Alþýðublaðið - 31.01.1987, Blaðsíða 9

Laugardagur 31. janúar 1987
9
„/ fyrradag staðfesti góðærið ad tekjur^
rikissjóðs hefðu aukist um 3 milljarða. í
gær var það niðurstaðan af stjórnlausri
og sjálfvirkri útgjaldaþenslu rikissjóðs
að útgjöldin hefðu aukist um 6 mill-
jarða.“
„Samkvæmt upplýsingum um útgreidd
laun má áætla að venjulegt fullfriskt
vinnandi fólk lendi að stórum hluta í
efstu skattþrepum og greiði þannig 40
eða 50% af jaðartekjum sínum í tekju-
tengda skatta.“
lækka heimildir til fyrningarfrá-
dráttar. Með því að gera þetta, tak-
marka þessar skattívilnanir fyrir-
tækja sem samsvarar 3/4 hlutum,
teljum við óhætt að hækka álagðan
skatt á fyrirtæki sem svarar 700
millj. kr. Við vekjum athygli á að það
góðæri sem yfir stendur og rekja má
til hagstæðra ytri skilyrða, stórauk-
ins afla, hækkandi verðlags erlendis
og minnkandi tilkostnaðar fyrir-
tækja vegna lækkandi verðbólgu og
lækkandi olíuverðs, allar þessar að-
stæður valdi því að afkoma og hag-
ur fyrirtækja hafi batnað verulega
nú þegar og muni væntanlega gera
það, ef þenslu og verðbólguáhrif af
illa reknum ríkisbúskap verða ekki
til þess að kollvarpa þeim stöðug-
leika, sem menn eru að gera sér
vonir um þrátt fyrir allt. Þess vegna
teljum við ærin rök vera fyrir því að
breyta skattbyrðinni innbyrðis að
því er varðar tekjuskatta milli ein-
staklinga og félaga með því að ætla
fyrirtækjunum, sem nú eru flest svo
til skattlaus, að axla nokkru stærri
hlut um leið og við gerum ráð fyrir
að unnt sé að framkvæma ákveðnar
breytingar sem yrðu til þess að
létta tekjuskatt einstaklinga.
Að því er varðar tekjuskatt ein-
staklinga bendum við á hluti eins og
þessa: Samkvæmt upplýsingum frá
fjármálaráðuneytinu er ökutækja-
styrkur einstaklinga í sjálfstæðum
atvinnurekstri áætlaður um 1 mill-
jarður kr. Ef þetta væri takmarkað
eða gert að skattstofni að hluta til,
sem væri eðlilegt til að draga úr
þessum hlunnindagreiðslum, gæti
það skilað nokkrum tekjum.
Skattsvikin
í annan stað viljum við vekja at-
hygli á reglum sem gilda um viðmið-
unarreglur eða svokallaðar reikni-
reglur um tekjur einstaklinga i sjálf-
stæðum atvinnurekstri. Alls mun
vera um að ræða hér 23.000 ein-
staklinga, en samkvæmt eigin fram-
tölum eru þeir á milli 6000 og 7000
sem skila sínum búskap með hagn-
aði. Hinir virðast flestir skila sinni
atvinnustarfsemi með tapi. En ef við
gerum ráð fyrir að viðmiðunarregl-
urnar að því er varðar þessa 6—
7000 einstaklinga um áætlaðar tekj-
ur samkvæmt heimildum eða reglu-
gerð skattyfirvalda væru hækkaðar
frá því, sem þær nú eru, þ.e. innan
við 20.000 kr. í 30.000, mundi það
hækka tekjuskattstofn af þessum
tekjum um 21/2 milljarð og þar með
skapa svigrúm til að framfylgja
þeim tillögum sem við höfum áður
flutt á sérstöku þingskjali, þingskjal
331, og fela í sér tillögur um breyt-
ingar á tekjuskatti og eignarskatti.
Þær tillögur voru í stórum dráttum
á þá leið að nýta þá þætti sem ég var
að lýsa áðan til að lækka tekjuskatt
á einstaklinga um 420 millj. kr. og
gera það í því formi að lækka um
4% skattþrepin í miðju skalans, þ.e.
2. og 3. þrep eins og þessu er lýst í
nál., með leyfi forseta:
„Samkvæmt upplýsingum um út-
greidd laun má áætla að venjulegt
fullfrískt vinnandi fólk lendi að stór-
um hluta í efstu skattþrepum og
greiði þannig 40 eða 50% af jaðar-
tekjum sínum í tekjutengda skatta.
Þótt hér sé einungis tekið dæmi af
einstaklingi er það hliðstætt fyrir
hjón því að tekjur hjóna eru skatt-
lagðar sitt í hvoru lagi. Lagt er til að
hér sé of langt gengið í skattlagn-
ingu á venjulegar launatekjur og til-
lagan er þess vegna sú að þessar
jaðarprósentur verði lækkaðar um
4% og breytingartillögur fluttar í
samræmi við það.
Þessar tillögur, þ.e. um aukna
skattheimtu í formi tekjuskattsá-
lagningar á félög og samsvarandi
lækkun tekjuskatta einstaklinga,
sem mundu fela í sér tekjuauka fyrir
ríkissjóð um 700 millj. kr., styðjast
við almenn efnahagsleg rök. Fyrst
og fremst þau að tekjuskattar fyrir-
tækja eru óheyrilega lágir, að þau
fyrirtæki eru ákaflega fá, sem bera
raunverulega umtalsverða tekju-
skatta. í þriðja lagi að ytri kringum-
stæður, ytri aðstæður í íslenskum
þjóðarbúskap, góðærið, muni vænt-
anlega tryggja þeim bætta afkomu
þannig að það sé ekki nema út frá
sanngirnissjónarmiðum réttmætt
að þau beri eitthvað stærri hlut en
þeim er hér áætlað. Það verði gert í
fjórða lagi með því að takmarka
þann frádráttarfrumskóg sem ein-
kennir skattalögin að því er varðar
tekjuskattsálagningu fyrirtækja. En
það er einmitt í fullkomnu samræmi
við ábendingar og tillögur svokall-
aðrar skattsvikanefndar.
Tillögurnar um hækkun á áætluð-
um tekjuskilum Afengis- og tóbaks-
verslunar ríkisins í ríkissjóð og
hækkun launaskattsins um hálft
prósent þarfnast ekki sérstakra
skýringa. Rökstuðningurinn er fyrst
og fremst sá að við stöndum hérna
frammi fyrir því að hið hefðbundna
skattakerfi, eða tekjuöflunarkerfi
ríkissjóðs, ber ekki nema mjög tak-
markaðar breytingar, vegna þess
hversu götótt og óréttlátt það er.
Hér er þess vegna um að ræða neyð-
arástand að því er varðar ríkisbú-
skapinn og það neyðarástand rétt-
lætir, að til slíkra aðgerða sé gripið.
Gjaldahlið
Að því er varðar gjaldahliðina
ætla ég ekki að hafa nein orð um þá
tillögu okkar að lækka útflutnings-
bætur um 200 millj. kr. Tillögur af
því tagi höfum við flutt svo oft og
röksemdirnar fyrir því þekkja allir
sem hér eru viðstaddir.
Tillaga nr. 2, um lækkun ríkisút-
gjalda um 300 millj. kr. vegna þess
að byrjað verði um mitt næsta ár að
framkvæma þá kerfisbreytingu í rík-
isrekstri sem við höfum oft áður
flutt tillögu um, t.d. fyrir seinustu
fjárlagaafgreiðslu, en við settum
jáessar tillögur aftur fram í nál. okk-
ar við 2. umr. fjárlaga nú. Þær tillög-
ur eru einfaldlega um þetta:
í fyrsta lagi: Að ríkisstofnanir
sem fyrst og fremst þjónusta at-
vinnuvegi og fyrirtæki verði færðar
til atvinnuveganna sjálfra og sam-
taka þeirra.
í annan stað nefnum við til sög-
unnar ríkisstofnanir sem við teljum
tímabært að lagðar verði niður, þó
það taki hálft ár til undirbúnings og
verði af því á miðju næsta ári. Þetta
eru ríkisstofnanir sem við teljum
óþarfar eða teljum augljóst mál að
ekki sé í verkahring ríkisins að reka
þær eða þær væru betur komnar —
sú þjónusta sem þar er rekin — í
höpdum annarra aðila en ríkisins.
I þriðja lagi nefnum við til sög-
unnar ríkisstofnanir sem fyrst og
fremst fást við það að selja atvinnu-
vegum og fyrirtækjum sérþekkingu
og þjónustu og við teljum að eigi því
að afla sér aukinna sértekna með
sölu á þessari sérþekkingu og þess-
ari þjónustu og ætlum þeim þess
vegna sértekjur umfram almennar
verðlagsbreytingar.
Þessi dæmi sem ég hef nefnt um
tillögur um óhjákvæmilega kerfis-
breytingu í ríkisbúskapnum, þær
byggja á tvennu fyrst og fremst: í
fyrsta lagi að dregið verði úr milli-
færslum af skattpeningum almenn-
ings í þágu sérhagsmuna, þ.e. sér-
stakra atvinnuvega, atvinnugreina
eða fyrirtækja. Það á t.d. við um
hvers kyns millifærslur að því er
varðar bæði landbúnað og sjávarút-
veg svo að teknir séu stærstu liðirn-
ir. I öðru lagi er um að ræða breyt-
ingar á rikisrekstri þannig að hlut-
verk ríkisins verði skilgreint á nýjan
leik, það reyni að takmarka umsvif
sín, sé ekki að gína yfir hlutum sem
það ræður ekki við, en reyni að ein-
beita sér hins vegar að öðrum hlut-
um og reyni þá að vanda vel til
verka.
Þetta eru tillögur sem eru byrjun-
artillögur, getum við sagt. Þær
skipta ekki sköpum í fjárhagslegu
tilliti. Við erum hér að leggja fram
tillögur um að lækka ríkisútgjöld á
þessum póstum sem nemi í heild
500 millj. kr., þar af 300 rriillj. kr. að
því er varðar ríkisstofnanir. Auðvit-
að þarf að ganga hér lengra til
verks. En um leið þarfnast það auð-
vitað lengri undirbúningstíma og
sérstakrar löggjafar.
Heildaráhrif
Við gerum ráð fyrir því að þetta
fyrsta skref megi stíga — miðað við
neyðarástandið sem er nú í ríkisbú-
skapnum — um mitt næsta ár, þann-
ig að þessar tillögur kæmu þá til
framkvæmda um mitt næsta ár, það
væru sex mánuðir til undirbúnings
þessum kerfisbreytingum.
Heildaráhrifin, herra forseti, af
þessum breytingatillögum yrðu
þessi: Með aukinni tekjuöflun og
niðurskurði útgjalda mundi halla-
rekstur ríkissjóðs minnka um rúm-
lega 2 milljarða kr. Hallinn yrði þá í
stað 2800 millj., 652 millj. kr. í ann-
an stað eru það heildaráhrif af þeim
breytingatillögum sem við flytjum
við fjárlagaafgreiðslu og reyndar að
því er varðar lánsfjárlög síðar, að
lánsfjárþörf ríkisins verður 800
millj. kr. í stað 1700 millj. í erlendum
lánum, m.ö.o. að lánsfjárþörfin mun ,
lækka um 900 millj. kr.
Við leggjum á það áherslu að með
því að samþykkja þessar tillögur
mundi meiri hluti Alþingis sýna í
verki vilja sinn til þess að standa við
gefin fyrirheit ríkisstjórnarinnar og
stjórnvalda í framhaldi af gerðum
kjarasamningum um það, að það
verði gert sem er á valdi ríkissjóðs
til þess að hamla gegn verðbólgutil-
hneigingum og þenslutilhneiging-
um í þjóðarbúskapnum. Þetta væri
prófsteinn á það hvort ríkisvaldið
vill sýna það í verki að það vilji
standa við sinn hlut og tryggja þar
með þann þýðingarmikla þátt stöð-
ugleika í efnahagsmálum okkar
sem varðar vinnufrið og sæmilega
sátt við tekjuskiptinguna í þjóðfé-
laginu.
Herra forseti. Ég geri mér að sjálf-
sögðu grein fyrir því að sitt hvað má
að þessari tillögugerð finna. Skárra
væri það nú. En í samanburði við
gjörsamlega ábyrgðarlausa síþenslu
ríkisútgjalda sem lýsir sér í þeim til-
lögum sem stjórnarmeirihlutinn
leggur hér fram hafa þessar tillögur
a.m.k. það til síns ágætis að þær
boða nýjar leiðir og gefa fyrirheit
um nýjar aðferðir að því er varðar
rekstur ríkisbúskaparins sem ég
hygg að menn á annað borð vilja
ekki gefast upp fyrir verkefninu og
beygja sig fyrir þeim rökum að
tekjuöflunarkerfið sé hrunið og í
annan stað að útgjaldaþenslan sé
sjálfvirk og það hafi engir menn
neina stjórn á þeim hlutum.
Að sjálfsögðu má færa fyrir því
rök að eitthvað af þessum tillögum
komi til með að hafa verðhækkun-
aráhrif þegar til lengri tíma væri lit-
ið. Af sjálfu sér er það svo að það eru
einstaklingarnir, neytendurnir, sem
greiða að lokum alla skatta þótt
lagðir séu á fyrir milligöngu fyrir-
tækja. Engu að síður vil ég halda því
fram að verðhækkanaáhrif að því er
varðar tillöguna um stigbreytilegan
eignarskattsauka til eins árs, þar
sem ekki er stigið stærra skref en
hér er nefnt, muni vera lítil sem eng-
in á þessu ári, innan eins árs. Með
hliðsjón af stórbættri afkomu fyrir-
tækja hef ég heldur ekki trú á því að
verðhækkanaáhrif af 700 millj. kr.
aukinni skattheimtu af fyrirtækjum
muni hafa snör eða veruleg verð-
hækkanaáhrif.
Á hitt er hins vegar að líta að verð-
hækkanaáhrif vegna hins botnlausa
hallareksturs ríkissjóðs geta orðið
ófyrirsjáanlega mikil og koma strax
eða mjög fljótlega til framkvæmda.
Sú viðleitni okkar að draga úr þess-
um hallarekstri, minnka hann mjög
verulega, vegur allavega upp á móti
hugsanlegum verðhækkunaráhrif-
um af þessum tillögum og áreiðan-
lega gott betur. Þannig að við teljum
að þessar tillögur okkar gangi
lengra í þátt átt að ná því markmiði
að stuðla að stöðugleika í verðlagi í
okkar þjóðfélagi en tillögur meiri
hlutans.
Hlutverk ríkisins
Herra forseti. Við lok þessarar
umræðu leyfi ég mér að leggja meg-
ináherslu á eitt atriði og það er
þetta:
Ef við horfum eitthvað fram í tím-
ann og höfum í huga þá reynslu sem
við höfum af stjórnlausum ríkisbú-
skap undanfarinna ára, þó nú sé bit-
ið höfuðið af skömminni, verður því
ekki lengur slegið á frest að þeir
sem með völdin fara í þessu landi
setjist niður við það verkefni að
hugsa upp á nýtt og leita svara upp
á nýtt við spurningunni: Hvert á að
vera hlutverk ríkisbúskaparins
á íslandi?
I nál. okkar sem lagt var fram við
2. umr. fjárlaga segir svo um þetta
efni, með leyfi forseta:
Síþensla ríkisútgjalda styðst ekki
við neina markvissa heildaráætlun.
Hún er afleiðing undanlátssemi rík-
isstjórna við sérhagsmuni og handa-
hófskenndra skottulækninga sem
gripið er til út frá skammtímasjónar-
miðum án þess að skeyta um afleið-
ingarnar til lengri tíma litið. Fyrsta
verkefnið er því að skilgreina hlut-
verk ríkisins upp á nýtt. Sérstaða Al-
þýðuflokksins meðal íslenskra
stjórnmálaflokka er sú að hann er
ekki þjónn neinna sérhagsmuna.
Flokkurinn hefur lýst sig andstæð-
ing ríkisforsjár og miðstýringar.
Samkvæmt hugmyndum jafnaðar-
manna er hlutverk ríkisvaldsins tak-
markað en þýðingarmikið. I efna-
hags- og fjármálum eiga afskipti rík-
isvaldsins af efnahagslífi að lúta að
almennum skilyrðum til atvinnu-
rekstrar, að því að bæta starfsum-
hverfi fyrirtækja en ekki að hafa
áhrif á rekstur þeirra. Ríkisvaldið á
áð forðast beina íhlutun í atvinnulíf-
inu, nema í algjörum undantekning-
artilvikum. Það á að draga úr póli-
tískri stýringu fjármagns gegnum
banka- og sjóðakerfi. Dýrkeypt
reynsla af fjárfestingarmistökum
liðinna ára hefur fært okkur heim
sanninn um þetta. í stað þess að
eyða kröftum sínum í ótal afskipti,
sem hafa skammvinn áhrif og oft
beinlínis skaðleg, á ríkisvaldið að
einbeita sér að fáum afmörkuðum
sviðum sem það á hins vegar að
sinna vel. T.d. á ríkisvaldið að
tryggja þjóðinni gott skólakerfi og
góða heilbrigðisþjónustu. Það á að
beita fjárlögum ríkisins sem hag-
stjórnartæki til að draga úr sveiflum
og treysta jafnvægi. Það á að beita
þeim hagstjórnartækjum öðrum
sem ríkisvaldið hefur yfir að ráða til
þess að hafa áhrif á eigna- og tekju-
skiptingu í jafnaðarátt. Þetta á að
gera í gegnum einfalt og skilvirkt
skattakerfi, almannatryggingar, lif-
eyristryggingar og húsnæðislána-
kerfi. I staðinn á ríkisvaldið að láta
af handahófskenndum og einatt
skaðlegum afskiptum af fyrirtækja-
rekstri, millifærslum og möndli í
þágu sérhagsmuna. í ljósi þessarar
stefnu mun ríkisstjórn sem Alþýðu-
flokkurinn á aðild að beita sér fyrir
heildarendurskoðun á ríkisbú-
skapnum. í fjármálaráðuneytinu í
höndum Alþýðuflokksins yrði unn-
ið að þessu verkefni samkvæmt
fjögurra ára áætlun, en sem dæmi
um slík viðfangsefni má nefna:
1. Skattakerfið og skipulag
þess. Mótun nýrrar heildar-
stefnu í skattamálum.
2. Húsnæðiskerfið og fjár-
mögnun þess.
3. Landbúnaðarstefnan frá
sjónarmiði heildarhags-
muna og ríkisfjármála.
4. Atvinnufyrirtæki með þátt-
töku ríkisins.
5. Þjónustufyrirtæki ríkisins
fyrir atvinnuvegina.
6. Heilbrigðisþjónustan,
skipulag hennar og fjár-
mögnun.
7. Almannatryggingakerfið og
fjármögnun þess.
8. Lífeyriskerfið og fjármögn-
un þess.
Nauðsynlegt er að taka tvo eða
fleiri slíka fjármálaþætti fyrir frá
langtímasjónarmiði ár hvert þannig
að tillögur um árlegar fjárveitingar
af skattheimtu megi skoða í því ljósi.
Heildarendurskoðun skattakerfis,
landbúnaðarstefnu og hins svokall-
aða velferðarkerfis atvinnuveganna
verði forgangsverkefni fái Alþýðu-
flokkurinn nokkru um ráðið.
Það er í anda þessarar stefnu,
herra forseti, þessarar heildar-
stefnu, sem þessar breytingatillögur
okkar, þótt þær gangi tiltölulega
skammt, eru fram lagðar.
Áður en ég kom hingað inn í þing-
húsið áðan, herra forseti, lét einn
stjórnarsinna svo um mælt, eftir at-
burði seinustu daga við fjárlagaaf-
greiðslu, þar sem handahófið,
flaustrið og stjórnleysið einkenna
nánast hverja gjörð; „Aldrei hélt ég
að það færi svo að ég ætti eftir að
sakna Alberts úr stóli fjármálaráð-
herra.“ Annar vammlaus embættis-
maður, sem nýlega er sestur í helg-
an stein, lét uppi sína skoðun eftir
að hafa fylgst með þessu hruni fjár-
málastjórnarinnar í höndum hins
unga formanns Sjálfstæðisflokksins,
hann sagði: „Ég er ekki lengur viss
um að seinasta ríkisstjórn hafi endi-
lega verið sú versta sem þetta lýð-
veldi hefur mátt umbera."
„Síþensla ríkisútgjalda styðst ekki við
neina markvissa heifdaráætlun. Hún er
afleiðing undanlátssemi ríkisstjórna við
sérhagsmuni og handahófskenndar
skottulækningar, sem gripið er til frá
skammtímasjónarmiðum, án þess að
skeyta um afleiðingarnar til lengri tíma
litið.“
„Heildaráhrifin af þessum breytingatil-
lögum okkar yrðu þau að lækka láns-
fjárþörf rikissjóðs að því er varðar er-
lend lán úr 1700 milljónum í 800 mill-
jónir, eða um 900 milljónir króna.“