Tíminn - 02.08.1967, Blaðsíða 6

TÍMINN
M5ÐVIKUDAGUR 2. ágúst 1967.
ER ÚRBÓTA I»ÖRF ?
Kunnugir telja refsimál
hér á landi í algjöru öng-
þveiti, og að þau eigi sér
enga hliðstæðu í öðrum
menningarlöndum. Tím-
inn ræðir við Pál Gröndal
frv. starfsmann félags-
samtakanna Verndar um
þessí mál og hugsanleg-
ar úrbætur.
Þrautalendingin var
Kvíabryggja
Fyrir nokkrum árum var tog-
araskipstjóri brezkur dreginn fyrir
lög og dóm hér á landi fyrir
gróft landhelgisbrot og strok und-
an íslenzkum refsivendi. Réttar-
höld fóru fram í málinu með mikl
um viröuleikabrag, og landslýður
beið þess í ofvæni, hvaða dóm
þrjóturinn hlyti. Dómsúrskurður
var kveðinn upp og samkvæmt
góðum og gildum íslenzkum lög-
um var sakborningur dæmdur til
fangelsisvistar hér á landi. Þá
var tomið til kasta framkvæmda-
valdsins að léta framfylgja dómn
um, en ekki reyndist nú hlaupið
að því. Einhverra hluta vegna var
Hegningarhúsið við Skólavörðu-
stig ekki talin rétt vistarvera fyrir
hinn dæmda mann, né heldur
vinnuhælið að Litla-Hrauni, og
þrautarlendingin var sú að láta
þann brezka afpiána dóm sinn
meðal skuldseigra kvennamanna á
Kviabryggju. Ef nú svo illa hefði'
eiginiegt annað en hafa gerzt brot
legir við landslög, eða vitum við
að enginn sérþjálfaður maður er
til að annast þessa ólánsmenn, og
þei-r hafa sjaldnast að nokkru að
hverfa, þegar þeir hafa afplánað
dóm sinn? Gerum við okkur grein
fyrir þeirri staðreynd, að kona
getur framið hvaða afbrot sem er:
hún er að vísu dæmd, en aðstaða
til aö framfylgja dómnum er ná-
kvæmlega engin.
Er úrbóta þörf, og þá hverra
og hvernig má þeim við koma?
Við svari verður ungur maður,
Páll Gröndal, sem verið hefur full
trúi félagssamtakanna Verndar,
og flestum hnútum kunnugur í
fangamálum okkar.
\ algjöru öngþveiti
— Jú, svo sannarlega er hér
úrbóta þörf. Enda þótt við íslend-
manugerðum, ístöðulausum ungi-
íngar gumum stöðugt af þvi að
vera mikil menningarþjóð, og þarna
séum það sjálfsagt á mörgum svið
um, er það þó staðreynd, að í
refsimálum erúm við að minnsta
kosti 50 árum á eftir tímanum.
Þessi þáttur hefur algjörlega orð
ið útundan á okkar mestu fram-
faratímum, og vart er of djúpt
í árinni tekið með því að segja
að refsimálin seu hér í algjöru
öngþveiti, hvernig sem á þau er
litið. Við eigum nokkuð góða
refsilöggjöf, en henni er ekki
! unnt að fylgja eftir nema að
nokkru leyti vegna þess að að-
stæður eru ekki fyrir hendi. Til
að mynda getur kona framið glæp
og verið dæmd í þunga refsingu
án þess svo mikið sem hár verði
viljað til ,að skipstjórinn hefði
verið kona (það tíðkast austan
tjalds og víðar að kvenfólk hafi
skipstjórn með höndum), hefði
framkvæmdavaldið staðið algjör- kunna“ en hvers vegná,
lega ráðþrota eftir dómsúrskurð-'
inn, því að í okkar fyrirmyndar-
þjóðfélagi er ekki einn einasti stað
ur eða kimi, þar sem hægt er að
hýsa dæmdar kornir. Þetta er ögn
hlálegt, en miklu fremur átakan-
legt. Öllu átakanlegri er þó sú
staðreynd, að þeir íslenzku borgar
ar, sem dæmdir eru tdl lengri eða
skemmri fangelsisvistar, verða að
una við aðbúnað, sem líklega tíðk
ast hvergi í menningarlöndum
Evrópu og kannski ekki einu sinni
meðal þjóða, sem ekki þora að
kalla sig menningarþjóðir. Dæmin
blasa hvarvetna við, en við hljót-
um að vera undarlega glám-
skyggn. Eða höfum við veitt því at
hygli, að í okkar eina eiginlega
fangeisi ægir saman alls kyns
manngerðum, sem fátt eiga sam-
skert á höfði hennar, því að fang
elsi fyrir konur fyrirfinnast ekki
hér á landi. Dæmdir menn ganga
oft og tíðum lausif, það er al-
það veit
maður ekki. Aðrir eru látnir í
Hegningarhúsið, sem byggt var á
ofanverðri síðustu. öld, og er alls
ekki mannhelt, enda hafa þeir
sumir leikið sér að því að brjótast — Hvert er hið
þaðan út. Eftir einhverja vist þar, jverk Verndar í
eru þeir yfirleitt fluttir austi.r að fangamálin?
Litla-Hrauni, sem í rauninni er — Samtök okkar voru stofnuð
eina eiginlega' fangelsið okk- árið 1959 að nokkru leyti eftir
ar. Þar ægir saman alls kyns | danskri fyrirmynd, en svipuð sam
á flestan hátt óviðunandi.
Þetta á að heita vinnuhæli, en það
sem fangarnir geta fengizt við, er
afar einhæft, og í þeim efnum
er eakert tillit tekið til hæfileika
þeirra og áhuga. Þeir fá að þvo
upp matarílát, skúra gólf, þvo af
ser spjarirnar annast bústörf og
þannig hefur það verið til skamms
tíma, eða þar til komið var upp
smásteypistöð fyrir netasteina
þarna. Við gætum haldið svona
áfram endalaust og eftir þvi sem
maðui kynnist þessu betur þeim
mun fleiri vankanta rekst maður
á. Þetta er engum einum um að
kenna, ekki núverandi dómsmála
ráðherra né heldur fyrirrennurum
hans, enda er alveg út í hött að
skella skuldinni á einhvern. Þessi
mál eru orðin svo alvarleg, að það
verður að gera eitthvað til úrbóta
hið bráðasta.
Miða að endurhæfingu
fanganna
eiginlega hlut-
sambandi við
manngerðum, ístöðulausum ung-
mennum, sem lent hafa á glap-
stigum, stórglæpamönnum,
drykkjusjúklingum og
mönnum, sem helzt ættu heima á
geðveikrahæli. Þeim er fleygt
þangað inn eins og nokkurs konar
rusli algjörlega án tillits til þess
hvað þeir eru dæmdir fyrir og
til að annast þá er enginn sér-
þjáfaður starfsmaður. Aðstaða er
í.v, ■■ iwTirrr ti ^
Vinnuhælið að LltÍa-Hrauni. Þarna dvelst að jafnaði hátt á þriðja tug
fanga, sem fátt elga sameiginlegt annað en að hafa gerzt brotlegir við lög
Við höfum heldur ekki átt þess
kost að starfa á svipuðum grund-
velli og dönsku samtökin hvað
varðar tillögur um refsingar, en
við höfum leitast við að veita föng
unum persónulegan stuðning,
höldum uþpi reglubundnum ferð-
um „ð Litla-Hraúni og ræðum eins
lega við fangana um vandamál
þeirra o.fl. Við miðum þetta starf
við að endurhæfa þá til þátttöku
‘ eðliiegu lífi, og eftir að fanga-
vistinni sleppir reynum við að
aðstoða þá, útvega þeim atvinnu,
húsnæði o.fl. en fæstir eiga að
góðu að hverfa, þegar þeir hafa
afplánað refsingu.sína.
Refsing er verri en
engin, verði hún ekki
fanganum til betrum-
bótar
— Hvaða úrbætur finnst ykkur
mest aðkallandi í refsimálum?
— Það er erfitt um það að
segja. Þessi mál þurfa gagngerðra
arskoðanir um refsilöggjöf hafa
breytzt mjög frá því sem áður var
á þá lund að verði hún ekki til
þess að bœta fangann, sé hún
verri en engin. Hér er persónu-
legri meðferð sakborninga mjög
ábóta-'ant. Upp úr síðustu alda-
mótum var á hinum Norðurlönd-
unum farið að taka tillit til and-
legs ástands mannsins við dóm,
ekki síður en eðli glæpsins, sem
hann framdi. Samkvæmt þessu var
horfið að því að láta þá fanga
saman, sem saman áttu, en ekki
hrúga ólíkustu manngerðum sam
an á einn stað. f þessum niágranna
löndum okkar getur sá einn orðið
fangavörður, sem gegnt hefur lög
gæzlustörfum,\og enn fremur sótt
sérstök námskeið fyrir fangaverði
og sýnt sig hæfan til þess starfs.
Hins vegar má heita svo, að hér
geti hver og einn orðið fanga-
vörður í sambandi við hinar nýju
sboðanir á gildi refsilöggjafar, er
litið á starf fangavarðar sem tví-
þætt, annars vegar að gæta fang-
ans, og svo hitt, sem álitið er
stórum þyngra á metunum, og það
er að hafa sem mest og bezt áhrif
á fangann til betri breytni — því
miður er hér yfirleitt einvörðungu
hugsað um hið fyrra atriði.
— Teljið þið að lausn þessara
mála verði fengin án tilkomu ríkis
fangeisis?
— Ríkisfangelsi á að byggja, og
þegar eru til teikningar af því,
en framkvæmdir við byggingu þess
hafa dregizt óhóflega á langinn.
Vitaskuld verður merkum áfanga
náð begar það verður risáð af
grunni, en auðvitað er engin end-
anleg lausn fengin með húsi, ann
að verður að fylgja með. En ekki
er fyrirsjáanlegt að hægt ve.rði að
taka oygginguna í notkun í náinni
framtíð, þar sem ekki einu sinni
hefur verið hafizt handa um fram
kvæmdir. Úrbætur á sviði fanga-
mala bola enga bið, og án mikils
tilkostnaðar er hægt að bæta hér
allverulega um án þess að ríkis-
fangelsið komi til.
— Hvernig þá?
tök tíðkast víðar. Starfsgrundvöll
ur peirra er ærið víðtækur, þau
láta sig varða flest það sem snert-!
ir fangamál og þau starfa í nánu
samibandi við ^dómsvald og fram-
kvæmdavald. Áður en afbrotamað-
ur er leiddur fyrir rétt taka þessi
samtök hann til meðferðar, kanna
hans andlega ástand og leggja
síðan til við dómarann hvaða
refsingu sé manninum vænlegust
til betrunar. Meðan á afplánun
stendur, hafa samtökin eftirlit með
fanganum og þegar hann losnar
úr fangavistinni leitast þau við að
beina honum inn á réttar brautir,
m.a. með þvi að útvega honum
atvinnu við hans hæfi og veita
honum margvíslegan stuðning.
Slíkan starfsgrundvöll höfðum við
uppihaflega hugsað samtökum okk-
ar, og fyrsta verk þeirra var að
senda menn austur að Litla-
Hrauni til að kanna aðstæður og
athuga á hvern hátt við heizt
gætum orðið föngunum að líði.
Eg get ekki sagt að aðkoman að
Litla-Hrauni hafi verið okkur bein
línis gleðileg og við rákum okkur
fljótlega á þá staðreynd, að það
var ekki á okkar færi að bæta
þar um nema að nokkru leyti.
Hegningarhúsið við Skólavörðustíg, sem reist var á otanverðri siöustu
öld. Starfshættir þar hafa verið mjög svipaðir frá öndverðu og húflið er
alls ekki mannhelt.
endurbóta við í heild sinni. Refsi-
loggjöí okkar er einhæf og dóm-
arnir oft ekki við það miðaðir,
hvor' þeir verða sakborning til
bótar. Það virðist hafa farið fram
hjá æði mörgum hérl. að grundvall
— Með gagngerðri endurskipu-
iagningu þessara mála í fyrsta
lagi bari að sjá frekari menntun
fangavarða, í öðru lagi auka mögu
ieika tanganna á fjölbreyttri vinnu
og menntun og bæta aðstæður á