Lesbók Morgunblaðsins - 16.12.2000, Qupperneq 5

■
■
T
THOMAS HOOD
HARMUOÐ
ARNHEIÐUR SIGURÐARDÓHIR
ÞYDDIOG ENDURSAGÐI
Systur mínar!
Lyftið henni hljóðlega
og berið burtu héðan.
Hún var fegursta ljóðið,
viðkvæmasta blómið.
Allt er horfið,
systur, bræður og frændur,
faðir og móðir.
Flúin erástin,
allir vinir týndir.
Myrkvaðist jörðin,
harðlæstur hver himinn.
Horfínn þinn náðarfaðmur,
útskúfuð, ein. -
Æddi í rauðu myrkri
inn um dauðans dyr:
Förum burtu,
burtu héðan
ogkomum aldrei aftur.
Systurmínar!
Lyftið henni hljóðlega,
berið hana biíðlega héðan,
viðkvæmasta blómið.
I hörðum heimi
varð hún grimmdinni að bráð.
Vonin hvarf frá henni
og vitið líka.
Hún sem var viðkvæmasta
blómið.
- Ogsíðan þögnin.
Leggið saman hendur hennar,
sendið henni hljóða bæn
hjarta, sem þjáist enn.
Höfundurinn er enskt skáld. Ljóðið er um
unga stúlku sem drekkti sér.
ÞÓRÐUR MAR
ÞORSTEINSSON
í GEGNUM
SÁLAR-
SPEGLANA
Þreytuleg augu okkar
koma upp um okkur.
Okkur landverssyni
ungaoghvíta.
Brimöldur fortíðar
berja ekki lengur á
okkur
Hnúarokkar
hvítna ekki lengur
af hörkutaki
Éljagangur er aðeins
ágluggum.
Samt erum við þreyttir
ogaugu okkar
koma upp um okkur.
Kinga í Borróstíl. Frá Granagiljum.
Þríblaðanæla með keltnesk-norrænu skrautverki; úr kumli á Hafurbjarnarstöðum.
Silfursjóður frá Gaulverjabæ í Róa.
„Þórshamar" með vargshaus. Frá
Fossi í Hrunamannahreppi.
um sig gæti borið sjálfstætt vitni um. Þótt ekki
væru sögulegar heimildir, gætu fornleifamar
veitt örugga fræðslu um að land þetta byggðist
Norðurlandamönnum um 900 og hér bjó heiðin
þjóð á 10. öld. Þegar nánar er eftir innt gerist
ógreiðara um svör, og verður þó einhvers í að
leita.
Elstu heimildir um uppruna íslendinga telja
þá af Norðmönnum komna. Samkvæmt Land-
námabókum kom meginþorri landnámsmanna
írá Noregi, úr öllum fylkjum á vesturströnd
landsins frá Ögðum til Hálogalands, en þó lang-
flestir úr fylkjunum vestanfjalls, einkum
Hörðalandi, Sogni og Firðafylki, eða úr Gula-
þingslögum. Ófáir landnámsmenn eru einnig
taldir frá Hálogalandi. Fáir eru hins vegar
nefndir úr héruðunum austanfjalls. Úr vík-
inganýlendum Norðmanna vestanhafs komu og
margir landnámsmenn til Islands, og voru þeir
ættaðir af hinum sömu slóðum í Noregi og þeir
landnámsmenn sem komu beint þaðan. Fáeinir
landnámsmenn eru kallaðir sænskir, en nokkrir
að einhverju leyti af sænskum ættum. Einn er
kallaður hinn danski. Með fáum undantekning-
um er landnámið á íslandi þannig mjög ein-
skorðað við Vestur- og Norður-Noreg í sögu-
legum heimildum.
Menn hafa reynt að telja landnámsmennina
eftir Landnámabókum og sýna með hlutfalls-
tölum hvemig landnámsmenn skiptust eftir
upprunalöndum. Bogi Th. Melsteð telur fimm
sjöttu hluta landnámsmanna hafa komið hingað
beint austan um haf frá Noregi en um einn
sjötta hluta vestan um haf. Guðmundur Hann-
esson fór þannig að að hann reyndi að ætla á
tölu allra þeirra frumbyggja sem vart verður í
Landnámu. Af því fólki sem hann taldi saman á
þennan hátt reiknaðist honum 846 hafa komið
frá Noregi, 30 frá Svíþjóð og 126 vestan um haf.
Aðrir hafa fundið enn önnur hlutföll en þessir
fræðimenn, og skiptir því sýnilega miklu máli
hvaða talningaraðferð er beitt við heimildimar.
Jafnvel þó að notaðar séu tölur Guðmundar
Hannessonar, er það fólk sem vottar fyrir í
Landnámu ekki nema 5% allra þeirra sem tald-
ir em hafa flust til landsins á landnámsöld. Það
liggur því í augum uppi hve varhugavert er að
fara með hlutfallstölur um uppmna landnáms-
manna eftir Landnámabókum. Vér verðum að
láta oss nægja að segja með almennum orðum
að samkvæmt söguheimildum hafi meiri hluti
íslenskra landnámsmanna komið frá Vestur-
Noregi, margir frá Norður-Noregi, margir
einnig vestan um haf. Með hinum síðastnefndu
hafi komið margt af fólki af keltneskum upp-
mna, irskir menn og kynblendingar írskra og
norrænna manna. Em allmiklar líkur til að
þetta fólk hafi verið mun fleira en beinlínis kem-
ur fram í Landnámu, og benda mannfræðirann-
sóknir sterklega til þess. Auk þessa norska og
keltneska fólks hafi svo komið eitthvað af fólki
frá Svíþjóð og jafnvel Danmörku.
í fyrri köflum þessarar bókar hefur verið frá
því skýrt að íslensk kuml séu sem heild líkust
norskum kumlum af fátæklegri gerð og mundu
ekki þykja framandleg ef þau hefðu fundist í
Noregi. Eins em flest kuml norrænna manna í
Vesturhafslöndum, eindregnast á Skotlandi,
Hjaltlandi og í Orkneyjum. Þótt farið sé um öll
Norðurlönd finnast ekki þau kuml sem líkari
séu kumlunum í þessum nýbyggðum öllum en
hin norsku. En sitthvað er það í norskum graf-
siðum sem ekki eða sjaldan fmnst á íslandi eða
byggðunum fyrir vestan haf. Þar finnast ekki
stórhaugar, bátgrafir em sjaldgæfar, sömuleið-
is líkkistur, og líkbrennsla er fátíð. Eftirtektar-
verðast er að Iíkbrennsla hefur alls ekki tíðkast
á Islandi og krefst það skýringar, úr því að hið
jákvæða í íslenskum grafsiðum bendir til Nor-
egs, en líkbrennsla hélst þar í landi öðmm
þræði allt til loka heiðins siðar.
Það er vonlaust að reyna að skýra bmna-
kumlaleysið á Islandi með því að Islendingar
hafi verið komnir af einhverri norrænni þjóð
sem ekki brenndi lík á víkingaöld. Slík þjóð var
ekki til. Barði Guðmundsson hefur þó bent á
Dani í þessu sambandi. Hyggur hann þá hafa
náð fótfestu víða á vesturströnd Noregs á 9. öld,
og hafi aðkomin dönsk yfirstétt verið fremst í
flokki andstæðinga Haralds hárfagra og hrokk-
ið undan vestur um haf og til íslands þegar ekki
varð rönd við reist yfirdrottnun hans. Þessir
dönsku eða danskættuðu menn hafi síðan á
marga lund mótað íslenska menningarhætti frá
upphafi. Meðal annars stafi það frá þeim að
greftmn varð einráð í útfararsiðum, því að Dan-
ir hafi verið greftrunarmenn á víkingaöld, en
ekki stundað bálfarir.
Það er rétt að bálfarir tíðkuðust ekki í stórum
hlutum Danmerkur á vikingaöld, en þó vom
þær engan veginn óþekktar í landinu og vom
t.d. einráðar á Jótlandi norðan Limafjarðar,
þeim hluta landsins sem liggur næst Noregi og
frá fornu fari hefur staðið í nánustum menning-
artengslum við hann. Bmnakuml hafa einnig
fundist á Sjálandi og Lálandi. En setjum svo að
fmmbyggjar Islands hefðu átt rætur að rekja
til þeirra landshluta Danmerkur þar sem
greftmn var einráð. Torskýrt væri það þá að ís-
lensk kuml skuli vera líkari norskum beinak-
umlum en dönskum. Ekki getur skýringin held-
ur átt við fæð brunakumla í Vesturhafslöndum.
Kumlin þar em flest frá 9. öld eða frá því áður
en Haraldur varð einvaldskonungur í Noregi.
En sama skýringin mun að líkindum eiga við
fæð bmnakumla í þessum löndum og algjöra
vöntun þeirra á Islandi.
En af hverju stafar þá bmnakumlaleysið, úr
því að íslensk kuml minna mest á hin norsku?
Almgren vildi skýra það með því að landnáms-
mennimir hafi hlotið að vera aðallega ættaðir
úr Norður-Noregi, en þar séu beinakuml al-
gengust að tiltölu. Eftir Landnámabókum
komu margir landnámsmenn frá Norður-Nor-
egi, og rétt er það að fá bmnakuml em þekkt
þar, og hefur greftrunarsiður verið yfirgnæf-
andi. Oþekkt em þó branakuml ekki norður
þar. En mikilsvert er að gefa því gaum í heild að
líkbrennsla hefur verið miklu ríkari austanfjalls
í Noregi en í Vestur-Noregi, að ekki sé talað um
Norður-Noreg. Af þessu má renna gmn í að lík-
brennslusiðurinn hafi verið tiltölulega lausastur
í sessi í þeim landshlutum Noregs sem land-
námsmenn em taldir hafa komið frá.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 16. DESEMBER 2000 5