi í.
Fram í tímann fús með honum,
fylgir eilífð því.
Höfundur er biskup.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 23. SEPTEMBER 2000 1 5