Lesbók Morgunblaðsins - 16.12.2000, Qupperneq 14

■nng

Cjctrazt
rcrrui
/r A 'ftí'ui. ‘^** jítx. ptiú
(j TtWít/llWllllf* ‘ty'Y-jy'i tx.
\lrióitcívcrL £* / &
Y\\ V
tfX laS*
<VV!
Rithönd Gunnars Pálssonar.
Gamanvísur
Lærðra manna lof ei deyr,
lðngum haft í minni,
en missést þeim, því menn eru þeir
mörgu hveiju sinni.
Væri þá ráð að verja ei rangt
vístmeðofurkappi.
Slíkt hefur sjaldan stríðið strangt
stýra kunnað happi.
Ort eftir Árna Böðvarsson,
rímnaskáld (d. 1776)
Gæðaskáldið getið og fætt
með gáfu og huga vökrum,
Árni Bððvars sefur sætt,
sðknum vér, kundur hér,
en fróðleiks smiðjan fallin er,
sem fyrrum stóð á Okrum.
Letivísa
Laturskipariötum!
oglaturemegnú,
flatmaga með flötum,
semfletiðelskaaftrú.
Hálsinnkanneihalda
höfðinuuppafsér,
bein ei búknum valda,
bogna liðirnir.
Hlýt því liggja og hægðum ná,
hvíldir þiggja, er kann að fá.
Sjúkan hyggja margur má,
migsemþanninnsér.
Ellivísa
Varegáðurunpr
einsogfrársilungur,
hundrað hafði tungur,
hendurtíuogfætur,
þóttíst maður mætur.
En nú er eg staur, staur, staur,
nú er eg staur, staur, staur,
nú er eg staur og Giljagaur,
gráðugum hrafni ei ætur.
Um frihöndlan
Furðar mig, hvað fríhöndlan hér fólk vill kvíða;
því iila gefst hún yfir máta,
ef eftir þessa skulu menn gráta.
Vantar eitt, að verða kynni, vel sem mættí,
engisprettum, allt er sleikja,
öllum veður burt að feykja.
Hjárænu galdur eður misvifru
umþenking eins merkilegs
projects makara
[Hér prentað 1.-2. erindi af 10]
Herra concept held eg öll
héráþessumtíðum
komineiúrhimnahöll
né hentugvorum lýðum.
SvoerummóðurmáL
Sumum heyri eg sagt í frá,
soddanóþarftbrjál
aðþaðviljivístafmá.
Vondslegterþaðtál.
Áþádanskanefalaust
yfirhéraðganga
og svo búið um sé traust
ofvitþettahiðranga?
Svoersagtþarfrá,
að predikanir vilji víst
verðioss danskarhjá.
Ójafnt mönnum á það lízt,
eneinsegspyrjamá.
Hugvekja
Syðra eg dáinn sagður var
snemma á þessum vetri,
eftii er það tii örvunar,
aðævingjöristbetri.
Satt hér eftir kemur kvitt,
kannþað bregðast eigi,
langt er vorðið lífið mitt,
h'ðuraðendadegi.
Og lof sé Guði, liðið er snart
lífxð fallvalt þetta,
þá mun verða betur bjart
og byrði af herðum detta.
Þá var komið þess mitt ár
þriðja og sjötuganda,
því mun Drottinn hjálpar hár
hefja mig snart úr vanda.
Fallservonaðfornutré;
fausknum ber þess gæta,
aðvarbúinneiviðþvísé,
sem vill hönum eittsinn mæta.
En lærðu að trúa og lifa vel,
hktþáfærðudeyja;
hér við má þitt hjartans þel
í huganum glaðvært þreyja.
Reynslan kennir mönnum margt,
máþesssíðangæta;
en dauðanum fylgir önnur art,
eitt sinn skal honum mæta.
Trúin verður að taka við
ogtreystaGuðisínum;
hans mun ekki losna hð
né leiðsla í dauða þínum.
Niðurlagi kvæðisins (9.-17. erindi) er sleppt
hér.
Glefsur úr Bréfum Gunnars Pálssonar
I.
Úr bréfí til Hálfdans Einarssonar, rcktors á
Hólum, 1778:
Það má annars Grímseyingum nyrðra til
hróss telja, að árið 1744, þegar páskavillan
varð í því danska alm(anaki), héldu þeir
páskana rétt af því það ekki fengu, en héldu
sér við rím, hvað eð fréttist þá þeir um vorið í
land komu.
BréfGPI, bls. 357.
Úr sama bréfi:
Það kom eitt sinn í tal í kvöldvöku í ungdæmi
mínu um hagmælta menn og á hendur lag-
tæka, hvað margir mundi vera stökufærir í
þeirri sveit (Svarf(aðar)dal), og varð það fullur
helmingur karlmanna, er hagmæltir töldust,
fyrir utan kvenfólk og unglinga, er ei var skipt
sér af.
Án þessarar gáfu eru ei heldur alltíð all-
grunnhyggnir menn eður vitsmunagrannir,
jafnvel á hvað annað; hvílíkur var einn Halldór
Jónsson í Svarfaðardal (kallaður nurta), er eg
nærfellt bam að aldri fullorðinn man, en dó þá
eg var nokkuð yfir 20. Vai- frómur og meinlaus,
en lítt kunnandi til verka, utan þófari og því-
umlíkt, svo lítt var í vistum fastur; einfaldur,
svo hann mátti ganta nærfellt hvör sem vildi og
í því er vildi. Hann hafði hljóða megn ei alllítið
og kvað margt í rímum og kvæðum, einninn
andligs efnis, og aflagaði víst ekki meir en
margur hvör annar; en það hagmæltur, að
gjört gat ferskeyttar vísur ... og rétt skotið inn
alþekktum kenningum, ut (eins og) lindin orma
stétta etc., svo sumir skýrari, þótt nokkurn lit
geti sýnt, kveða ei jafnrétt og sumir réttan
leirburð eður Hakabrag.
BréfGP I, bls. 358-359
Úr bréfi til sama 1782:
Fínn í mörgu var þessi karl (þ. e. Jón Halls-
son á Brimnesi á Upsaströnd), frómur, trygg-
ur, en nokkuð í bland fornligur. Sagt var, að
eitt sinn, þá hann kom út um kvöld, var þar
bjamdýr undir veggnum, og þá kvaddi karl
það með þessum orðum: Ef þú skilur manns-
mál, þá farðu í burt í J(esú) Kr(ists) nafni, og
lötraði þá bangsi þaðan.
BréfGPI, bls. 393.
Upphaf bréfs til séra Ólafs Einarssonar,
prófasts á Ballará, 1784:
Má það yfir margan gengur, er forn orðs-
kviður, og so verður að segja hvörja sögu sem
gengur, hljóðar annar; hvað eg nú heimfæri til
míns eigin nærverandi ástands, þar sem auk
undanfarins langvarandi báginda stríðs í bú-
skaparlaginu, ei síður fyrir mér en öðrum, nú
loksins á nærst afliðnum vetri féll í grunn nið-
ur það lítið, sem eg og mínir áttu við að styðjast
af lifandi peningi, sem nú vill verða ómögulegt
aftur að fá, einkum þar vantar öll efni til kvik-
fjár innkaups, so við nokkra búskapar mynd
haldið geti eða látið manneskjur (þó í færsta
lagi væri) til fyrirvinnu hjá mér vera, sem eg
þó stórum meðþyrfti, einkum þar kona mín há-
öldruð orðin er ei einasta frá verkum og um-
sjón innanstokks, heldur og so af vissu þungu
áfalli sína lífstíð sjáanlega karlæg. Ei fæst
heldur í þessari óárs tíð neinn bóndi til að búa
hér á staðnum og mig með konu og kapellán í
húsmennsku taka. Þar fyrir eru það nú mín úr-
ræði í Herrans nafni, þar ei hæfir þegjandi frá
að ganga slíkum hlutum, að segja mig aldeilis
frá staðnum so sem bjargþrota fyrir mig og
mína.
BréfGPI, bls. 425-426.
Úr bréfi til Grims Thorkelíns i
Kaupmannahöfn 1784:
Nú sýnir sig hvar komið er, þar eg em búinn
mig frá kallinu að segja, hafandi öngva skepnu
við að styðjast og öngvan fiskugga frá sjó nú í
ár og ei enn vitandi, hvar í vetur kann fá mér
niður komið, og kona m(ín) þar fyrir utan kar-
læg. Og þetta er þá ávöxturinn minnar þén-
ustu, hvað ei er undra, þótt einhverjir kynni til
orða taka. En þótt verkið hafi ei mikið verið,
hefir samt mátt fyrir það eitt og annað til síðu
setjast og ólíkt fyrir sælan eður vesælan við að
fást.
BréfGPI, bls.429.
Heimildir:
Bréf Gunnars Pálssonar. II. Athugasemdir og skýring-
ar (Rv. 1997), sjá t.d. tilvísanir við æviágrip á bls. 9-14.
Einnig er margt tekið úr fyrra bindi bréfanna (Rv. 1984)
og auk þess úr ýmsum öðrum heimildum, sem of langt
yrði að rekja hér.
Höfundurinn, 1926-2000, var mag.art. og lengst
af skjalavörður ó Þjóðskjalasafni.
KRISTINN GÍSLI
AAAGNÚSSON
STRÍÐS-
HERRAR
Þeir
láta vopnin hvína
Júdasarkossar
lifa lífinu
deyjandi
Arafat tvíkyssir
kinnar
og ennið að auki
færíþokkabót
áblástur
fyrir kurteisina:
Jeremía
Jerúsalem
Landnám
Það er rok
í höfuðborginni
sérstaklega á Arnarhóli
við fætur Ingólfs
í öðrum landshluta
sem hann tók heljarstökk
hreyfast
aurskriður og snjóflóð
Ingólfur og Hallveig
handsöluðu:
Við höfum
Reykjavík hér
prívat
Höfundurinn er skóld í Reykjavík og
fyrrverandi prentari.
AÐALHEIÐUR
JÓNATANSDÓTTIR
UPPGJÖR
Lífíð er eins og smáfleyta
sem ýmist vaggar á léttum
bárum
eða hrekst írótlausu hafi
kastast uppá öldutoppa
niðurídjúpa dali
Smá fleyta sem reynir
að haga seglum eftir vindi
en rekur stjómlaust
í ólgandi stórsjó
Himinninn erýmist heiður og
tær
eða hulinn kólgugráum skýja-
bökkum
þungbúinn og miskunnarlaus
í ólgandi brimi
er auðvelt að loka augunum
og einblína á minninguna um
þig
Þá lægir alla storma
og fleytan siglir ílygnum sjó
oghiminninn er þakinn rós-
rauðum skýjahnoðrum.
Höfundurinn er húsmóðir í Reykjavík.
1 4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 16. DESEMBER 2000