Tíminn - 09.02.1967, Qupperneq 9

FIMMTUDAGUR 9. febrúar 1967 TIMINN
á leíksvíðí í Reykjavík í 40 ár
sitt ráð, að hann kemst að ein-
hverjum niðurstöðum í sam-
bandi við skapgerðina og per-
sónuna. Á æfingunum er yfir-
leitt ekki tími til þess. Þar er
maður að reyna að koma því
fram, sem býr á bak við.
— En ihvernig í ósköpunum
getið þið, á einum tíu mínútum
gkipt algjörlega um ham og
komið frarn í allt öðru gervi?
— Eg segi nú kannski ekki á
tju mínútum, en á kortéri, tutt
ugu mínútum er það hægt, eins
og t.d. núna í Lindarbæ. Þetta
er æfingin. Það er búið að æfa
þetta þannig, að um leið og
þetta hlutverk er búið, þá tek
ur hitt við. Menn skipta bara
um, að sinu leyti eins og þeg-
ar skipt er um starf.
— Það er nú samt sem áður
mikil kúnst að fara svona úr
einu „starfi“ í annað og koma
út sem alveg nýr maður?
— Ja, þetta er orðið fyrirhafn
arlaust. Það er ekkert verið að
hugsa um skiptin sem slík. Þau
eiga að koma af sjálfu sér. Nú,
menn skipta um starf. Maður,
sem vinnur á skrifstofu allan
daginn, vinnur kannski allt
annað starf í eftirvinnu. Manns.
heilinn er nú einu sinni svona
innréttaður, að hann getur lagt
eitt til hliðar og tekið annað
fram.
— Nú hef ég séð sýninguna
í Lindarbæ, og mér finnst málið
ekki eins einfalt og það að
skipta um vinnu. Hvernig getur
leikarinn látið mig trúa því, að
hann sé allt í einu orðinn svona
{ seinni hlutanum, þegar ég
trúði alveg eins á það, hver
hann var í fyrri hlutanum —
þá allt annar maður. Þetta
finnst mér nú meira en að
skipta um galla.
— Eg held, að ekki sé hægt
að skýra þetta út af fyrir sig,
nema fyrir þeim, sem til
þekkja. En ef maðurinn getur
ekki gert þetta svona sæmilega,
ja, þá vantar hann eitthvað sem
íeikara. Leikarahæfiieikinn
felst kannski einmitt í því að
geta breytt um og haft ham-
skipti. Að vísu er leikarinn allt
af hann sjálfur, og maður verð
ur ekki maðurinn, sem verið
er að leika, en maður feliur
einhvern veginn inn í þann
hugsanagang og það andrúms-
loft, sem þarna er, án þess að
hafa fyrir því, þ.e.a.s., þegar bú
ið er að æfa það. En þetta gæti
ekki gerzt á fyrstu æfingunum.
Nú, þetta er Ijka alltaf dálítið
einstaklingsspursmál.
— En er þetta þá eins og þú
sért að ala upp mann við hlið-
iná á þér?
— Nei, það er það ekki. En
ég get nefnt dæmi til fróðleiks
ef það kynni að skýra eitthvað.
Nú æfi ég t.d. tvö leikrit sam-
tímis, sem eru gjörólík, þótt
undir niðri kunni að vera eitt
hvað sameiginlegt með þeim.
Það fyrsta, sem ég geri, þegar
ég byrja að æfa þau, er að
reyna að finna grunntóninn í
hverja persónu fyrir sig og
halda þeim alveg aðskildum.
Aðstæður eru gjörólíkar og
hugsanagangur allur annar, en
það hlýtur að vera einhver
grunntónn í báðum. sem ég síð
an reyni að vinna úr smátt og
söiátt. Þegar ég er á annað
borð búinn að ná honum, bá
er hægt að fara að lita, breikka
og dýpka persónuna, að sjálf
sögðu í samræmi við textann
og það, sem í honum býr. Mað-
ur gerir þetta ekki sjálfstætt.
Það verður að halda sig við
það, sem skáldið hefur hugsað
sér og felst beinlinis í textan-
um. Vel getur komið fyrir, að
ýmislegt komi fram, sem skáld
inu hefur ekki dottið í hug, að
væri í persónunni, en sem leik
a vnum finnst að eigi að vera
samkvæmt því, sem er að ger-
ast, og samkvæmt því, sem
persónan er látin segja, eða um
hana er sagt, enda lærir maður
oft, alveg eins mikið um per-
sónu, sem maður er að leika
á því, hvað um hana er sagt
í verkinu eða hvernig við hana
er talað, eins og því, sem hún
segir sjálf. En allt verður þetta
til fyrst og fremst fyrir bein
áhrif af skáldverkinu, og fyrir
samvinnu og samstarf og leið
beiningar leikstjóra. Hann verð
ur að hafa vakandi auga með
því, að maður fari ekki út fyrir.
En bezta aðferðin er, ef leikar
inn sjálfur getur fundið allar
grunnlínur í verkinu.
— En segðu mér, hvað finnst
þér um þennan kall hans Matt
híasar, þennan sem kemur úr
kistunni? Hafðir þú einhvern
sérstakan í huga, þegar þú lagð
ir grunninn að honum?
— Nei, ég hafði ekkert sér-
stakt í huga. Og það var eigin-
lega um það talað frá byrjun,
eða höfundurinn lét þess getið,
að hann hefði ekki neina séi>
staka menn í huga, og óskaði
ekki eftir því að verið væri að
reyna að draga fram einhverja
sérstaka persónu. Þetta er, —
ég veit varla hvað á að kalla
það — hálfgerð fantasía. Að
vísu er nokkur háðskur tónn í
persónunni.
— Mundum við ekki geta á-
litið að stjórnmálamaður gæti
lent í svona máli, ef hann ætti
þess kost að rísa úr kistunni?
— Ja, mér finnst að í þessu
uppgjöri, sem hann stendur í
við sjálfan sig og aðra, sé hann
loksins að reyna að vera hrein-
skilinn og heiðarlegur. En hins
vegar tekst honum ekki allt
af að vera það, vegna þess að
það er svo mikið eftir af hans
fyrra manni í honum, að hann
nýtur þess að vera foringinn
áfram þótt upprisinn sé, eða
hvað sem maður getur nú kall-
að það. En einmitt vegna þess
að höfundurinn hefur ekki haft
neinn sérstakan í huga, þá
er maðurinn blandaður þannig,
að hann flöktir úr einu í annað-
— Það verður almenn stjóm-
málapersóna úr honum?
— Já. Hún verður almenn, og
því verður ekki vart við neina
sérstaka stjórnmálastefnu. En
höfundurinn ætlast sjálfsagt til
að fólk sjái þama flokksvaldið,
•og hvemig það verður meiri
fjötur á forustumönnunum held
ur en flokksmönnunum.
— Hefurðu ekki gaman af að
leika þetta hlutverk?
— Jú. Hins vegar skal ég
játa það, að það er fyrst og
fremst leikið á tækni, af því
það er í raun og veru svo lítið
að gerast í manninum. Það er
aðeins eitt, sem mér virðist
vera að gerast í honum þama,
og það er í sambandi við son-
inn, en þar kemur fram von
hans um ag verða einhverntíma
heiðarlegur — verða frjáls, og
segja sína meiningu hreint út-
Og þess vegna segir hann í lok-
in eitthvað á þessa leið: Ein-
hvern tíma förum vig tveir f
langt ferðalag. Þama er hann
að tala við sinn beíri mann.
— Nú ert þú búinn að þruma
þarna í gervi stjómmálamanns-
ins, og svo verða þessi miklu
hamskipti- Þú kemur með þenn
an dæilega kall. Hvernig heyj
arðu þér svona manngerð?
Hvernig verðurðu svona mikill
sprúttsali?
— Eg skal nú ekki segja.
Fyrst þegar ég las hlutverkið,
áttaði ég mig ekki alveg á
hvað höfundurinn var að fara.
Eg játa það. Þetta er samið
þannig að það er ansi mikið
stiklað. Það er farið fram og
aftur; í fortíð og jafnvel í fram
tíðina. Það sækja að honum
hugsanir um löngu liðinn tíma.
Og svo er hann bundinn við
þessa fylgikonu sína uppi á
loftinu, sem hefur sín áhrif.
— Þetta er meira mynd en
niðurstaða?
— Já. í eðli sínu er þetta
mynd, sem fær líf við það að
inn í hana koma, fyrst bítillinn
og svo aukapersónan, bakarinn,
sem er tengdur Jóni gamla á
þann veg, að ákæra Jóns á
þriðju konu sína fellur eigin-
lega niður. Biturleikinn og
ásökunin í garð hennar missir
eiginlega marks, því hann er
með sama marki brenndur gagn
vart öðrum.
En hvernig þetta verður tiL
ja, það er nú það.
Eg hef lesið þó nokkuð
margar bækur, sjálfsævisögur
leikara, þar sem þeir lýsa þvi
hvemig hinar og þes.'/ir persón
ur hafa orðið til. Eg hé? nú
aldrei fengið neinn botn í það
satt að segja- % held að það
sé varia hægt að skýra það á
viðhlítandi hátt. Maður fær
einhverja ákveðna hugmynd um
persónuna í byrjun og síðan
verður að reyna ag skapa lif-
andi mynd úr því. Annað mál
er það, að líf Jóns gamla er
ekkert einsdæmi hér á landi,
né hefur verið. Það er þvi að
nokkru leyti auðveldara
en ýmislegt annað að
finna eittihvað sem manni
finnst ósjálfrátt að maður
þekki, þótt ekki sé um beinar
fyrirmyndir að ræða.
—Fellur þér ekki vel við
samtölin í þessum þáttum?
— Jú, þau eru ansi sann-
ferðug. Þau eru yfirleitt ágæt.
Það er ómc/þilegt að segja ann-
að. Eg vil nú hvorki segja of
mikið eða of lítið, en þau eru
sterk. Og það sem mér finnst
eiginlega það bezta við Jón
er, að það er eitthvað í honum,
eitthvað sem býr á bak við —
það er líf á bak við hann. Ann-
ars væri ekki hægt að koma
fram með það. Þessi persóna
miklar fortíðina fyrir sér, hefur
verið heilmikill kall á sínum
tíma, en ekki kannski á sama
mælikvarða og hann sjálfur seg
ir frá, lendir svo í ógöngum og
erfiðleikum og sekkur kannski
eins djúpt og hægt er að
sökkva í bilj, en rífur sig upp
að eigin áliti. Á meðan hann
lætiur engan vaða yfir sig,
finnst honum að hann sé sjálf
stæður og geti borið höfuðið
hátt Þaðan eru runnin þessi
einkennilegu umskipti í honum.
Hann rýkur upp, eins og hann
sé hálftrylltur á köflum.
— Og svo lendir hann í
skemmtilegu karpi út af sinni
sögu við mann sem kemur inn
og á líka sögu.
— Já, en þetta er nú ekki
beint hugsað sem sögumeting-
ur. Það var þannig í upphafinu.
Jón hafði eiginlega megnig af
þessu. En eins og þetta er
núna, þá er þetta mest orðin
stríðni í Jóni.
— Nú ertu að æfa hlutverk í
Loftsteinýium eftir Diirren-
matt, og þá ertu komin á sama
tíma inn í þrjú gervi. Og er
það ekkert vandamál?
— Ekki að öðru leyti en því,
að það er alltaf vandasamt —
er alltaf vandamál að fást við
hvert einasta hlutverk. Vand-
inn er ekki beint að hinar per-
sónurnar trufli. Þetta er jú
ákaflega algengt að menn leiki
þrjár og fjórar og jafnvel fimm
persónur um sama leyti. \
— Stríða þessar persónur
nokkurn tíma á þig, þegar þú
ert búinn að móta þær og far-
inn heim af sýningu?
— Þær stríða kannski ekki
á mig, en ég losna ekki við þær.
Sum hlutverk eru þannig að
maður losnar varla við þau eft
ir að maður er byrjaður á þeim,
þ.e-a.s-, þegar maður er ekki
upptekin við eitthvað annað.
— Hefurðu orðið fyrir þvi að
þurfa að venja af þér ávana,
Framhald á bls. 15.
Valur Gíslason sem faðirinn í leikriti Strindbergs.