Lesbók Morgunblaðsins - 28.10.2000, Blaðsíða 15

væri reynandi að gera bílfært um þetta mikla
gljúfur og tæru á. Parna er nærri krakkavætt.
Rútumar með alla þessa ferðamenn taka
stjórann frá Geysi og að Hveravöllum. Þar
fyrir sunnan er land að stórum hluta í eigu
húnvetnskra bænda.
Nú - svo er það Afangafell og útsýnisskífan
skoðuð. Nesti er gjaman tekið með enda ekki
beint um hótel að ræða á hálendinu. Reyndar
er hægt að kaupa kaffi og vöfflur með rjóma
tvo mánuði ársins í Áfanga.
Gist er í tjöldum og oft á Akureyri. Hver er
eftirtekjan eftir erlenda og innlenda ferða-
menn? T.d. þá er ferðast er um Kjalveg. Bless-
að fólkið greiðir farið sitt til landsins og heim
en með fylgir svokallaður „pakki“.
Rútufarþegar em þekktir fyrir að kaupa
ekki svo mikið sem sítrón á þessum ferðum.
Ráðsett fólk sem lagt hefur til hliðar sparifé
sitt.
Á Evindastaðaheiði em komnar nýjar reið-
götur. Hinar fyrri em undir vatni. Þann reið-
veg taldi Pálmi Hannesson rektor bestan á ís-
landi. Enginn efar að vatn upp á 57
ferkílómetra geri ekki einhverjar breytingar á
umhverfi. En fallegt er lónið. Þar gætir flóðs
og fjöru. Ekki að tunglið sé að verki heldur
forðabúrið og þar með vatnshæðin.
Hólmarnir í lóninu em litlir og sumir fara
undir í fullri vatnshæð. Þeir hefðu mátt vera
dálítið stærri og þá hefði verið hægt að setja
niður trjáplöntur þar. Skólabækurnar sögðu
að allt hið mikla vatn í fallvötnum íslands
rynni óbeislað til sjávar. Svo er nú ekki en
niðri í iðmm jarðar var bomð 27 km löng
renna að sjálfri virkjuninni. Aflvélar eru á um
370 m dýpi. Hraðskreiðasta lyfta á íslandi er
tvær og hálfa mínútu að komast niður og þó
em þar tvær hæðir neðar en lyftan fer. Þar
em hreyflarnir. Einnig er hægt að fara á bíl
niður, meira að segja rútur geta komist þang-
að.
Virkjun á láglaunasvæði er líkust nýlendu-
svæði. Orkan fer Suður og fólkið flytur Suður.
Landflótti frá svo mikilli orku sem Blanda
veitir er nánast öfugmæli og sannar að eitt-
hvað er rotið í okkar lýðveldi. Landsvirkjun
lagði skálana á borð með sér, Áfanga - Galtará
- Ströngukvíslar, að ógleymdum girðingum og
áburðargjöf.
Ferðalangurinn á hestinum sínum sleikir
rjómann og nýtur gistinga í hótelskálum frá
Landsvirkjun, girðingar hinar bestu og hey-
sala. Staðarhaldarar halda uppi reglusemi og
er gott til þeirra að leita.
Nokkuð er það að þessir skálar beggja
vegna lónsins taka langt fram aðbúnaði á
Hveravöllum og móttökum. Auðvitað hefur
héraðið og hinir réttu eigendur lands nokkrar
tekjur af aðstöðugjöldum og skattpeningum
starfsmanna ef búsettir em á réttum stöðum.
Af ferð okkar, ferðahópsins, undir ömggri
fararstjóm Sigríðar Sörensdóttur eru eftir-
tekjumar varla það miklar að byggðin fitni af
þeim. Á móti kemur umsjá skála og annar
kostnaður. Bæklingar hafa verið gefnir út af
öðmm. Allir fjalla um aðstöðu ferðamanna.
Þannig er að hinn merki maður dr. Gunnlaug-
ur Þórðarson sem var nokkur sumur leiðsögu-
maður útlendinga um landið gerði það mat að
fólkið skiptist í tvo hópa ef ekki þrjá. Doktor-
inn frá Svartaskóla var auðvitað frönskum
ferðamönnum til aðstoðar. Einn hlutinn þoldi
ekki auðn og skógarleysið. Öðmm fannst ferð-
in borga sig með því að sjá slík ósköp. Hinn
þriðji fékk ólæknandi íslandsdellu. Nokkuð
sljákkaði í farþegum er hann upplýsti að allir
Islendingar væru komnir af Jóni Árasyni hin-
um kaþólska biskupi.
Lónið er öllum sýnilegt en hitt er þó merki-
legra að ferðamenn geta gaumgæft hverflana
þrjá langt undir þeim stað sem ferðamaðurinn
fer um og rollurnar bíta grasið. Menntaskóla-
neminn á eðlisfræðibraut steig upp frá tölvun-
um og bóklestri og bauð upp á ferð niður með
lyftunni hraðskreiðu. Á veggjunum eru mynd-
ir og texti þar sem virkjuninni er líkt við eilífð-
ai-vélina - Maskina Mobile. Slík vél er raunar
ekki enn uppfundin og erfitt að fá patentið.
Ending hverflanna þriggja er áætluð um eða
yfir 40 ár. Aðspurður um legur og slíkt sagði
þessi ungi skarpi maður að olían hefði þau
áhrif að málmur snerti ekki málm. Til sýnis
var fjórði hverfillinn smíðaður í USA en jafn-
vægisstilltur í Japan. Hann bað mig að snerta
ekki hlutinn því húðfitan gæti skemmt alla
stillingu. Þessi varagripur mun kosta kr. 100
milljónir. - Það er nú það.
Umhverfi mannvirkja Blönduvirkjunar gæti
verið skárra. Eins og mennirnir væru komnir í
þrot með allan áburðinn. Þetta er hálft um
hálft ferðasaga þó svo efnið eigi að vera mat
ferðalangs á Blöndulóni.
Allt gekk að óskum en dálítill skuggi var yf-
ir hálfnaðri ferðinni að einn leiðangursmann
þurfti að flytja með þyrlu frá Ströngukvíslar-
skálanum vegna skyndilegra veikinda.
Sigríður skilaði hinum heilum í höfn á
níunda degi að Syðri-Reykjum í Tungum.
Hringferð á hálendi Islands var lokið.
Höfundurinn er í lögreglunni í Reykjavík.
ANNA KARINJÚLÍUSSEN
LEIKIÐÁ SÁTTA-
RYKFALLINN SEMJARINN
GÍTAR
Hann hallaðist uppað vegg
gamall
þreyttur
rykfallinn - en
innst inni einsognýr.
Sú fagra
- augun þreytt
pilsið síða
gekk framhjá honum
margoft
það kvöld.
Pilsið
straukst lauflétt
við strengi hans
í hverri ferð hinnar fögru.
Á miðnætti
gljáðu strengirnir
ogpilsið geymdi
hljómkviðu
íhverju falli.
Pabbi hefur lagt að
með mikinn makríl
mamma sendir mig niðureftir
að sækja pabba
svo hann fari ekki að drekka
meðhinum körlunum.
Pabbi sendir mig uppeftir
með hitabrúsann
svo hann geti drukkið
með körlunum.
Á leiðinni dett ég
hitabrúsinn brotnar
og olnboginn ferísundur.
Tvö handklæði vot afblóði
mamma sér um mig
pabbi um bátinn.
Saman siglum við
til læknisins á næstu eyju.
Höfundurinn er félagsróðgjafi í Garðabæ.
ANNA BIRNA
ÓLAFSDÓTTIR
SUMARIÐ
2046
Það verðurgott
að verða gömul
og fá að ganga aftur
í barndóm.
Velta mér nakin
uppúr dögginni
og láta mér á sama standa
hvað hinir segja
hvað þeir sjá.
Labba um með kápuna
á röngunni
án þess að kippa mér upp
við það.
Draga minn elskaða, elliæran
með mér út á nýslegið túnið
og velta okkur uppúr heyinu
sem festist í hárinu.
Sofna vært á kvöldin
áhyggjulaus
með tennurnar á náttborðinu.
Höfundurinn er sjúkraþjólfari
og slökunarkennari í Noregi.
ERL END AR/BÆKUR
/
NORNIR OG RETTARMORÐ
Hexen und Hexenprozesse in Deutschland.
Herausgegeben von Wolfgang Behringer. 4.
iiberarbeitete und aktualisierte Auflage.
Deutsche Taschenbuch Verlag 2000.
Friedrich von Spee: Cautio Criminalis.
Rechtliches Bedenken wegen der Hexen-
prozesse. 6. erweiderte Auflage. Mit acht
Kupferstichen aus der „Bilder Catio“ Aus
dem Lateinischen tibertragen und eingeleitet
von Joachim-Friedrich Ritter. Deutscher
Taschenbuch Verlag 2000.
GALDRAFÁRIÐ hófst síðar í
Þýskalandi en í Suður- og Vestur-
Evrópu, en varð magnaðra þar.
Sumir höfundar telja að þar hafi
ofsóknirnar verið meiri og brennudómar
fleiri en í öðrum kristnum löndum saman-
lagt. I „Hexen u. Hexenprozesse“ er saga
ofsóknanna rakin og gerð grein fyrir for-
sendum þeirra. Heimsmyndin gerði ráð fyr-
ir stöðugri baráttu góðs og ills og á síðari
hluta miðalda eykst óttinn við djöfulinn og
erindreka hans, galdrakindina, nornina.
Fyrsti kafli ritsins fjallar um þessa heim-
synd. Forsendur hennar má rekja til ýmis-
konar hjátrúar í heiðni, kuklsins. Með
kristnitökunni verða heiðnar venjur og
magía viðbjóðslegar í augum kristinna
manna og unnið var að því að uppræta þess-
ar heiðnu leifar. - Aukið trúarlegt aðhald
kirkjuyfirvalda og eftirlit skerpti þá mynd
sem kirkjuyfirvöld þóttust marka í hjátrú
hinna nýkristnu þjóðflokka og þjóða á
Þýskalandi. Fyrstu galdraofsóknirnar hefj-
ast og færast í aukana með útgáfu „Nornar-
hamarsins" seint á 15. öld. Á 16. öld hefjast
ofsóknir svo um munar og hápunkti nær
galdrafárið frá ca 1585-1630. Höfundarnir
rekja þessa óhugnanlegu sögu samkvæmt
heimildum. Lýst er aðferðum rannsækjenda
og dómara, pyntingum og ógnunum, allt var
notað til þess að þvinga fram játningu hinna
grunuðu. Viðhorf þorra manna var að djöf-
ullinn hefði þjónustufólk á sínum snærum,
sem ynni að því að eyðileggja kristindóminn
og kristið samfélag, því væri sjálfsagt að
beita öllum ráðum til að uppræta þessa
starfsemi. Því fór þó fjarri að mótmælum
væri ekki hreyft og í augum manna eins og
Erasmusar frá Rotterdam og ýmissa lærðra
manna úr hópi klerka, var megn andúð og
hryllingur ríkjandi yfir aðförunum.
Meðal kunnustu andmælenda var höfund-
ur „Cautio Criminalis", Friedrich von Lang-
enfeld, nefndur Friedrich von Spee - 1591-
1635 - hann gerðist reglubróðir í Jesúíta-
reglunni 1610. Hann stundaði kennslu í
skólum og háskólum og varð síðar sálusorg-
ari í Bamberg og Wiirzburg. Sem sálusorg-
ari varð hann á tveggja ára tímabili að
fylgja 200 einstaklingum á bálköstinn, sem
allir voru saklausir. Þessi ömurlega reynsla
varð til þess að hann skrifaði eina harkaleg-
ustu ádeilu á þessi „réttarmorð" sem út var
gefin 1631 á latínu og á þýsku í aukinni út-
gáfu árið eftir 1632.
Von Spee taldi að „svarti galdur“ væri
eitt meðal vopna djöfulsins, notað til að
eyðileggja kristið samfélag. Hann og aðrir
höfundar sem deildu á galdrafárið voru mót-
aðir af kristinni heimsmynd tímanna, en von
Spee taldi ásamt fleirum að pyntingar not-
aðar til að knýja fram játningar ákærðu
væru uppfynding djöfulsins og Spee taldi að
hörðustu ofsækjendur norna og galdra-
manna á Þýskalandi væru handbendi og
þjónar djöfulsins, settir til þess að vernda
„raunverulega galdramenn og nornir" með
því að grípa saklaust fólk og beita það við-
bjóðslegustu pyntingum til þess að neyða
það til að játa á sig glæpi. Dómarar og aðrir
rannsakendur galdramála voru því „emb-
ættismenn djöfulsins" og framfylgdu hans
skipunum þegar þeir dæmdu saklausar kon-
ur og karla á bálið þúsundum saman, en
þeir sem höfðu framið „glæpinn" sluppu.
Von Spee var öðrum höfundum afdráttar-
lausari í þeirri sannfæringu og réttarvitund
að pyntingar til játningar væru hinn vesti
glæpur, af djöfullegum toga. Ákæra Spees á
dómara í galdramálum og starfsmenn
þeirra, pyntingameistarana, vakti mikla
hneykslan og heift meðal dómara og valds-
manna á Þýskalandi, en höfundurinn naut
verndar Jesúítareglunnar eftir að það vitn-
aðist hver höfundurinn var. Fyrstu útgáfur
bókarinnar eru sagðar „eftir óþekktan kaþ-
ólskan guðfræðing“. Von Spee var þekkt
ljóðskáld á sinni tíð „Trutz-Nachtigal“ safn
dýrðarljóða til Guðs.
Ástandið í Þýskalandi um það leyti sem
„Cautio Criminalis“ kom út, gat varla verið
verra. Þrjátíu ára styrjöldin geisaði og með
innrás Gustavs Adolfs 1630 keyrði um þver-
bak, sigurför hans um Þýskaland markaði
landið brennum, ránum og blóði. Hann féll
1632, en styrjöldin geisaði áfram. Styrjöldin
magnaði óttann við djöfulinn og erindreka
hans, nornina, og brennufárið náði hámarki
einmitt um þetta leyti.
En „Cautio Criminalis“ átti eftir að móta .
nýtt viðhorf innan réttarkerfisins sem náði
hæst með upplýsingunni og riti Cesares
Beccaria - 1735-1794 - ítalskur lögfræðing-
ur, sem skrifaði „Tratto dei Delitti e della
Pene“ 1764 - rit gegn pyntingum og grófum
refsingum. Rit von Spees var undanfari rits
Beccaria, sem hafði mótandi áhrif á þjóð-
höfðingja og réttarvitund alls almennings
þegar frá leið. Upplýstir einvaldar á síðari
hluta 18. aldar bönnuðu pyntingar í ríkjum
sínum, Friðrik mikli, Jósep II og Katrín II.
Útgáfa beggja þessara rita er vönduð og
fylgja bókfræðiskrár og tilvísanir, með for-
málum og eftirmálum. „Hexen u. Hexen-
prozesse" er 524 bls. og „Cautio Criminalis“a
308 blaðsíður.
SIGLAUGUR BRYNLEIFSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 28. OKTÓBER 2000 1 5