Lesbók Morgunblaðsins - 28.10.2000, Blaðsíða 4

Ljósmynd/Gísli Sigurðsson
Haustfegurð í Elliðaárdal, en hann hefur líklega aldrei verið fegurri en nú og gæti þó orðið enn fegurri ef meira vatn rynní að nýju i eystri kvíslinni. Myndin er tekin við brún Kermóafoss, sem hvarf svo
að segja þegar virkjað var.
GAMLAR
GÖTUR yiÐ
ELLIÐAAR
EFTIR ÖRN H. BJARNASON
Þetta er eiginlega sagan af því hvernig á því stóð að
höfundurinn „lagðist í grúí ik". Á útreiðum í
Elliðaárdal fór hann að íhuga gömul örnefni,
nöfn á vöðum og stígum og það vatt síðan upp
á sig eins og hér er lýst.
LEST alvarleg skakkaföll í lífí fólks byrja
í hreinu sakleysi og svo var einnig um
mig og mína hrösun.
Nánast fyrir tilviljun villtist ég inn á
refiLstigu ömefnagrúsks. Síðan hef ég varla litið
glaðan dag.
Þetta atvikaðist þannig, að fyrir rúmum
þremur árum álpaðist ég upp í Arbæjarsafn.
Þar hitti ég að máli Helga M. Sigurðsson sagn-
fræðing, en hann hefur í samvinnu við Áma
Hjartarson og Reyni Vilhjálmsson skrifað bók
um Elliðaárdalinn. Þessi bók var gefin út af Máli
og mynd árið 1998 undir ritstjóm Helga. Hún
heitir Elliðaárdalur: land og saga.
Þama á Árbæjarsafninu sýndi Helgi mér
uppdrátt af Elliðaánum teiknaður af Sigurði
Guðmundssyni málara eftir mælingum H. Guð*
mundssonar. Þessi uppdráttur er frá árinu 1869
og gerður út af deilu, sem reis vegna veiðirétt-
inda í ánum og laxakistum. Á þennan uppdrátt
eru m.a. teiknaðar gamlar götur, sem lágu nán-
ast í beinu framhaldi af því, sem nú er Bústaða-
vegurinn, fyrst yfir vestari álinn á Elliðaánum
og síðan áfram yfir eystri álinn á Ártúnsvaði.
Þaðan fyrir simnan'Ártún og í Reiðskarð, en það
er fyrir austan Ártún og liggur þar nú stígur
upp.
I allmörg ár hef ég verið að ríða út á þessum
Árbæjarsafn. Ljósmyndari óþekklur.
Við Elliðaár í byrjun aldar. Laxveiðimenn fá sér brjóstbirtu úr ferðapelanum.
slóðum án þess að hugsa út í, að rétt við nefið á
mér lá gamla þjóðleiðin til og frá Reykjavík og
útáÁlftanes.
Þama hefur Ketilbjöm gamli landnámsmað-
ur farið, en frá honum segir í Landnámu og mun
Elliðaárdalurinn heita eftir skipi hans Elliða.
Eiríkur frá Brúnum fór þarna þegar hann bjó
í Ártúni frá 1879-1881, en lífshlaup þessa kot-
bónda austan undan Eyjafjöllum var harla
óvenjulegt. Frá því segir nánar í bókinni um
Elliðaárdalinn.
Jónas Hallgrímsson fór þarna árið 1823, þeg-
ar hann kvaddi æskustöðvar sínar í Öxnadal og
hélt í Bessastaðaskóla. Síðan aftur árið 1828 á
leið norður í fylgd með hinni 16 ára gömlu
prestsdóttur frá Laufási er þau urðu samferða
yfir öræfin.
Þarna fóru þeir líka Eggert Ólafsson og
Bjami Pálsson, en þeir dvöldu í Viðey hjá Skúla
fógeta og unnu þar að ferðabók sinni. Sömuleið-
is Sveinn Pálsson læknir í Vík í Mýrdal, sá gagn-
merki náttúruskoðari, en hann fór sínar rann-
sóknarferðir á árunum 1791-1797. Að
ógleymdum Skúla Magnússyni fógeta, sem var
írumkvöðull að stofnun Innréttinganna árið
1751, en í tengslum við þær var þófaramyllan og
Litunarhúsið reist við eystri ál Elliðaánna rétt
hjá Ártúnsvaði. Eg hafði verið staddur á sagna-
slóð.
Vitað er að Hannes Hafstein var staddur í Ár-
túni árið 1884 og þáði þar „mjólkur-toddý.“
Margir erlendir landkönnuðir höfðu farið
þama um: Henry Holland árið 1810. William
Morris árið 1871. Kristian Kálund á seinni hluta
nítjándu aldar og fleiri. Og svo Bjöm Gunn-
laugsson, spekingurinn með bamshjartað, ein-
hvern tímann í kringum 1840, þegar hann fór að
mæla landið, en kort byggt á þeim mælingum
kom út árið 1844.
Seinna riðu þeir þama Jón Þorláksson, bæj-
arverkfræðingur í Reylcjavík og síðar forsætis-
ráðherra, og Guðmundur Bjömsson landlæknir,
þegar þeir vora að huga að vatnsveitu ofan úr
Gvendarbrunnum upp úr síðustu aldamótum.
Lengi hafði ég talið að vaðið rétt íyrir ofan
Búrfoss, þ.e. á vestari ál Elliðaánna, héti ÁJft-
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 28. OKTÓBER 2000