Tíminn - 22.03.1968, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
FÖSTUDAGUR 22. marz 1968
Leikfélag Akureyrar sýnir:
Loksins lifandi leikhús
Á Akureyri hafa umdanfarið
staðið yfir sýningar á írska
lekiritinu ,,Gísl“, eftir Brendan
Behan. Sviðsetningu leikritsinís
annaðist Eyvindur Erlendsson,
þýðandi er Jónas Árnason, en
leikmynd og búninga gerði
Una Co'llins. Leiksýning þessi
markar tímamót í sögu Leik
félágs Akureyrar. Fyrir tveim
ur árum fullyrti ritstjóri eins
Akureyranblaðsins í leikdómi,
að leiklist á Akureyri hefði
ekki tekið framförum í 30 ár.
Og þó segja megi með sama
bessaleyfi, að leikdómar norð-
anblaðanna séu allajafna lítils
virði fyrir leikfélagið og leik-
hússgesti, lætur nærri, að
þessi fullyrðing ritstjórans
standist. Ekki þarf annað en
að renna augunum yfir verk-
efnaskrá L.A. frá liðnum árum
tii þess að sjá, hversu dæmi-
gert meðalmennskuleikhús hef
ur verið á Akureyri. En nú
vaknar L. A. loks af Þyrnirósar
svefni sínum og rekur af sér
slyðruorðið svo um munar. Sýn
ing þess á „Gísl“ er virkilega lif
andi leikhús, fyllilega samboð-
in grónu áhugamannaleikhúsi,
hvað leik snertir og skarar jafn
vel framúr sambærilegum sýn-
ingum höfuðborgarinnar með
sviðsetningu, leikmynd og bún
ingum, Lifandi leikhús er leik-
hús, sem túlkar sámtimann eða
fer nýjum höndum og ferskum
um gömul leikhúsverk. Það get
ur haft að tilgangi að skemmta,
vekja til umhugsunar, breyta
heiminum eða vera listin fyrir
listina. L. A. hefur nú loksins
uppgötvað nútím.ann, nútíma-
list og ungt listafólk, og það
hefur fætt af sér merkisvið-
burð, sem enginn Akureyring
ur má fara á mis við. Það
blandast engum hugur um það
sem sér „Gísl“ L. A.
að nú er leikfélagið í framför.
— — — ^
Eftir Brendan Behan liggja
aðeins tvö leikrit, „The Quare
Fellow" (1956) og ,,Gísl“ eða
„The Hostage" (1958), en þó að
dagsverkið sé smátt í sniðum
nægði það honum til töluverðr
ar frægðar. Þegar Behan and
aðist fyrir tveim árum eða
svo, var hann orðinn þjóð-
sagnapersóna á meðal íra. Sög
ur af uppvexti hans í einu af
fátækrahverfum Dubiinar, frá-
sagnir af drykkjuskap hans
og skaphita, sumar ófagrar. og
gamansögur af glettni hans og
kaldhæðni ganga fjöllunum
hærra í írlandi. Ölkærum íra
þykir það hámark síns drykkju
mannsferils að hafa setið að
sumbli með „íranum vit-
skerta" eins og Behan var
stundum kallaður.
Ungur tók Behan virkan
þátt í baráttu Lýðveldishersins,
sem var ólöglegur leyniher og
barðist fyrir fuillu sjálfstæði ír
lands. Sem uppreisnarmaður og
óróaseggur var Behan oft fang
elsaður og sat lengi í enskum
og írskum fangelsum.
Leikrit Behans eru sannköll
uð baráttuverk og í þeim lýsir
hann lífi og umhverfi, sem
hann gjörþekkir. Líf þetta
er ekki hægt að flokka með
einkunn eins og rómantískt,
ógeðsiegt, sorg’legt eða
skemmtilegt. Það er þetta alll
í senn, en ber einn helzt
keim af viðbrenndum hafra-
graut, sem duglega þyrfti að
hræra í, ef hugsandi menn
ættu að kyngja. Allar viðtekn-
ar skoðanir, lög og gömul lífs-
sannindi, sem menn hafa að
hlífisskildi og gera að trúar-
setningum sínum án minnstu
gagnrýni, verða að hjómi í ham
förum skáldsins. Leikrit hans
eru vægðarlaus ádeila og fylli-
lega í samræmi við það, að
Behan hafði óbeit á öllum þjóð
félagsmálum að þeim Undan-
skildum, er miða að því að
gera líf smælingjans hamingju
samrar og léttbærara.
Sviðsetning Eyvindar Er-
lendssonar á „Gísl“ ber vott
um, að hann er vel menntaður
í sínum fræðum. Þjóðleikhúsið
sýndi „Gísl“ 1963, en í þeirri
uppsetningu virtist mest á-
herzla vera lögð á ærsl og
rómantíska hlið leikritsins. Ey-
vindur styðst á engan hátt við
þessa uppfærslu, heldur leggur
sinni eigin skilning í leikritið
og hefur með textabreytingum
og harðskeyttari leikmáta
brýnt höggtennur leikritsins
svo um munar. Það er sem
hann vilji sýna okkur leikritið
sem kvikmynd tekna af raun-
verulegum atburðum. Senurnar
rjúfast sífellt af sveiflum bar-
áttunnar og margbreytileik
mannlífsins. sem við höfum fyr
ir augum. Öll leikstjórn Ey-
vindar miðast að því, að leik
húsgestir afgreiði ekki leikinn
með svofelldum orðum: „Já,
þetta var náttúrlega stórvel
gert, en skrítið og óttalega orð
ljótt“ Sýning þessi hlýtur að
vekja til umhugsunar um e-ð,
eðli og fáránleika baráttu og
stríðs, írsku þjóðina og svo allt
eftir því, sem menn hafa skyn
semi til.
Leikritið Gíisl er skopmergj-
aður harmleikur með söngva-
ívafi og persónur þess eru lit
ríkar og margbrotnar. Eyvindi
tekst furðu vel að samtvinna
hina ýmsu eiginleika leikrits
ins og að laða fram nýjar og
öþekktar hliðar leikendanna.
Samstilling leikaranna í hópatr
iðunum, sem eru nokkuð mörg
og allofsafengin á stundum, er
slík, að þau heppnast næstum
því — og er það mikið sagt,
því að alla skortir þá undir
stöðu í leiksviðshreyfingum.
Ýmis leikbrögð notar leik-
stjórihn og eru þau flest mjög
frumleg. Notkun vasaljósa í
stað ljóskastara í tveimur atr-
iðum jók á öðrum staðnum
þokka, en á hinum spennu sýn
ingarinnar, þó að lýsingin væri
varla nægileg í seinna atriðinu.
Kröfugangan og kröfuspjöldin
— írlandi allt — írland svart
— Styttið meðgöngutímann —
o. s. frv. var dæmalaust gött
atriði og kemur leikhúsgestum
skemmtilega á óvart. Leik-
stjórn Eyvindar er talandi
dæmi um, hversu langt áhuga
mannaleikhús getur náð, ef
það hefur yfir góðum leiðbein
endum að ráða.
Una Collins hefur lagt ís-
lenzkum leikhúsmálum mikið
lið undanfarið. Skerfur henn-
ar til þessarar sýningar er
hvorki meira né minna en
gerð leikmyndar og búninga að
öllu leyti. Leikmyndin er í
senn nýstárleg og vel við hæfi,
þó að húskumbaldinn væri
varla nógu sóðalegur. Meira
af gráum lit í stað þess gyllta
hefði kannski bætt úr.
Arnar Jónsson leikur Gísl-
inn. Fyrsti Akureyringurinn,
sem gert hefur leiklist að ævi-
starfi sínu, hóf sinn eiginlega
feril sem leikari á fjölum Þjóð
leikhússins í þessu sama leik-
riti, þá enn leiknemi. Leikur
hans nú einkenndist af hóf-
stililingu í svo miklum mæli, að
hann skar sig á engan hátt úr
heildarsvip sýningarinnar.
Stundum hefur mér fundizt
Arnar hella ótæpilega úr skál-
um hæifileika sinna, og hér
stendur gryfja stjörnuleiksins
honum opin, en hann velur yf-
irvegaðan og hnitmiðaðan leik.
Meðferð hans á söngvunum, og
þó sérstaklega á söngnum .,Er
írsku augun brosa", var einnig
sérlega góð og áihrifamikii: Og
senurnar milli gíslins og ungu
stúlkunnír, sem leikin var á
mjög geðfelldan hátt af Guð-
laugu Hermannsdóttur, voru
einfaldar og yfirmáta fallegar.
Arnar er mikið „naturtalent",
en það eitt er ekki nóg, og
ánægjulegt er að sjá, sjálfsög-
un hans og þroska aukast ár
frá ári.
Jón Kristinsson, faðir Arn-
ars, vinnur leiksigur í veiga-
miklu hlutverki Pats, frelsis-
hetjunnar gömlu, sem raupar
gjarna af afrekum sínum og
fær fyrir bragðið eitruð skeyti
frá konu sinni, en er raunar
bezti karl og smáglettinn. Jón
skapar trúverðugan Pat og
tekst að sýna fleiri en eina
hlið á karlinum án þess þó
að missa hann nokkurntíma úr
höndunum á sér. Meg Dillon er
hálfgert skass, kaldhæðin og
laus við allan tepruskap og
siðavendni, en býr þó yfir
heitri ættjarðarást og djúpum
tilfinningum. Kristjönu Jóns-
dóttur tekst vel að sýna skap-
ofsa Meg, en gekk ver að lýsa
vergirni hennar og snöggum
skapbrigðum. Þess ber að gæta,
að Kristjana fékk mjög stuttan
æfingartíma, og hefði mótun
Arnar Jónsson í hlutverki sínu.
henn’ar staðið lengur, myindi
hún líklega hafa gert hlutverk
inu betri skil. „I. R. A offiser"
er leikinn af Þráni Karlssyni.
Hlutverk þetta er frábrugðið
öllum öðrum innan leiksins.
Þessi einstrengingslegi hug-
sjónagepill verður nokkurs Kon
ar samnefnari yfir flest það,
sem Behan hefur andstyggð á
í þjóðfélaginu. Þráinn skapar
sterka og mjög ógeðfellda
manngerð. Þarna er leikari,
sem L.A. mætti vel veita meiri
atihygli en gert hefur verið. Af
öðrum leikurum skulu nefndir
Kjartan Ólafsson í hilutverki
Mulledys, Björg Baldivinsdótt-
ir sem Miss. Gilehrist, Sigtrygg
ur Stefánsson sem sjálfboðaliða
Marinó Þorsteinsson í hinu
kostulega gerfi Monjurs og
síðast en ekiki sízt Ólaf Axels
son sem kynvillingurinn Rio
Rita. Það er ekkert Halleilúja,
að allir þessir leikendur hafi
aukið hróður sinn í þessum
hlutverkum. Það vakti raunar
furðu mína, hvað leikur allur
var jafngóður og persúnusköp
un skýr, það er sannarlega ann
að en maður á að venjast.
Leikskráin olli mér vonlbrigð
um. Það er vitað mál að þorri
Akureyringa fylgist lítt með
bókmenntum og leiklist samtím
ans (Þar hefur L. A. t. d- brugð
izt algjörlega hingað til.) Þess
vegna hefði átt að gefa út vand
aða leikskrá með raékilegri
kynningu á höfundi, nánari frá
sögn af frelsisstríði íra og
greinum um nútímaleiklist til
þess að hjálpa áhugasömum
mönnum til skilnings á þessu
leikriti og þeim sem vonandi
koma á eftir í svipuðum dúr.
Það er ómetanlegt leikhúss-
lífi Akureyringa að hafa fengið
að kynnaist starfi, hugmyndum
og hæfileikum ungs og mennt-
aðs listafólks. Leikendunum
sjálfum hefur samstarfið við
Eyvind, Arnar og Unu verið
ný reynsla, sem eftir á að bera
ríkulegan ávöxt. Þeir hafa
kynnzt nýjum hugmyndum, ný
stárlegum leikstjórnaraðferð-
um, ofsalegum kröfum og leik
máta þeirra hefur verið gjör-
bylt. Með þessari sýningu hef
ur líka myndazt viðmiðunar-
möguleiki, svo að nú þýðir L.
A. ekki að bjóða upp á hvað
sem er. Vonandi verður starf
hins unga leikhússfólks til
nýrrar vakningar í leibhússmál
um Akureyringa.
Sýningar á „Gísl“ eru nú
orðnar átta. Aðsókn var ekki
nógu góð framan af, en um
síðustu helgi var fullt hús.
Næstu sýningar verða um helg
ina. Verða það að líkindum síð
ustu sýningar, nema að Akur-
eyringar séu nú búnir að átta
sig á hvílíkt fágæti þessi sýning
er, og sæki leikhúsið stíft um
helgina.
Einar KarL