Alþýðublaðið - 30.12.1987, Blaðsíða 8

8
Miðvikudagur 30. desember 1987
BÓKMENNTIR
Einar Ólafsson
skrifar
KYNSLÓD Á BESTA ALDRI
„En það er okkur kannski ofurlitil huggun, þessari næstum miðaldra 68-kynslóð, að æska okkar skyldi þó
verða sögulegt viðfangsefni en ekki bara stök endurminning hvers og eins,“ skrifar Einar Ólafsson m.a. I um-
fjöllun sinni um bók þeirra Gests Guðmundssonar (sem hér sést halda á mótmælendaspjaldi) og Kristínar
Olafsdóttur.
Gestur Guðmundsson og
Kristín Ólafsdóttir 68 —
hugarflug úr viðjum vanans
Tákn 1987.
Það er alltaf verið að tala
um 68-kynslóöina. Þjóðsagan
segir að mikið hafi gengið á
fyrir henni, hún hafi ekki allt-
af verið foreldrum sinum til
sóma, en eftir á að hyggja
þykir hún heldur hallærisleg.
Hún mun enn vera á sveimi í
mannheimi, en fer næsta lít-
ið fyrir henni. Þess vegna er
nú farið að kalla hana týndu
kynslóðina. Og fólk um fert-
ugt sem er farið aó hafa
áhyggjur af unglingunum sín-
um í harðsoðnum neyslu-
heiminum klípur sjálft sig og
spyr: Er ég hér eða ekki?
Hippar — huglæg
uppreisn
Mörgum þykir þessi upp-
reisn, sem kennd er við 1968,
skilja lítið eftir sig. Þetta var
uppreisn, mjög víðtæk upp-
reisn, og stúdentauppreisnin
úti á götunum var aöeins
einn stuttur þáttur hennar.
Að miklum hluta var þetta sú
uppreisn æskunnar sem allt-
af er að endurtaka sig, en nú
ollu einhverjar aðstæður því
að hún varð víðtækari og
beindist enn frekar en fyrr
gegn þvi hugarfari, lífsvenj-
um og gildismati sem kapíta-
lisminn hafði skapað. Hún
stefndi að sumu leyti út fyrir
samfélagið, hipparnir sögðu
sig úr lögum viö það og
reyndu að lifa utan við
kapítaliskt hagkerfi. En þegar
þeir þurftu að fara að afla sér
matar lentu þeir í stöðu smá-
borgarans á frumstæðu stigi
sem handverksmenn eða
smákaupmenn, stundum
fíkniefnasalar.
Takmörkuð áhrif þessarar
uppreisnar gegn lífsvenjum
og gildismati er auðvitað
bara staðfesting á því sem
Karl Marx sagði hundrað
árum fyrr, að hinn efnislegi
þáttur ráði mestu. Efnahags-
kerfi hins borgaralega samfé-
lags stóð of traustum fótum
til þess að uþpreisn hefði
djúptæk og varanleg áhrif.
Þó má ekki vanmeta hana. Á
sinn lítt ígrundaða hátt
beindist hún gegn því að
maðurinn yrði leiksoppur
hagkerfis og valdastofnana. í
rauninni einkenndist hún á
margan hátt af sósíalískum
og anarkistískum sjónarmið-
um sem höfðu dottið upp fyr-
ir í þeirri efnahagslegu bar-
áttu sem verkalýðshreyfingin
og sósíalískir flokkar höföu
háð undanfarna áratugi bæði
i austri og vestri.
Byltingin bíður
Mörgum var Ijóst að borg-
aralegt samfélag stæði af sér
þessa hippisku uppreisn og
við hlið hippahreyfingarinnar
myndaðist byltingarhreyfing.
En það voru engar aðstæður
til sósíalískrar byltingar. Eftir
að 68-uppreisnin var liðin hjá
í sinni margvislegu mynd,
flestir stúdentarnir teknir aft-
ur til við nám sitt, hipparnir
orðnir rólegir smáborgarar og
verkalýðurinn að mestu
ósnortin nema sums staðar í
Frakklandi og á Ítalíu, stóö
þessi nýja byltingarhreyfing
eftir. Þá var eðlilegt að bylt-
ingarsinnarnir færu að huga
að hugmyndafræðinni og
skipuleggja samtök sin til að
lifa af. Pólitískt reynsluleysi,
hugmyndafræðilegt óöryggi
og ofmat á möguleikum sín-
um eru meginástæðan fyrir
að byltingarhreyfingin greind-
ist i smáhópa sem gjarnan
lognuðust út af eftir ófrjótt
krap sín á milli.
Ahrif hippahreyfingarinnar
og byltingarhreyfingarinnar
er erfitt að meta og áhrif
hinnar síðarnefndu fer ef til
vill ekki sist eftir hvernig liðs-
menn hennar vinna úr
reynslu sinni. En árin um og
eftir 1968 einkenndust ekki
bara af óraunsærri huglægri
uppreisn og byltingarbaráttu
heldur líka umbótabaráttu,
sem vissulega bar nokkurn
árangur. Á Islandi, eins og
víðast annars staðar, eru það
einkum kvennahreyfingin og
námsmannahreyfingin sem
geta státað að slíkum áþreif-
anlegum árangri enda um-
bótabaráttan einkum háð þar,
en annars má einkum sjá
árangur af Víetnamhreyfing-
unni og friöarhreyfingum og
umhverfisverndarhreyfingum
sem má segja að spretti upp
úr eða eflist í kjölfar ’68. Og í
öllum þessum hreyfingum
voru liðsmenn byltingarhreyf-
ingarinnar auðvitað mjög
virkir.
Sagan skráð
Það er búið að segja svo
margt misgáfulegt um
68-kynslóðina að undanförnu
að mann hefur stundum lang-
að til að leggja orð í belg. En
nú er komin út heil bók um
allt þetta. Það er mikill kost-
ur viö bók þeirra Kristínar
Ólafsdóttur og Gests Guð-
mundssonar að þau reyna að
grafast fyrir um ástæður
þessara hræringa og lýsa
þeim í sinni víðtækustu
mynd. Þetta er ekkert á-
hlaupaverk og ekki við því að
búast að öllu séu gerð full-
komin skil innan ramma
þessarar bókar.
Þau rekja menningarlegan
aðdraganda þessara atburða
allvel, en efnahagslegum fé-
lagslegum og pólitískum for-
sendum mætti gera itarlegri
skil, enda held ég að þar
megi einkum leita skýringa á
því hvers vegna þessi upp-
reisn risti ekki dýpra eða
hafði varanlegri og djúptæk-
ari áhrif en raun ber vitni og
einnig hvers vegna hún skildi
eftir það sem eftir stendur.
En þó er ekki sanngjarnt að
krefjast þess, enda er þessi
bók ekki fræðileg greining
heldur fyrst og fremst frá-
sögn og lýsing, mjög svo
læsileg.
Sá heppni
hlýtur ferð til
Vínarborgar
ísafoldarprentsmiðja hefur
gefið út bækling til kynning-
ar á starfsemi sinni á 110.
starfsári sínu og er hann 16
síður. Rakin er saga fyrirtæk-
isins, starfsemi í nútið og fyr-
irhugaðar breytingar.
Bæklingi ísafoldar er dreift
inn á hvert heimili á landinu
og er hver bæklingur númer-
aður. Handhafi eins bæklings
I fyrstu köflum bókarinnar
er rakin þróun rokk-, popþ-,
og utangarðsmenningar eink-
um í Bandaríkjunum, siðan
sagt frá hippahreyfingunni
og stúdentauppreisnunum.
Hvað þær varöar er augunum
einkum beint að Frakklandi
og nokkuð að Ítalíu en stúd-
entauppreisnin í Bandaríkjun-
um að mestu látin liggja milli
hluta. Þetta er reyndar ekki
óeðlilegt þegar þarf að tak-
marka sig því að þótt hin
menningarlegu áhrif hafi
komið frá Bandaríkjunum
komu hin pólitísku áhrif hing-
að fyrst og fremst frá Evrópu.
Fyrir þessu eru ef til vill að
mörgu leyti einfaldar skýring-
ar en væri samt gaman að
skoða það nánar.
68 á íslandi
En meginhluti bókarinnar
fjallar um atburðina á íslandi,
hlýtur vinning, vikuferð fyrir
tvo til Vlnarborgar á vegum
ferðaskrifstofunnar Faranda
og aðgöngumiða á hina
þekktu nýárstónleika þar.
Vinningsnúmerið verður birt í
öllum dagblöðum.
Nýjar
Margrétar-
bækur
Fjölvaútgáfan hefur nýlega
gefið út tvær Margrétar-bæk-
ur í barnabókaflokki sem kall-
poppið og rokkið, listir,
námsmannahreyfinguna,
rauðsokkahreyfinguna, bylt-
ingarhreyfinguna og „villta
vinstrið" og þann visi að
hippahreyfingu sem hérvar
að finna. Saga hvers þessara
þátta hefur aldrei verið skrif-
uð og hér er auðvitað ekki
sögð endanleg saga þeirra,
en við fáum hér ágætt yfirlit
yfir alla þessa þætti og sam-
hengið milli þeirra. Þetta er
auövitað sá hlut bókarinnar
sem mest ástæða er til að
fjalla um á gagnrýninn hátt.
Það verður því miður ekki
gert svo vit sé í á þeim stutta
tíma sem mér er gefinn til að
skrifa þessa umsögn. Það
yrði ekki annað en sparðatín-
ingur sem væri óvirðing við
höfundana sem hafa þó skil-
að ágætu verki innan þess
ramma sem þeim er settur
eða hafa sett sér. En það er
full ástæða til að fjallað verði
itarlegar um hana eða
einstaka þætti hennar þegar
amstur jólaföstunnar er liðið,
ekki af því að bókin sé slæm,
heldur af því að hér er verið
að segja sögu sem ekki hefur
verið skráð áður og er um
margt óljós af því að skipu-
lega rannsókn vantar. Og
ekki síður vegna pólitískrar
og menningarlegrar þýðingar
þessarar sögu.
68-kynslóðin var fólk sem
upplifði æsku sína mjög
sterkt og gerði uppreisn
gegn þeim gildum sem ríktu
meðal þeirra sem voru mið-
aldra og þaðan af eldri. Sum-
ir sögðu — kannski i gamni,
en öllu gamni fylgir nokkur
alvara — að þeir gætu ekki
hugsað sér að verða eldri en
þrítugir. Maður skyldi því
ætla að þeim þyki það hart
þegar æska þeirra er orðin
sögulegt viðfangsefni. En
það er okkur kannski ofurlítil
huggun, þessari næstum
miðaldra 68-kynslóð, að
æska okkar skyldi þó verða
sögulegt viðfangsefni en
ekki bara stök endurminning
hvers og eins. Þó held ég að
þrátt fyrir allt skilji 68-kyn-
slóðin eftir sig sögu sem er
lærdómsrík og bar jafnvel
einhvern árangur. Og svo er
þessi kynslóð reyndar enn á
besta aldri og kannski ekki
öll orðin að óvirkum kerfis-
þrælum eða vonsviknum fylli-
byttum og dópistum.
ast Keðjubækurnar. Nýju
bækurnar tvær heita „Mar-
grét f Dýragarðinum" og
„Margrét í Hljómskálagarðin-
um“.
Höfundur Margrétar-bók-
anna er Gilbert Delehaye en
eru teiknaðar af Marcel
Marlier.
Þessar tvær nýjustu Mar-
grétar-bækur segja frá heim-
sókn söguhetjunnar í dýra-
garð og hinsvegar leikvöll og
skrúðgarð með margvísleg-
um leiktækjum. Hvor bók er
24 bls. Þorsteinn Thoraren-
sen þýddi, en gefið er út í
samstarfi við Casterman-út-
gáfuna í Tournai í Belgíu.
BÓKAFRÉ TTIR