Lesbók Morgunblaðsins - 30.12.2000, Blaðsíða 19

: W * “
IM p
ÍiSIÉSI
Max Söderholm; Frá Stokkhólmssýningunni 1930.
Vera Nilsson; Gata í Malaga (1920-22)
Sigrid Hjertén; Bláar svalir (1915)
ÚTÓPÍA OG
VERULEIKI
í MODERNA museet í Stokkhólmi stendur nú yfir sýn-
ingin Utópía og veruleiki, sagg módernismans í Sví-
þjóð frá aldamótum fram til loka s|ötta áratugarins.
INGA BIRNA EINARSDÓTTIR skoðaði sýninguna.
/
Yfirlitsmynd frá sýningunni
ASÝNINGUNNI er leitast
við að skýra hugtakið
módernismi út frá mynd-
list, arkitektúr, ljósmynd-
un og hönnun og öllum
listgreinunum er gert
jafn hátt undir höfði.
Þetta er velheppnuð
framsetning og gefur sýningargestum skýra
mynd af listsköpun þessa tímabils. Enn-
fremur er sýningin lögð upp í tímaröð. Fyrir
vikið er hún eins og kennslustund í listasögu
á fyrri helmingi 20. aldarinnar.
Tímabilið sem spannar yfir fyrstu 50 ár
aldarinnar er tími gífurlegra breytinga, ekki
einungis í sænsku samfélagi heldur í gjör-
vallri Evrópu. Tækniframfarir, iðnvæðing og
borgarmyndun einkenndu tímabilið. Það
svífur mikill hugsjónaandi yfír sýningunni
enda fékk módernisminn að þróast nær óá-
reittur í Svíþjóð á þessum árum. Það er ekki
að sjá að tvær heimsstyrjaldir hafí tafið þró-
unina að neinu ráði eins og gerðist annars
staðar í Evrópu.
A fyrstu áratugum aldarinnar eru lista-
mennirnir Isaac Grunewald, Sigrid Hjertén,
Gösta Adrian Nilsson og Vera Nilsson áber-
andi og boðberar módernismans í myndlist.
Þau tvö fyrstnefndu voru hjón og stúderuðu
hjá Henri Matisse í París samtímis Jóni
Stefánssyni. Eftir seinni heimsstyrjöldina
kom upp nýr hópur listamanna, konkretist-
arnir sem máluðu óhlutbundið. Olle Bart-
ling, Lennart Rodhe og Lage Lindell til-
heyrðu þessum hópi. Hugmyndir þeirra
gengu út á að skapa myndlist sem allir gátu
skilið og var ætlað að prýða hin nýju og
funktionellu hýbýli.
Þeir hjá safninu hafa dustað rykið af
fjölmaörgum munum úr geymslunni. Það má
sjá nytjahluti frá fjórða og fímmta áratugn-
um s.s borðbúnað frá Gustavsberg og raf-
magnstæki frá Elektrolux. Frumgerðin af
fyrsta Saabbílnum sem Sixten Sason hann-
aði 1942-3 stendur gljáfægð úti á miðju gólfi.
Þarna eru líka stólar hannaðir af Bruno
Mathsson upp úr 1940 sem eru fyrir löngu
orðnir tákn klassískrar hönnunar. Mathsson
sótti hugmyndir sínar til Mies van der Rohe
og Marcel Breuer frá öðrum áratug ald-
arinnar. í stað þess að notast við grind úr
stáli beygði hann eik með góðum árangri.
Starf ljósmyndara breyttist mikið á um-
ræddu tímabili. Um aldamótin voru ljós-
myndarar taldir vera iðnarmenn sem tóku
portrettmyndir. Fimmtíu árum síðar hafði
staða ljósmyndaranna breyst til muna. Nú
voru þeir álitnir listamenn sem notuðu
myndavél líkt og listmálarar striga og ol-
íuliti. Sænskir ljósmyndarar sóttu innblástur
til Richard Avedon og Anselm Adams í
Bandaríkjunum og Henri Cartier-Bresson
og Robert Doisneau i Frakklandi. Það eru
ýmsar lykilmyndir úr sænskri ljósmynda-
sögu á sýningunni, m.a. eftir Tore Johnsson,
Sten Ballander og Agnes Hansson. Það er
ekki oft sem tækifæri gefst að skoða ljós-
myndir frá þessum tíma og að mati undirrit-
aðrar eru það einmitt ljósmyndirnar sem er
áhugaverðastar á sýningunni.
Á Stokkhólmssýningunni, sem opnuð var
á vordögum 1930, sló funktionalisminn í
gegn í Svíþjóð. Sýningin var einskonar
heimilissýning þar sem færi gafst að skoða
íbúðarhúsnæði, nytjahluti, hús-
gögn og heimilistæki. Einn
af frumkvöðlum mód-
ernismans í
sænskum
arkitektúr,
Gunnar
Asplund,
stóð fyrir
sýningar-
haldinu.
Á sýning-
arsvæðinu
úti á Djur-
gárden var
reist lítið
hverfi með
íbúðarhúsnæði
fullbúnu húsmun-
um sem auðvitað
voru í anda funktional-
ismans. Sýningargestir
heilluðust mjög af einfald-
leikanum og notagildinu í
þessum björtu og vel skipulögðu
hýbýlum. Baðhergi var meira að
segja standardútbúnaður. Það skyldi engan
undra því á þessum tíma hafði einungis brot
af íbúum Stokkhólms baðherbergi á heim-
ilum sínum.
Hugmyndir jafnaðarmanna um „folk-
hemmet“, þar sem samfélaginu var líkt við
réttlátt heimili, áttu vel við kenningar funkt-
ionalismans í arkitektúr. Það var einmitt á
þessum tíma sem velferðarkerfi Svía var
stofnað. Þegar Per Albin Hanson varð for-
sætisráðherra 1932 hófst mikil uppbygging
og hafíst var handa við að leysa bráðan
hússnæðisskort sem ríkti í Stokkhólmi sem
og í stærri borgum landsins. Það kom í hlut
stjórnvalda að hrinda í framkvæmd róttæk-
um hugmyndum um húsnæðismál. Vállingby
sem er eitt af úthverfum Stokkhólms reis á
ógnarhraða á fimmta áratugnum og var fyr-
irmynd annarra sem síðar voru byggð.
Sýningin teygir sig fram til loka sjötta
áratugarins. Á sjö-
unda og áttunda
áratugnum má
segja að veru-
leikinn taki
við af hug-
Sven Palmqvist;
Skál - Fúga
(um 1950).
Sven Jarlas; Undir Skurubrúnni (1933).
sjónamennsku. Viðvarandi húsnæðisskortur
verður til þess að ríkisstjórnin ákvedur 1965
ad byggja eina milljón nýrra íbúða á næstu
tíu árum. Hugsjónirnar víkja fyrir hag-
kvæmni og minnisvarðarnir um útþynntan
funktionalisma blasa hvarvetna við.
Það er sorgleg staðreynd að eftir 1960
hefjast borgaryfirvöld í Stokkhólmi handa
við að rífa stóran hluta af miðborginni. Það
gamla átti að hverfa og í staðinn átti að rís<^.
nýr miðbær með háhýsum og hraðbrauturm
A 20 ára tímabili var útliti miðborgarinnai'
gjörbreytt og 700 eldri byggingar jafnaðar
við jörðu. Það eru engir sem geta státað af
viðlíkum árangri í niðurrifi húsa í öðrum
borgum Evrópu.
Sýningin stendur fram til 14. janúar nk.
Leiðrétting
í jólablaði Lesbókar, 23. des., birtist ljóð
eftir John Keats. Þar féll niður nafn þýð-
andans. Hann er Sölvi Björn Sigurðarson
og eru hann og lesendur beðnir velvirð-
ingar.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 30. DESEMBER 2000 1 *
¥