Alþýðublaðið - 31.01.1987, Side 7

Laugardagur 31. janúar 1987
7
Ályktun þingflokks
Alþýduflokksins um banka-
mál
Þingflokkur Alþýðuflokksins teiur, að nú sé nauðsynlegt að gera
róttækar breytingar á íslenska bankakerfinu, sem miði að því að efla
á íslandi bankakerfi þar sem efnahagsleg og viðskiptaleg sjónarmið
séu í fyrirrúmi. Rétt sé, að hið opinbera stuðli að því að hér á landi
starfi fáir, allstórir viðskiptabankar, er veitt geti atvinnulífi og ein-
staklingum alhliða þjónustu.
Það er skoðun þingflokksins að markmið endurskipulagningar
bankakerfisins skuli vera þríþætt:
c í fyrsta lagi að eyða óvissu um framtíð þeirrar bankastarf-
semi, sem nú fer fram innan Útvegsbankans.
c f öðru lagi að bæta skipulag og rekstur bankakerfisins frá
sjónarmiði rekstrarhagkvæmni, samkeppni, þjónustu og
stjórnar peningamála.
c í þriðja lagi að draga úr ábyrgð og afskiptum ríkisins af
rekstri viðskiptabanka. Fækka ríkisbönkum og draga skýr-
ari línur hvað varðar stjórnarábyrgð í bönkum.
Við þá endurskipulagningu bankakerfisins, sem nú er óhjákvæmi-
leg, telur þingflokkurinn eðlilegast að líta á ríkisbankana þrjá í einu
lagi. Eignum þeirra og skuldum verði steypt saman, að viðbættum
sama eiginfjárstuðningi og Seðlabanki íslands hefur lagt til að veittur
verði, ef Útvegsbanki, Iðnaðarbanki og Verslunarbanki sameinast.
Þessari bankastarfsemi, þ.e.a.s. ríkisbönkunum þremur, verði þegar
skipt í tvo ámóta stóra og fjárhagslega sterka banka, þar sem Lands-
bankinn yrði uppistaðan í öðrum, en Búnaðarbankinn og Útvegs-
bankinn í hinum. Öðrum þessara banka verði breytt í hlutafélags-
banka og allt hlutaféð boðið til sölu. Hinn bankinn starfi áfram sem
ríkisbanki.
Þingflokkurinn telur það rökrétta afleiðingu af slíkri endurskipu-
lagningu bankakerfisins, að Alþingi hætti að kjósa fulltrúa í banka-
ráð viðskiptabanka. Bankaráð ríkisbanka verði skipað af ráðherra
bankamála út frá faglegum sjónarmiðum. Ráðherra tilnefni einnig
einn fulltrúa í bankaráð hvers hlutafjárbanka, hvort sem ríkið á hlut
í bankanum eða ekki. Setja ber strangari ákvæði en nú gilda um við-
skipti bankaráðsmanna og fyrirtækja í þeirra eigu við hlutaðeigandi
banka. Ákveðið verði í lögum, að meðal þeirra mála, sem bankaráð
skuli fjalla um og ákvarða eigi sjaldnar en árlega, sé hámark lánveit-
inga til eins aðila í hlutfalli við eigið fé bankans.
Það er skoðun þingflokks Alþýðuflokksins, að með þessu móti yrði
stuðlað að eflingu bankakerfis, þar sem ríkti nokkurt jafnræði með
ríkisbönkum og hlutafjárbönkum og að slíkt kerfi gæti átt ríkan þátt
í að efla efnahagslegar framfarir hér á landi, bæta bankaskipuiagið
til frambúðar og gæta almannahagsmuna í bráð og lengd.
Samþykkt á fundi þingflokksins
9. desember 1986.
Eidur Guðnason, formaður
irtækjanna, sem að stærstum hluta
eru ríkisbankarnir þrír.
Pólitískra áhrifa á starfsemi bank-
anna gætir ekki eingöngu, og
kannski ekki fyrst og fremst, við
ákvarðanir um einstök lán. Verka-
skipting milli banka og sérhæfing
þeirra í þjónustu við ákveðnar at-
vinnugreinar og tiltekin viðfangs-
efni er skilgetið afkvæmi afskipta
stjórnvalda af bankamálum. Þessi
verkaskipting og sérhæfing hefur í
áranna rás gert það að verkum, að
dreifing áhættu í útlánum einstakra
banka hefur orðið einhæf og litil og
stundum beinlínis varasöm. Vandi
Útvegsbankans er einmitt ljóst
dæmi um það, hvernig sundurhólf-
un bankanna eftir verkefnum gerir
starfsemi þeirra áhættusama, þegar
áföll verða í einstökum atvinnu-
greinum, eins og í siglingum eða
sjávarútvegi, ekki síst þegar við
bætast jafnmiklar sveiflur í gengi er-
lendra gjaldmiðla og orðið hafa síð-
ustu árin.
Nú, þegar skömmtunarstjórn á
fjármagni er á undanhaldi, er brýnt
að efla hér á landi bankakerfi, þar
sem efnahagsleg og viðskiptaleg
sjónarmið ráða ferðinni. Til þess að
ná þeim markmiðum um vel rekið
bankakerfi, sem ég nefndi í upphafi,
virðist hyggilegast, að hið opinbera
stuðli nú að því fyrir sitt leyti, að hér
starfi fáir, en allstórir viðskiptabank-
ar, sem geti veitt viðskiptalífinu al-
hliða þjónustu, að ríkisbankar verði
ekki einráðir, heldur verði meira
jafnræði með þeim og hlutafélags-
bönkum — hugsanlega með er-
lendri þátttöku — sem gætu veitt
ríkisbankakerfinu samkeppni og
aðhald. Mér finnst erfitt að sjá við
núverandi aðstæður gildar ástæður
fyrir því, að ríkið reki hér fleiri en
einn viðskiptabanka.
í þessu sambandi má rifja upp, að
Bankamálanefndin, sem skilaði áliti
1973, komst að þeirri niðurstöðu, að
æskilegt væri að stefna að því, að
hér á landi, væru ekki fleiri en þrír
til fjórir viðskiptabankar, og að með
því væri tryggð nægileg samkeppni
milli bankanna. Eins og kunnugt er
hefur þróunin ekki orðið þessi. Við-
skiptabankarnir eru enn sjö. Jafn-
framt hefur starfsfólki og afgreiðslu-
stöðum bankanna fjölgað hröðum
skrefum á síðustu árum.
Kreppan, sem Útvegsbankinn
hefur lent í, og hefur þegar staðið í
meira en ár, gerir það að verkum, að
ákvarðanir um umbætur í banka-
málum þola nú alls enga bið. Á síð-
asta ári dróst Útvegsbankinn veru-
lega aftur úr öðrum bönkum, hvað
varðar aukningu innstæðna. Staða
hans í Seðlabanka er neikvæð um 1
milljarð króna og viðskiptasam-
bönd hans eru í hættu. Starfsfólk
bankans og viðskiptavinir búa við
óvissu. Þessu ástandi verður að
linna. Menn skyldu þó einnig gæta
að því, að þær ákvarðanir, sem nú
verða teknar af þessu tilefni, munu
hafa varanleg áhrif á skipulag
bankamála hér á landi. Því er afar
mikilvægt, að sú nauðsyn, sem nú
ber til breytinga, verði notuð vel til
þess að bæta skipulag og stjórn
bankamála á íslandi til frambúðar.
Markmið
endurskipulagningar
Markmið með endurskipulagn-
ingu bankanna nú ætti að vera þrí-
þsett:
c Aö eyða óvissu um framtíð Út-
vegsbankans
c Að bæta skipulag og rekstur
bankakerfisins frá sjónarmiði
rekstrarhagkvæmni, áhættu-
dreifingar, samkeppni, þjón-
ustugetu og stjórnar peninga-
mála.
c Að draga skýrari línur hvað
varðar stjórnarábyrgð í bönk-
unum oa draaa úr ábvrsð ríkisins
á rekstri viðskiptabanka, meðal
annars með fækkun ríkisbanka.
Leiðir
Hvaða leiðir koma hér til greina?
Eins og menn kann að reka minni til
gerði Seðlabankinn um þetta
nokkrar tillögur í nóvember s.l.
Nánar tiltekið setti hann fram fjórar
hugmyndir og tók afstöðu til þeirra.
Þessar fjórar þugmyndir voru:
c Samruni Útvegsbanka, Iðnað-
arbanka og Verslunarbanka í
nýjum hiutafjárbanka, sem
stofnaður yrði samkvæmt
ákvæðum viðskiptabankalaga,
með væntanlegri aðild spari-
sjóða, fyrirtækja og einstaklinga.
Seðlabankinn fyrir hönd ríkis-
sjóðs skyldi ábyrgjast 850 milljón
króna hlutafé í hinu nýja félagi
auk eftirstöðva lápa og annarra
skuldbindinga Útvegsbankans,
eins og þær stæðu þegar samrun-
inn fer fram.
c Sameining Búnaðarbanka og
Útvegsbanka í einn ríkis-
banka.
c Skipting og samruni Útvegs-
banka við Landsbanka og Bún-
aðarbanka, sem störfuðu áfram
sem ríkisbankar. __
c Endurreisn Útvegsbankans
sem ríkisbanka.
{ öllum ríkisbankaleiðunum
þremur var reiknað með því, að rík-
ið legði fram nýtt eigið fé til þess að
bæta upp tap Útvegsbankans.
Bankastjórn Seðlabankans mælti
eindregið með fyrstu leiðinni. Hún
taldi aðra og þriðju leiðina lakari
kosti, en hafnaði algjörlega síðustu
leiðinni. Sú leið, sem Seðlabankinn
mælti með, hafði þann kost, að
myndaður yrði nokkuð öflugur
hlutafjárbanki, sem veitt gæti ríkis-
bönkunum samkeppni og aðhald.
Sá galli var hins vegar á tillögunni
að mínum dómi, að hún byggðist á
því að ganga til samninga við fyrir-
fram ákveðna einkabanka um sam-
runa áður en vitað var, hvort hlut-
hafar þeirra vildu raunverulega
gera slíka samninga á viðunandi
kjörum frá sjónarmiði ríkisins, og þá
um leið almennings. Bankinn, sem
þannig hefði verið stofnaður, hefði
auk þess varla verið nógu öflugur til
að eiga í fullu tré við ríkisbankana
tvo, sem eftir hefðu staðið. Þá var í
tillögunni hvorki tekið á skipulags-
málum ríkisbankanna í heild, eins
og fyllsta ástæða er þó til, né bent á
lausn á þeim vanda, sem í því felst,
að einkabankarnir, sem ekki tækju
þátt í þessum samruna, yrðu smáir
og máttlitlir. Þessi sjónarmið komu
meðal annars fram í grein, sem ég
skrifaði í Morgunblaðið í byrjun des-
ember s.l. Nú átta vikum síðar, eru
viðræður bankanna þriggja farnar
út um þúfur, en Seðlabankinn legg-
ur hins vegar til, að Útvegsbanki og
Búnaðarbanki verði sameinaðir, ef
til vill í hlutafélagsbanka.
Áður en ég ræði þá tillögu nánar,
ætla ég að nefna nokkur mikilvæg
sjónarmið, sem taka ætti tillit til,
hvaða leið, sem farin verður í
bankamálinu.
1) Fjárhagsstaða eiganda Út-
vegsbankans (þ.e. ríkisins)
verði tryggð sem best og samn-
ingar um hugsanlegan samruna
ekki bundnir fyrirfram við
ákveðna aðila utan ríkisbank-
anna.
2) Sérstök athugun fari fram á
raunvirði útlána allra banka
sem til greina koma í málinu og
mat lagt á hugsanlegt útlánatap
umfram afskriftir útlána. Trygg-
ingar fyrir lánum verði einnig
kannaðar á sambærilegan hátt
fyrir alla bankana. Að þessu hef-
ur nú þegar verið mikið unnið
vegna viðræðna bankanna
þriggja.
3) Sérstök athugun verði gerð á
lífeyrisskuldbindingum við-
skiptabankanna og það mat
verði tekið með í reikninginn, ef
og þegar til samruna kemur.
4) Litið verði sérstaklega á það,
hvernig viðskiptasambönd
og þekking starfsfólks Út-
vegsbankans og annarra banka
nýtist sem best í nýju skipulagi.
5) Starfsmannamál verði tekin
sanngjörnum tökum við samein-
ingu bankanna. Starfsmenn Út-
vegsbanka í árslok 1985 voru
335 en Búnaðarbanka 491. Með
tiliiti til þess, að í árslok 1985
voru um 3.000 manns við banka-
störf og þeim hefur fjölgað ár-
lega um 150—200 á síðustu ár-
um, ætti að vera unnt að leysa
þennan þátt málsins á farsælan
hátt.
6) Seðlabankinn fyrir hönd rík-
issjóðs leggi f ram sama eigin-
fjárstuðning til annarra lausna
við endurskipulagningu bank-
anna og hann lagði til að veittur
yrði til samruna Útvegsbanka,
Iðnaðarbanka og Verslunar-
banka (þ.e. 850 m.kr. að við-
bættri ábyrgð á lánum og skuld-
bindingum Útvegsbankans, þeg-
ar skipulagsbreyting verður.
Reyndar leggur Seðlabanki nú til
að framlag ríkisins verði um 900
m.kr. vegna sameiningar Útvegs-
banka og Búnaðarbanka).
*
Alyktun þingflokks
Alþýðuflokksins
Út frá þessum almennu sjónar-
miðum samþykkti þingflokkur Al-
þýðuflokksins ályktun um banka-
mál, 9. desember s.L, þar sem tekið
var á öllum helstu þáttum málsins.
í fyrsta lagi var í ályktuninni
gerð sú tillaga, að litið yrði á ríkis-
bankana þrjá sem eina heild og úr
henni myndaðir tveir bankar. Uppi-
staðan í öðrum fengist með samein-
ingu Útvegsbanka og Búnaðar-
banka, en Landsbankinn^ yrði að
sjálfsögðu í aðalatriðum kjarninn í
hinum bankanum. Að baki býr sú
hugmynd, að fundin verði sem hag-
kvæmust verkaskipting milli hins
nýja, sameinaða Útvegs- og Búnað-
arbanka annars vegar og Lands-
banka hins vegar bæði að því er
varðar dreifingu viðskipta eftir
landshlutum og atvinnugreinum.
Með síðustu sameiningartillögu
sinni tekur Seðlabankinn í raun efn-
islega undir tillögu Alþýðuflokks-
manna frá því í byrjun desember.
Reyndar er tillagan að minnsta kosti
15 ára gömul — og sennilega enn
eldri — því hana má finna í áliti
Bankamálanefndarinnar frá 1973,
en að því stóðu bankastjórarnir
Jóhannes Nordal, Ármann Jakobs-
son, Björgvin Vilmundarson, Guð-
mundur Hjartarson, Jóhannes Elías-
son og Magnús Jónsson.
{ öðru lagi lögðu Alþýðuflokks-
menn til að ríkið legði í upphafi
fram 850 m.kr. eigið fé til samein-
ingar ríkisbankanna. Þá fólst í til-
lögu Alþýðuflokksins, að öðrum
hvorum hinna nýju banka yrði
breytt í hlutafélagsbanka, og hluta-
féð boðið til sölu. Sala hlutafjárins
tæki auðvitað nokkurn tíma, en
með henni mætti endurheimta eig-
infjárframlag ríkisins á næstu árum.
Til þess að koma þessu í kring þarf
lagabreytingar. Nýjasta tillaga
Seðlabankans er lík tillögu Alþýðu-
flokksins, nema hvað sala hlutafjár
virðist þar bundin við eiginfjárfram-
lag ríkisins, sem Seðlabankinn legg-
ur nú til að verði 900 m.kr. Þetta er
þó ekki alveg Ijóst. í tillögum Seðla-
bankans frá því í nóvember s.l. var
sá möguleiki að mynda hlutafélags-
banka úr Útvegsbanka og Búnaðar-
banka ekki ræddur. Mér finnst það
umhugsunarefni, hvorn hinna nýju
banka (þ.e. Landsbanka eða hinn
sameinaða Útvegs- og Bunaðar-
banka) væri vænlegra að gera að
hlutafélagsbanka. Kannski væri
heppilegra að það væri Landsbank-
inn? Ég tel einnig nauðsynlegt að í
þessu sambandi, verði kannað,
hvort erlendir aðilar hefðu hug á að
eignast hlut í hinum nýja banka, en
til þess þyrfti sérstaka lagaheimild.
Mér finnst ekki ólíklegt, að erlendir
bankar hefðu áhuga á að komast
inn í bankastarfsemi á Islandi á
þennan hátt. Með því móti kæmi
nýtt stofnfé inn í bankakerfið, og ef
til vill einnig ný og fersk vinnubrögð
og aukin samkeppni.
En í tillögu Alþýðufiokksins í
desember s.l. var einnig þriðji
þátturinn, sem snýr að stjórnkerfi
og ábyrgð í bönkunum. Þessum
þætti hefur hvorki Seðlabanki né
ríkisstjórn enn gert viðhiítandi skil.
Tillaga Alþýðuflokksins er sú, að
lögum um viðskitpabanka verði
breytt þannig, að Alþingi hætti að
kjósa í bankaráð. Bankaráð ríkisvið-
skiptabanka verði skipað af ráð-
herra bankamála eingöngu út frá
faglegum sjónarmiðum. Til greina
kemur, að ráðhera nefni einnig einn
mann í bankaráð hvers hlutafjár-
banka, hvort sem ríkið á hlut í hon-
um eða ekki. Sett verði strangari
ákvæði en nú gilda um viðskipti
bankaráðsmanna og fyrirtækja í
þeirra eigu við hlutaðeigandi banka
til að koma í veg fyrir hagsmuna-
árekstra. Ákveðið verði í lögum að
meðal þeirra málefna, sem banka-
ráð skuli taka ákvarðanir um ekki
sjaldnar en einu sinni á ári, verði há-
mark lánveitinga til eins lántakanda
í hlutfalli við eigið fé bankans. Þetta
yrði ekki lögbundið hlutfall heldur
lögbundið hlutverk bankaráðs og
þar með á ábyrgð þess í hverjum
banka.
Lokaorð
Vilji menn í raun og veru bæta
skipulag bankanna, og jafnframt
draga úr fjárhagsábyrgð ríkisins á
rekstri viðskiptabanka, eru tillögur
Alþýðuflokksins, sem Seðlabankinn
hefur nú að hluta tekið upp á sína
arma, án efa vænlegri til árangurs
en þær leiðir, sem upphaflega voru
ræddar. Ríkið hefur forræði á öllu
málinu frá upphafi og getur ráðið
því til lykta án þess að binda sig fyr-
irfram af samningum við ákveðna
aðila. Innstæður væru líklegri til að
haldast inni í hinum nýja banka
(bönkum) með þessu lagi. Unnt ætti
Framhald á bls. 17