Alþýðublaðið - 05.09.1987, Blaðsíða 15

Laugardagur 5. september 1987
NýjastaskáldsagaSaul Bellow, ertrúlegaein bestaheimild um llf I Bandaríkjunum, sem völ er á í dag.

RAUNSÆISSTEFNA ÁRIÐ1987
Þrátt fyrir frönsku nútímaskáldsöguna, bókmenntirnar frá Suður-Ameríku,
og allar umræður um þær, virðist raunsæisstefna vera yfirgnæfandi í heims-
bókmenntum. Þá er ekki átt við raunsæisstefnu ákveðinna tímabila eöa
ákveðinna rithöfunda eins og Flaubert, Balzac, Dickens eða Dreiser. Þar er
átt við þroskaðri raunsæisstefnu í anda Saul Bellow, Philip Roth og John
Updike. Hvernig er sú þroskaða raunsæisstefna?
Hin nýja skáldsaga Saul Bellow,
„More die of heartbreak“ (fleiri
dcyja úr brostnu hjarta) er gott
dæmi um þessa nýju raunsæis-
stefnu. Ekki að hún sé endilega
besta bók hans, en einhvern veginn
koma Nóbelsverðlaunin upp í hug-
ann við lestur hennar.
Bókin segir frá samskiptum Benn
Crader og Kenneth Trachtenberg
frænda hans, sem jafnframt er
sögumaður. Benn Crader er grasa-
fræðingur og sérgrein hans er sér-
stök jurt sem eingöngu lifir á
Antarkis. Kenneth sem ólst upp í
menningarborginni París kýs að
flytja til Bandaríkjanna til að geta
verið samvistum við frænda sinn
grasafræðinginn, og eiga við hann
„þungavigtar-samtöl.“ Kenneth
dáir þennan frænda sinn og telur
hann búa yfir yfirnáttúrlegum
hæfileikum svo sem að sjá ýmislegt
sem aðrir sjá ekki. Kenneth vill allt
til vinna að kynnast þessari
óþekktu veröld.
Eftir að hafa verið ekkjumaður í
mörg ár, giftir grasafræðingurinn
sig skyndilega ungri konu. Þetta
finnst Kenneth vera svik við sam-
band þeirra frænda. Hann fylgist
með hvernig hjónabandið kemur
frændanum í vanda, sem ógnar hin-
um yfirnáttúrlegu hæfileikum
hans. Giftingin vekur líka undrun
Kenneths. Hvað sér hún við hann
(og öfugt)? Síðan kemur í Ijós að
fjölskylda nýju konunnar ætlar að
notfæra sér Benn Crader í undirför-
ulu valdatafli, þar sem vinningur-
inn er milljónir dollara.
Kynferðisleg heimskupör
Efnisþráður bókarinnar er, eins
og í mörgum fyrri bókum Bellows,
hin kynferðislegu heimskupör sem
fólk gerir vegna ógnarvalds kyn-
hvatarinnar, hvernig ástin úrkynj-
ast og endar sem dýrkun á kynfær-
unum. Bókiníjallar líka um þá von
að mönnum takist að þíða ísklump-
inn sem sögumaður segir vera í
brjóstum okkar allra, og að sjá
meira en augað sér.
Atburðarás hefur aldrei verið
sterka hlið Bellows, og söguþráður-
inn er ekki nýr. Verkið er ekki svo
æsispennandi að lesandinn geti
ekki slitið sig frá því. Það er fyrst og
fremst frásagnarhátturinn sem ger-
ir bókina svo góða, þessi látlausi
mannkærleikur sem skín í gegn, og
gefur stílnum svo frumlega áferð.
Sagan einkennist af röð tilviljana
og tilvitnana, sem verða allt að því
„surrealistískar“ líkingar og höf-
undur notfærir sér, allt frá Charlie
Chaplin og Ed Sullivan til vöðva-
búntsins Arnold Schwarzenegger
og hins kynheita afa Stravinskis.
Lesandinn lendir inn í allskonar
uppákomum, smá fyrirlestra um
mannlega hrösun, um innyfli
mannsins, um kvikmynd Alfred
Hitchcoks „Psycho,“ um samband-
ið milli hrollvekju sýninga og sálar-
kreppu í einkalífinu. Ennfremur
um mikilvæga þýðingu dýragarða í
heimi skilnaðarbarna, skriffinsku-
þjóðfélag sem hittir ekki í mark, og
hvort það að sofa á gólfinu eins og
Japanir gera framkalli áhugaverð-
ari drauma.
Skáldsagan kiknar dálitið undan
smásmugulegum lýsingum, á t.d.
nýjum matstöðum, umhverfi sund-
laugar við spilavíti, samkvæmilslíf-
inu á Long Island, hefðbundnum
hótelum í Japan, innanhússkreyt-
ingum á heimilum auðugra (þykkt-
in á baðhandklæðum!) og fata-
fellusýningum. Engum lætur eins
vel að lýsa fráleitum staðreyndum í
veruleika nútímans og Saul Bellow.
Vangaveltur um
þjóðfélagið
Merkilegast og raunar kjalfesta í
raunsæi Bellows er hin fastmótaða
og greindarlega skoðun hans á nú-
tíma þjóðfélagi. Hann minnist á
samkeppnina í flugsamgöngum,
hlutverk háskólanna í dag, á
sjúkraþjónustu, hvað það sé já-
kvætt að kunna skil á franskri
menningu þegar tekið er á móti rík-
isleiðtogum frá Vestur-Afríku,
svindlara í þriðja heiminum, Sovét-
Rússland sem sé vanþróuð Banda-
ríki, Beirut sem samnefnara fyrir
borgir heimsins í dag, framúrstefnu
í húsagerðarlist, matvælaskort í
heiminum, hinar mörgu og mis-
jöfnu útgáfur á slysinu við Chappa-
quiddick, hina miklu þýðingu full-
komins líkama í nútíma þjóðfélagi,
upplýsingaflæðið, sem sé dulbúin
smekkleysu-afþreying. (Kitsch) Svo
eitthvað sé nefnt!
En það eru líka víðari sjónarmið
i „more die of heartbreak.“ í bók-
inni er lögð áhersla á mikilvægi
jurtalífs og grasafræði, sem er sér-
grein Benn Crader. Jurtalíf er gert
leyndardómsfullt. Sögumaður líkir
saman jurtinni einstöku í Antartika
og hinni hægu þroskaframför
mannsins. Jurtin lifir nánast frosin
og fær næringu úr andrúmsloftinu,
og með því að nýta til hins ítrasta
þær fáu sólarstundir sem koma á
einni öld.
í bókinni kennir dapurleika yfir
því hve dýrkeypt það er fyrir mann-
kynið að búa í kraftmiklu nútíma
þjóðfélagi, dapurleika yfir heimi,
sem hefur glatað sálu sinni.
Fleiri deyja úr brostnu hjarta (t.d.
ástarsorg) en úr geislavirkni, eða af-
leiðingum hennar.
Sögumaður bókarinnar er há-
skólakennari í rússneskum bók-
menntum, í samhengi þess eru ýms-
ar vangaveltur og tilvitnanir í bók-
menntir í Rússlandi og annarra
þjóða bókmenntir.
Sérstaklega er vakin athygli á
Balzac og William Blake. Sögu-
maður heldur því fram að bók-
menntir eigi að vera leiðarljós í líf-
inu. Hefði frændinn lesið sinn
Balzac betur hefði hann kannske
losnað við að lenda í sínu vonlausa
ástarævintýri!
I hinni víðu raunsæisstefnu Saul
Bellows gætir oftast hins leyndar-
dómsfulla, þess sem flesta langar
að vita og sjá en fæstum tekst. Dul-
spekibók um lífsins tré er grafin í
jörðu undir hæsta skýjakljúfnum í
Chicago.
Bellow kemur kannski ekki
„adrenalininu“ á fleygiferð hjá les-
endum þessarar bókar, en hann
stingur á ýmsum bólum ádrepu-
laust á þann mannlega hátt að það
hlýtur að vekja lesendur til um-
hugsunar.
(Arþeiderbladet)