Alþýðublaðið - 30.12.1987, Blaðsíða 17

Miðvikudagur 30. desember 1987
17
MINNING
manns að heiman á kontór-
inn lá um Bröttubrekku,
sleðabrekku okkar krakkanna
í hverfinu. Ég minnist þess
að við fylgdumst með
þessum hávaxna manni
þegar hann skundaði upp
eða ofan brekkuna og þá var
gert stutt hlé á sleðaferðum,
rétt meðan yfirvaldið fór hjá.
Mér er i barnsminni þegar
Guðmundur fór á fundi á
heimili foreldra minna.
Erindið var skattamál en þeir
áttu saman sæti í yfirskatta-
nefnd umdæmisins Guð-
mundur í. og faðir minn. Stór
hluti af starfi nefndarinnar
fór fram í ytri stofunni á
heimili foreldra minna. Þar á
meðal þeir fundir flestir,
þegar kærur voru teknar fyrir
og úrskurðaðar. Ég man að
föður mínum þótti gott að
vinna með Guðmundi og úr-
skurðirnir afdráttarlausir og
vel_ rökstuddir.
í nokkra áratugi fylgdist ég
síðan með Guðmundi og
stjórnmálavafstri hans úr fjar-
lægð, af blöðum og öðrum
fjölmiðlum, stundum reyndar
gloppótt vegna námsdvalar
minnar erlendis.
Eftir að Guðmundur kom
heim frá sendiherrastörfum
erlendis endurnýjuðum við
kynnin. Ég komst að raun um
að pólitískur áhugi Guð-
mundar í. var óbreyttur og
það bar ósjaldan við að við
röbbuðum saman um það
sem efst var á baugi hverju
sinni. Slikar stundir þóttu
mér ánægjulegar og ég leyfi
mér að ætla, að svo hafi
einnig verið um Guðmund.
Kann ég honum sérstakar
þakkir fyrir þessi kynni.
Guðmundar í. verður vafa-
laust fyrst og fremst minnst
sem áhrifaríks stjórnmála-
manns og embættismanns.
Rökfastur, beinskeyttur og
einarður málflutningur voru
einkenni hans, hvort heldur
var á sviði stjórnmálanna, við
lögfræðistörf, ellegar í þeim
embættum sem hann
gegndi. Þessum einkennum
Guðmundar í. kynntist ég
nokkuð, en aðrir þó vafalaust
betur. Ég mun þó ekki síður
minnast hlýleika, umhyggju
og kímni, sem ég fann svo
glöggt í fari Guðmundar.
Guðmundur kvæntist eftir-
lifandi konu sinni Rósu
Ingólfsdóttur hinn 19. sept.
1942. Ég held að síst sé of
djúpt í árinni tekið þótt ég
segi að þau hafi verið ein-
staklega samhent og sam-
rýmd. Varla hefur svo annars
þeirra veriö getið að ekki
væri á hitt minnst. Á mínum
heimaslóðum var ævinlega
talað um Rósu og Guðmund í
sömu andránni.
Ég og fjölskylda mín flytj-
um Rósu, sonum, tengda-
dætrum og barnabörnum
innilegar samúðarkveðjur um
leið og við kveðjum Guð-
mund í. með þakklæti fyrir
ágæta samferð.
Kjartan Jóhannsson
t
Guðmundur í. Guðmunds-
son var einn þeirra stjórn-
málamanna, sem mest áhrif
höfðu hér á landi aldarfjórð-
unginn frá upphafi heims-
styrjaldarinnar til 1965. Hann
stóð ekki alveg i fremstu röð
flokksleiðtoganna, en var þar
rétt fyrir aftan og þungur á
metum sem ráðgjafi, er mót-
uð var sú stefna, sem þjóðin
fylgdi. Störf hans gefa vís-
bendingu: lögfræðingur,
sýslumaður, alþingismaður,
utanríkisráðherra. Loks var
hann sendiherra íslands hátt
á annan áratug.
Eftir að Guðmundur tók
lagapróf 1934, gerðist hann
fulltrúi í málaflutningsstofu
Stefáns Jóhanns Stefánsson-
ar, og munu kynni hans af
Stefáni vafalaust hafa haft
nokkur áhrif á, hvert hugur
hins unga lögfræðings
beindist. Aðeins tveim árum
síðar var honum, 27 ára göml-
um, falið það vandaverk að
vera formaður í nefnd, sem
samdi nýja vinnulöggjöf, er
lengi dugði. Er vart til erfiðari
eða mikilvægari löggjöf,
enda vinnu- og stéttafriöur í
veði. Guðmundur var lengi
manna fróðastur um þau
efni.
í kosningunum 1942 var
Guðmundur í framboði í Gull-
bringu- og Kjósarsýslu og
náði kjöri, liðlega þrítugur að
aldri. Hann var raunar ættað-
ur af Suðurnesjum, en það
var talið hafa greitt götu
hans, að hann hafði unnið
mikilsvægt hagsmunamál
fyrir sjósóknara þar syðra fyr-
ir rétti. Það var ekki eina
skipti, sem sérkunnátta hans
á lögfræðilegri hlið hags-
munabaráttunnar kom að
gagni fyrir umbjóðendur Al-
þýðuflokksins.
Veigamesta verkefni Guð-
mundar átti þó eftir að verða
á sviði utanríkismála. Hann
var sem þingmaður Suður-
nesja nákunnugur varnarmál-
unum, og hafði setið í varnar-
málanefnd. Hann varð utan-
ríkisráðherra í ríkisstjórn
Hermanns Jónassonar 1956,
hélt því verkefni og var fjár-
málaráðherra að auki í hinni
sögulegu minnihlutastjórn
Emils Jónssonar, og síðan
áfram í Viðreisnarstjórninni
til 1965. Gegndi Guðmundur
þessu ráðherraembætti í 9 ár,
og átti hann mikinn þátt i að
móta þá stefnu ( öryggis- og
utanríkismálum, sem Lýð-
veldið hefur farsællega fylgt í
40 ár. Reyndi þar ekki aðeins
á frábærar gáfur Guðmundar
og reynslu í stjórnmálunum,
heldur og festu hans og
málafylgju. Svo áttu þessi
mál huga hans, að hann
gerðist sendiherra íslands, er
honum fannst rétt að draga
sig út úr pólitíkinni. Sat hann
sem slíkur í London, Was-
hington, Stokkhólmi og Brus-
sel og reyndist virðulegur og
myndarlegur fulltrúi landsins
í mörgum höfuðborgum og
alþjóðastofnunum.
Löng reynsla er fyrir því, að
skarpgáfaðir lögfræðinar eru
sterkir liðsmenn á sviði
stjórnmálanna, og er Guð-
mundur glöggt dæmi þess.
Þeir kostir nutu sín einnig vel
í frumskógi varnarmálanna,
meðferð utanríkismála al-
mennt og siöast en ekki síst
í landhelgisdeilunum. Það
var mikill styrkur að slíkum
félaga í þingflokki, eins og
félagar hans á 25 þingum
geta best dæmt um.
Alþýðuflokkurinn á Guð-
mundi miklaskuld að gjalda
fyrir starf hans varðandi inn-
viði flokksins og við að móta
í lagaform ýmis hugsjónamál,
til dæmis á sviði vinnumála,
verkamannabústaða, sjúkra-
tryggingaog mörgum fleiri.
Hinir yngri félagar Guðmund-
ar í stjórnmálunum minnast
hans sem glaðlynds og góðs
félaga, sem margt vissi og
góð ráð gat gefið.
Sá aldarfjóróungur, sem
Guðmundur í. Guðmundsson
var virkastur í stjórnmálafor-
ustunni, er eitt sögulegasta
tímabil í lífi þjóðarinnar. Þá
var það styrkur að eiga víð-
sýna menn en fasta fyrir,
kletta sem báran ekki braut.
Benedikt Gröndal
t
Þegar Guðmundur ívars-
son Guðmundsson er kvadd-
ur kemur margt upp i huga
þeirra sem lengi áttu þess
kost að starfa meö honum,
en svo varð um marga Suður-
nesjamenn.
Guðmundur var fæddur í
Hafnarfirði 19. júlí 1909. For-
eldrar hans voru Guðmundur
Magnússon skipstjóri og
kona hans Margrét Guö-
mundsdóttir.
Guðmundur lauk prófi í
lögfræði 1934. Meöan hann
var við nám fór hann á sild-
veiðar með föður sínum á
sumrin og kynntist því af eig-
in raun kjörum sjómanna
sem hann siðar átti svo eftir
að starfa mikið fyrir, sem og
verkamenn. Hér verður að-
eins vikið að fáu einu. Fljót-
lega eftir að námi lauk varð
Guðmundur lögfræðingur Al-
þýðusambands Islands og í
því starfi markaói hann djúp
spor sem standa óhögguð
enn í dag. Guðmundur varð
formaður milliþinganefndar
sem undirbjó lögin um stétt-
arfélög og vinnudeilur
1937—38. Lög þessi voru
mjög umde'ild í upphafi, eink-
anlega af kommúnistum,
sem réðust óvægilega að
Guðmundi vegna þessara
„þrælalaga" eins og þeir köll-
uðu lögin í upphafi. En lögin
standa óbreytt ennþá og þótt
nokkrar tilraunir hafi verið
gerðar til þess að breyta
þeim hefur það ekki tekizt.
Fyrst og fremst fyrir harða
andstöðu arftaka kommún-
istaflokksins, sem ekki hafa
mátt heyra minnst á nokkrar
breytingar þessara laga, sem
þeir á sínum tíma rægðu
Guðmund mest fyrir.
Mikil og margvísleg störf
hlóðust fljótt á Guömund,
mörg tengd félagsmálum og
velferð alþýðumanna og síð-
ar mál tengd utanríkismálum
sem urðu hans aðalstarf
lengst ævinnar.
Fyrstu almenn kynni af
Guðmundi hér á Suöurnesj-
um voru þau að hann tók að
sér að sækja svokallað
„premíumál" 1940 fyrir sjó-
menn í Keflavíkurhreppi. I
samningum við útvegsmenn
var ákveðið að velja mætti
um „prerníu" aflaverðlaun,
sem þá voru kr. 1.75 fyrir
hvert skippund, eða hluta-
skipti. í vertlðarbyrjun var
séð fram á miklar hækkanir
og þá ákvað verkalýðsfélagið
að allir skyldu taka hluta-
skipti. Þessu mótmæltu út-
gerðarmenn og gerðu al-
mennt baksamninga við
skipshafnir sínar um að vera
upp á „premíu". Mál þetta
vann Guðmundur frækilega
og færði það sjómönnum I
Keflavík og Njarívík nær 80
þúsund krónur sem skipt var
jafnt á alla. Þetta var mikið
fé, þvi þá var krónan, króna.
„Premía" á hæstu bátum
náði tæpast 2000 krónum yfir
vertiðina. Vorið 1942 þegar
velja skyldi frambjóðanda fyr-
ir Álþýðuflokkinn til alþingis-
kosninga í Gullbringu- og
Kjósarsýslu var Guðmundur
einróma valinn og komst á
þing sem landskjörinn, fyrst-
ur alþýðuflokksmanna fyrir
kjördæmið eins og það var
þá. Þetta þótti mikill sigur
því fram að þeim tíma þótti
nánast Guðlast að kjósa ann-
an en Ólaf Thors hér um
slóðir. Guðmundur var þing-
maöur okkar að undantekn-
um árunum 1949—53 til árs-
ins 1965 þegar hann lét af
þingmennsku og gerðist
sendiherra. Guðmundur varð
utanríkisráðherra 24. júlí 1956
og gengdi því starfi til 31.
ágúst 1965. Sýslumaður I
Gullbringu-og Kjósarsýslu
og bæjarfógeti I Hafnarfirði
varð Guðmundur árið 1945.
Oft gustaði um Guðmund
einkanlega þó I sambandi við
vestræna samvinnu og varn-
armál sem oft var deilt hart
um. í þeim málum sem öðr-
um hafði Guömundur hreinar
og klárar skoðanir. Vegna
þeirra varð hann oft fyrir
óvægilegri gagnrýni og per-
sónulegu nlði sem óhjá-
kvæmilega snertu hann og
alla fjölskyldu hans djúpt á
stundum, þótt ekki flíkaði
hann því. Alla tíð stóð Guð-
mundur fast á íslenzkum
málstað og með reisn sem
aflaði honum virðingar vlða
um lönd. Það kom f hlut Guð-
mundar sem utanríkisráð-
herra meira en nokkurs
annars að marka störf og
stefnu I baráttunni fyrir út-
færslu fiskveiðilögsögunnar.
Sem þingmaður okkar kom
hann fjölda mála I höfn.
Hann útvegaði fyrstu pening-
ana til þess að steypa
Reykjanesbrautina, hans verk
sem við njótum góðs af enn I
dag. Það var gott að vinna
með Guðmundi, hann var
fljótur til ákvarðanatöku og
fádæma framsýnn svo sem
dæmin sanna.
í einkalífinu var Guðmund-
ur mikill gæfumaður 19.
september 1942 giftist hann
eftirlifandi konu sinni Rósu
Ingólfsdóttur. Heimili þeirra
var einstaklega fallegt og
aðlaðandi, hlýjan geislaði á
móti þeim, sem þar komu og
ekki gat farið fram hjá manni
hversu innilegt samband
þeirravar. Þau eignuðust
fimm drengi, en einn lézt
ungur.
Nú þegar leiðir skilja vilj-
um viö þakka Guðmundi
órofa tryggð og vináttu frá
þvi fyrst hann hóf störf fyrir
Suðurnesjamenn. Minningin
um hreinskiptinn og góðan
dreng mun lengi lifa.
Rósu og afkomendum
þeirra sendum við samúðar-
kveðjur. Guð geymi þau og
styrki.
Ólafur Björnsson,
Ragnar Guðleifsson