Tíminn - 10.01.1968, Blaðsíða 9

9
MIÐVIKUDAGUR 10. janúar 1968.
TÍMINN
Útgefandi: FRAMSðKNARFLOKKURINN
Fmmkvæmdastjóri: tCristján Benediktsson Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson (áb) Andrés Kristjánsson .lón Helgason og IndrlO)
G Þorsteinsson Fulltrúi ritstjórnar- Tómas Karisson Ang-
lýsingastjóri: Steingrimut Gíslason Ritstj.skrifstofur » Eddu-
búsinu. stmar 18300—18305 Skrifsofur- Bankastræti 7 Af-
greiðsluslmi 12323 Auglýsingasimi- 19523 Aðrar skrifstofur
simi 18300. Ásikrij'targjald kr. 120.00 á mán. Innanlands — í
lausasölu kr 7 00 eint. - Prentsmiðjan EDDA h. f. /
Vegamálin
Morgunblaðið hefur það í gær eftir Sigurði Jóhanns-
syni, vegamálastjóra, að áætlað sé að verja 342 milljón
um króna til vegaframkvæmda, þar af 145 milljónum
króna til vegaviðhaldsins eins- Það, sem eftir er skiptist
þannig, að 46 millj. kr. fara til nýrra vega, 62 millj. kr.
til brúargerðar og 45 millj. kr. fara til fjallvega og vega
um kaupstaði og kauptún.
Það er ljóst af þessum tölum, að ekki verður gert
neitt stórátak í vegamálum á þessu ári. Það verður engu
meiriháttar vegaviðhaldi haldið uppi fyrir 145 millj. kr.,
eins og nú er komið kaupmætti krónunnar, og því síður
verða lagðir meiriháttar nýir vegir fyrir 46 millj. kr.
Þessar tölur sýna það glöggt, hve aðkallandi það
er, að farið sé að ráðum Framsóknarmanna, að mest allar
eða allar tekjur af umferðinni, verði látnar renna til
vegagerðarinnar. Þetta var gert hér á árum fyrr og meira
að segja lagði ríkissjóður fram fé til viðbótar. Þá tókst
líka að færa stöðugt út vegakerfið, þrátt fyrir margfallt
erfiðari fjárhagslegar aðstæður en nú. Nú er svo komið,
að ríkissjóður hirðir sjálfur mest af umferðartekjunum.
Hér þarf vissulega nýja stefnu og önnur vinnubrögð.
Á flokksþingi Framsóknarmanna á síðastl. vetri, var
eftirfarandi meginstefna mörkuð í vegamálunum:
Vegasjóður verði efldur með því, að allir sérskattar
af bifreiðum og rekstrarvörum til þeirra gangi óskiptir
til hans-
Ríkissjóður leggi vegasjóðnum til fé vegna vega-
viðhaldsins.
Framkvæmd verði nú þegar rannsókn á efni til
að gera úr varanlega vegi á hraðbrautum.
íslenzka ríkið taki erlent lán til langs tíma til að
gera hraðbrautir úr varanlegu efni, og sé stefnt að því
á næsta vegaáætlunartímabili að koma í framkvæmd
varanlegri vegagerð á þeim vegum, sem nú eru komnir
í hraðbrautatölu, þ.e. leiðunum austur til Selfoss og
til Borgarf jarðar, að Akranesi og Borgarfirði. Auk þess
verði hraðað að gera aðalleiðina norður til Akureyrar
sem fyrst úr varanlegu efni.
Vegamálum verður því aðeins komið í viðunanlegt
horf, að tekin verði upp ný stórhuga stefna, eins og sú
sem seinasta flok'ksþing Framsóknarmanna markaði.
Hjartavernd
Rannsóknarstöð Hjartavemdar tók formlega til starfa
síðastliðinn laugardag. Við það tækifæri skýrði formað-
ur fjáröflunarnefndar, Pétur Benediktsson, bankastjóri,
frá því, að sex milljónir króna hefðu safnazt til stofnun-
arinnar sem framlög frá fyrirtækjum og einstaklingum.
Aðrar tekjur Hjartaverndar eru hluti af svonefndu tappa-
gjaldi af öli og gosdrykkjum. Þær tekjur hefðu hvergi
nærri nægt til að koma stöðinni upp, ef áðurnefndar
gjafir hefðu ekki komið til viðbótar.
Sérstök ástæða er tii að þakka gjafir eins og þessar.
Þótt rannsóknarstöð Hjartaverndar tæki formlega
til starfa á laugardaginn. er hún í reynd búin að starfa
í 2V2 mánuð og hafa um 500 einstaklingar komið þangað
til rannsóknar. Þegar virðist hafa fengizt sú reynsla, að
þessi starfsemi muni verða til mikils gagns. Það er því
ástæða til að þakka forgöngumönnum Hjartavemdar
framtak þeirra. og þó sérstaklega þeim manni, er aðal-
forustan hefur hvílt á, Sigurði Samúelssyni, prófessor.
FRASER ROBERTSON:
Smáreksturinn er nauðsynlegur
áfram við hliðina á stóriðjunni
Mistök eiga sér ekki síður stað í stórrekstrinum.
Gerir stóriðjan smárekstur óþarfan?
Meira og meira er nú rætt
run það, að svokallaður smá-
rekstur muni eiga Utla fram-
tíð fyrir höndum við hliðina
á svonefndum stórrekstri og
fjöldaframleiðslu. Kanadiska
blaðið „The Globe and Mail“
birti nýlega grein eftir kunn
an hagfræðing, Fraser Robert
son, þar sem hann drepur á
ýmis athyglisverð atriði varð
andi þetta efni. Þessi grein
hans fer hér á eftir í laus-
legri þýðingu.
NÚ á tímum er tízka að tala
með sérstakri virðingu um stór
rekstur og ganga út frá þvi sem
gefnu, að innan tíðar verði
ekkert rúm fyrir smárekstur.
Haldið er fram, að sparnaðar-
þörfin útheimti svo mikla
fjöldaframleiðs'lu um umfangs
miklar dreiifingaraðferðir, að
ekki geti þrifizt nema örfá stór
fyrirtæki í bverri grein, og
raunar verði ekki þörf á meiru.
Þeir, sem halda fram þessum
skoðunum, benda á hinn tíða
samruna fyrirtækja til sönn-
unar á raungildi skoðana sinna
sem sáu annað og meira en
kenningar einar.
Fljótt á litið virðist þessi
skoðun óneitanlega hafa mikið
við að styðjast, nema þess sé
minnzt um leið, að henni hef-
ur verið haldið fram ærið
lengi. Á árunum milli 1920 og
1930 nutu skoðanir mikiila vin
sælda; enda var samruni fyrir-
tækja ofarlega á baugi og hald-
ið var að almenningi, að búið
væri að uppgötva leyndardóm
ævarandi velmegunar. Þrátt
fyrir þetta þrífst smárekstur
enn á meðal okkar og haldið
hefur verið fram í grein í kana
disku tímariti, að tveir
fimmtu hlutar framleiðslu okK
ar teljist til þess rekstrar-
flokks.
HÖFUNDUR þessarar grein-
ar heitir G. G. Soar og er frá
Winnipeg. Hann virðist beita
nokkru meinstrengingshætti
þegar hann kemst að aiður-
stöðu sinni, þar sem hann ein
skorðar atuhganir sínar við
fyrirtæki, sem lúta þrísKiptri
ábyrgð, eða yfirstjórn, eftirliti
og starfsstjórn.
Þessi skilyrði eru raunar á
góðum og gildum rökum reist.
Ef eftirlitið vantaði er t. d.
ekki sennilegt, að fyrirtækið
lifði lengur en maðurinn, sen
rekur það, — og er að öllum
líkindum eigandinn um leið
Kæmi aftur á móti til gretna
fjórða ábyrgðaraðildin, eða
eins konar miðstjórn, byggi
fyrirtækið við þá stjórnsldnan.
sem viðhöfð er í stórrekstri
Soar gerir nokkra grem fyrir
þeirri starfrækslu, sem hann
telur til smárekstrar, og tekur
um leið til meðferðar þau ein
kenni, sem talin eru stórreks'r
inum helzt til gildis og eiga að
ráða úrslitum um yfirburði
að ekki sé á rökum reist að
hans. Hann fullyrðir að lokum
halda fram, að smárekst.rr
heyri til horfnum tíma. Þegar
hann er að leiða rök að þessu
slær hann óneitanlega all-
traustar máttarstoðir undan
kenningunni um ágæti og nauð
syn stærðarinnar sjálfrar.
SOAR bendir á, að aLsnægt
ir deilist í þrjú stig. Á fyrsta
stigi hafi hinir auðugu einir
ótakmarkaða kaupgetu, og þá
sé fjöidaframleiðsla ekki til
hagræðis. Á öðru stiginu hafi
allur fjöldinn drjúgar tekjur
til frjálsrar ráðstöfunar og þá
verði fjöldafrrvileiðslan rétt-
lætanleg. Jafnhliða kaldi smá-
rekstur áfram að sjá forrétt
indafólkinu fyrir sérstökum vör
um. Og Soar heldur fram, að
samtíð okkar heyri einmitt
þessu stigi til. Þegar komið
sé á lokastigið vilji allur fjöld
inn einnig eiga kost á að njóta
sérstakra vara, og þá komist
stórreksturinn loks í vanda,
þar sem hann þrífst fyrst og
fremst í fjöldaframleiðslunni
Soar vekur athygli á ýmsu,
sem bendir til, að margar fram
leiðslugreinar búi nú þegar við
skilyrði hins þlðja stigs þró-
umarinnar. Mörg mjög stór
framleiðslu- og dreifingarfv.-ir
tæki treysti fyrst og fremst á
smóframleiðendur að því er
snertir útvegun ýmissa. sé-
stakra hluta, sem þau þarfti-
ast. Þau þurfi einnig á smá-
fyrirtækjum að halda við loka
þjónustu í dreifingu framleiðsl
unnar.
Ekki þarf að rekja þessa rök
semdaleiðslu lengi til þess að
sú spurning vakni, hvernig stór
fyrirtækin eigi að fara að þvi
að þrífast, ef smáfyrirtækn
hverfa með öllu úr sögunm
Rússar urðu jafnvel að viður
kenna, að almenningur gai ekki
/sætt sig við fjöldaframleiðslu
á skóm á vinstri fót einung’s:
jafnvel þó hagfræðingarn-
ir yrðu frá sér numdir .yfir
sparn l inum og hagræðiníu
við tegundafækkunina.
FJARRl fer þó, að hér hafi
verið fjallað um öll atriði. sem
smárekstri hafa verið fundin
til foráttu. Soar starfai sem
rekstrarráðgjafi og hefur því
orðið að kryfja ' til mergjar
stjórnhæfni smárekstrar, sanv.
anborið við stórrekstur, sem
getur haft í sinni þjónustu séi
fræðvaa í öllum vandaroáluin. |
sem upp kunna að koma. Smá w
fyrirtæki lætur vel að stjórn «
ög þar er unnt að taka ákvörð- §
un og breyta samkvæmt henni B
skjótar en stórfyrirtækinu K
tekst að ná saman sérfræðinsa |
hópi til þess að fá.st við vand- ,
ann.
En játa ber, að einstaklingur |
inn, sem stjórnar smáfyrirtæk |
inu, getur auðveldlega lent í |
fangbrögðum við vanda. rem |j
hann veit næsta lítið um so'ir 1
segir þvi liggja í augum lipoi. I
að smáframleiðandinn verði að 1
vera sérfræðingur 02 einbeita ra
sér að því, sem hann bafi |
verulega haldgóða þekkingu á |
Svo er að sjá. sem tilfærð |
rök hér að framan hnígi að j§
þvi, að stórrékstur geti ieyst |
hvaða vanda sem er. ef nægar fj
tími er til stefnu. þar -em |
hann getur keypt aðstoð ser |
fræðinga og kvatt þá tii rað3. |
Þetta er nútima kenning um S
fyrirtækjastjórn. en að minu |
viti er hún kenning og annað @
ekki, og snýr fyrst og framst u
að kerfinu en sniðeengur ein- H
staklinginn. Enn hefur eKki £
verið lýst fyrir mér nemj |
kerfi. sem tryggt geti. að stór. |
rekstur hafi aldrei í þjónust.u 0
sinni stjórnanda sem seilist ót 1
fyrir mörk þp'T'ngar sinnar |
og getu, eða taki ranga ikvörð |
un, þegar mest á r>,Xí»- — ^at B
er nauðsynlegt.