Alþýðublaðið - 30.12.1989, Blaðsíða 20

20
Laugardagur 30. des. 1989
Jón Sigurösson viöskipta- og
iönaöarráöherra skrifar
Árið 1989 hefur verið viðburðarikt. Þótt oft sé
erfitt að meta mikilvægi atburðanna á liðandi
stund leikur enginn vafi á þvi að árið sem senn
er á enda ber sögulegt ártal: 1989.
Ósigur kommúnismans
Ekkert ár á þessari öld hafa orðið
jafnmiklar breytingar á stjórnar-
háttum jafnmargra Evrópuríkja án
styrjaldar. Á nokkrum haustvikum
hafa kommúnistaflokkar misst völd-
in í hverju Austur-Evrópuríkinu á
fætur öðru. I Póllandi, Ungverja-
landi, Austur-Þýskalandi, Tékkó-
slóvakíu og Búlgciríu hefur almenn-
ingur hrist af sér stjórn kommúnista
án teljandi átaka og loks á síðustu
dögum ársins hr.undið áratuga harð-
stjórn Ceauseseus í Rúmeníu með
blóðugri uppreisn, þar sem tugþús-
undir hafa týnt lífi. Þar í landi ríkir
nú mikil óvissa en eitt er víst harð-
stjórinn er allur.
Flóðbylgja frelsis hefur farið um
Austur-Evrópu. Berlínarmúrinn er
hruninn, járntjaldið rofið. Á sama
tíma gætir einnig sterkrar hreyfing-
ar í átt til lýðræöislegra stjórnar-
hátta og þjóðlegs sjálfstæðis í ein-
stökum ríkjum innan Sovétríkjanna
— ekki síst í Eystrasaltslöndunum.
Stjórnskipulag Sovétríkjanna í heild
er að breytast í átt til frjálslegri og
opnari stjórnarhátta.
Yfirlýsing Gorbatsjovs forseta
Sovétríkjanna á þingi Sameinuðu
þjóðanna haustið 1988 að Aust-
ur-Evrópuríkin veldu hvert sína eig-
in leið virðist hafa orðið áhrínsorð.
Þótt enn sé vissuiega langt í land til
lýðræðis innan Sovétríkjanna sjálfra
en stefnan hefur verið mörkuð. í
Kína stefndi þróunin einnig í sömu
átt þar til ódæðisverk stjórnarhers-
ins á Tiananmen-torgi; þegar mót-
mælahreyfing stúdenta var kæfð
með grimmdarlegum hætti; stöðv-
uðu frelsisþróunina þar í landi að
minnsta kosti um sinn.
Engum blöðum þarf um það að
fletta að ársins 1989 verður minnst
sem ársins þegar kommúnisminn
varð að játa ósigur sinn og klaka-
bönd kaldastríðsins brustu. Á slííc
um tímamótum er ástæða til að
fagna sigri lýðræðisaflanna en um
leið er ljóst að framundan eru marg-
vísleg vandamál og ný viðfangsefni.
Árið 1989 verður eitt þeirra ára
— sem koma kannski eitt eða tvö
á öld — þegar heimsmyndin
breytist tii frambúðar.
Evrópska efnahagssvæðið
Á fyrri hluta ársins voru það þró-
unin innan Evrópubandalagsins í
átt til sameiginlegs innri markaðar
og samskipti EB og EFTA-ríkjanna
sem voru efst á baugi í fjölmiðlum
Vestur-Evrópu. Þessi mikilvægu
málefni blikna þó og fölna hjá frétt-
unum af fjörbrotum kommúnism-
ans í Austur-Evrópu á síðari hluta
ársins.
Hér er ekki einvörðungu um
fréttamat að ræða heldur er ljóst að
efst á dagskrá evrópskra stjórnmála
á fyrstu árum tíunda áratugarins
verður glíman við þaö reyna að
stjórna afleiðingum hins pólitíska
jarðskjálfta sem breytt hefur stjórn-
málalandslagi álfunnar austan-
verðrar í einni svipan.
Þannig virðist til dæmis Ijóst að
Vestur-Þjóöverjar muni beita sínum
kröftum — pólitískum og efnahags-
legum — í auknum mæli að því að
styðja lýðræðisþróunina og breyt-
ingar á hagskipulagi í Austur-Þýska-
landi og öðrum Austur-Evrópuríkj-
um. Þetta hlýtur að draga úr stuðn-
ingi EB við hin fátækari ríki innan
bandalagsins — þ.e. Spán, Portúgal,
Grikkland og írland. Slík þróun mun
án efa gera samstarfið innan EB og
við EFTA-ríkin örðugra.
Á hinn bóginn er Ijóst að forystu-
ríki EB teggja metnað sinn í það að
Ijúka áætluninni um myndun sam-
eiginlegs innri markaðar fyrir árs-
lok 1992 og reyndar einnig að Ijúka
á sama tíma samningum um mynd-
un sameiginlegs evrópsks efnahags-
svæðis með EFTA-ríkjunum. Þessi
ásetningur var undirstrikaður með
yfirlýsingunni á sameiginlegum
fundi utanríkisráðherra EB og
EFTA-ríkja í Strasbourg hinn 19.
desember sl. Enginn vafi er á því að
áfram verður haldið með þessi
áform enda ótvíræður ávinningur af
þeirri þróun fyrir alla Evrópu.
ísland og Evrópa________________
íslendingar fagna auknu frelsi og
lýðræði í Austur-Evrópu. Við eigum
einnig mikilla hagsmuna að gæta í
þeim breytingum sem fylgja mynd-
un innri markaðar Evrópubanda-
lagsins og sameiginlegs evrópsks
efnahagssvæðis. Islendingar hafa
að undanförnu haft forystu fyrir
EFTA-ríkjunum í sameiginlegum
könnunarviðræðum við Evrópu-
bandalagið sem leiddar hafa verið
farsællega til lykta þannig að eigin-
legar samingaviðræður geta hafist á
næsta ári. Þessi samningagerð verð-
ur afar umfangsmikið verk og ríður
á miklu að lslendingar haldi vel á
sínum málum.
Þaö var merkur áfangi sem náðist
á leiðtogafundi ERA-ríkjanna fyrr á
þessu ári þegar samþykkt var að
innleiða fríverslun með fisk og fisk-
afurðir á EFTA-svæðinu fyrir mitt
næsta ár. Eitt meginmarkmið okkar
í væntanlegum samningaviðræðum
verður að ná sambærilegri niður-
stöðu fyrir hið sameiginlega evr-
ópska efnahagssvæði til þess að
tryggja aðgang helstu útflutnings-
greinar okkar að mörkuðum Evr-
ópu.
En þróunin í Vestur-Evrópu snýst
ekki eingöngu um efnahagsmál þótt
þau séu vissulega snar þáttur í
henni. Framtíðartengsl okkar við
Evrópu varða einnig menningar- og
menntamál því íslensk menning er
hluti af hinni evrópsku menningar-
hefð. Ég er sannfærður um að þjóð-
arvilji er fyrir því að svo verði
áfram.
Framundan eru einhverjar mikil-
vægustu viðraeður og ákvarðanir
um samskipti íslands við umheim-
inn sem á dagskrá hafa verið á lýð-
veldistímanum. Það er mikilvægt
að þjóðareining náist um stefnuna í
þessum málum.
Jöfnun starfsskilyrða___________
Aðlögun að sameiningarþróun-
inni í Evrópu snýst ekki nema öðr-
um þræði um beina samninga við
Evrópubandalagið heldur felur hún
einnig í sér einhliða og innri breyt-
ingar af okkar hálfu sem miða að
því að jafna samkeppnisskilyrðin og
styrkja íslenskt atvinnulíf.
Það gefur auga leið að með auknu
frjálsræði í viðskiptum eykst mikil-
vægi þess að íslensk atvinnufyrir-
tæki búi við sambærileg starfsskil-
yrði og erlendir keppinautar þeirra.
Þetta á ekki sist við um aðgang að
fjármagni og fjármálaþjónustu. A
þessu sviði höfum við verið og erum
enn eftirbátar grannþjóðanna. Hins
vegar hefur síðustu árin markvisst
verið unnið að því að færa skipulag
fjármagnsmarkaðarins í átt til þess
sem gerist í helstu viðskiptalöndum
meðal annars í því skyni að geta
opnað hann fyrir samkeppni er-
lendis frá sem er raunhæfasta leiðin
til að tryggja sem lægstan kostnað
af fjármagni og fjármálaþjónustu.
Mikilvæg skref á þessari umbóta-
braut voru stigin á þessu ári. Ég
nefni fyrst samþykkt laga um verð-
bréfasjóði og eignarleigur á vor-
þingi sem fela í sér styrkan ramma
um verðbréfaviðskipti og leggja
grundvöll að frekari breytingum á
þessu sviði meðal annars auknum
viðskiptum með verðbréf milli ís-
lands og annarra landa. Á árinu
voru gefnar almennar heimildir til
að taka vörukaupalán við innflutn-
ing og þær færðar til samræmis við
það sem algengast er í alþjóðavið-
skiptum. Unnið víu að undirbúningi
reglna sem heimila innlendum aðil-
um að fjárfesta í erlendum verðbréf-
um og fasteignum og er stefnt að því
að þær taki gildi á næsta ári.
Sameining fjögurra viðskipta-
banka í einn með stofnun íslands-
banka er sögulegur áfangi í þeirri
viðleitni að bæta skipulag íslenska
fjármagnsmarkaðarins. Það hafði
verið rætt og ritað um fækkun og
stækkun íslenskra banka í meira en
tvo áratugi án þess að nokkuð hefði
áunnist í því efni fyrr en á þessu ári
að Alþýðubanki, Iðnaðarbanki og
Verslunarbanki keyptu hlut ríkisins
í Útvegsbankanum í þeim tilgangi
að sameina alla bankana fjóra nú
um áramótin. Nú þegar þetta er rit-
að eru einnig horfur á því að Lands-
bankinn taki yfir rekstur Samvinnu-
bankans með einum eða öðrum
hætti á nýju ári. Þessi sameining
bankastofnana gefur færi á stór-
felldri hagræðingu í rekstri með
minni kostnaði við bankaþjónustu.
Jafnframt er fækkun og stækkun
bankanna skilyrði þess að þeir
standist samkeppni við erlendar
fjármálastofnanir í framtíðinni.
Á þessu sviði eru enn mikil verk-
efni framundan. Ég hef áður nefnt
viðskipti með verðbréf og fjármála-
þjónustu milli íslands og annarra
landa. Efling viðskipta með hluta-
bréf og aukin eiginfjármyndun í fyr-
irtækjum er annaðen í nýsamþykkt-
um skattalagabreytingum felst skref
í þessa átt. Þá vil ég nefna samruna
fjárfestingarlánasjóða þannig að úr
verði alhliða fjárfestingarlánastofn-
anir þar sem ekki ræður ríkjum sú
sundurhólfun eftir atvinnugreinum
sem nú einkennir sjóðakerfið. Loks
vil ég nefna nauðsyn þess að draga
úr og jafnvel afnema ríkisábyrgð á
starfsemi ríkisviðskiptabanka og
fjárfestingarlánasjóða.
Efling íslensks atvinnulífs
Engum fær nú dulist nauðsyn
þess að styrkja meginstoðir íslensks
atvinnulífs. íslendingar hafa á und-
anförnum árum dregist aftur úr
helstu viðskiptalöndum hvað varð-
ar þjóðartekjur. Hér er því miður
ekki eingöngu um að kenna tíma-
bundnum afturkipp í sjávarafla
heldur skortir á að undirstaða hag-
vaxtar og framfara sé nægilega
traust. Úr þessu þarf að bæta. Það er
ákaflega mikilvægt að menn átti sig
á því að þetta gerist ekki fyrirhafn-
arlaust. Við eigum ekki von á
happadrættisvinningi hvorki í sjáv-
^ arútvegi né stóriðju né á öðrum
* sviðum. En tækifærin eru fyrir
hendi ef við kunnum og berum
gæfu til þess að nýta þau. Við þurf-
um að taka til hendinni og bæta
skipulag og stjórnun í hefðbundn-
um atvinnugreinum — í sjávarút-
vegi og landbúnaði. Og við verðum
að vinna markvisst að því að laða
erlenda aðila til samstarfs um að
breyta orku fallvatnanna í atvinnu
og tekjur.
Sjávarútvegur
Sjávarútvegurinn hefur verið og
„Ég fer ekki dult meö þá skoðun
mina að við mörkun fiskveiðistefnu
langs tíma eigi að skoða róttækari
tillögur en uppálöppun á núverandi
kvótafyrirkomulagi. Ég á hér fyrst
og fremst við almenna sölu á veiði-
leyfum. Þetta er ekki einfalt mál en
í fljótu bragði virðist veiðileyfasala
taka kvótafyrirkomulagi fram aö
minnsta kosti að tvennu leyti. í
fyrsta lagi yrði auðveldara að taka á
þeim sérstaka vanda sem sambýlið
viö sjávarútveginn er fyrir aðrar at-
vinnugreinar sem ekki ganga í
ókeypis náttúruauðlindir einkum
iönaðinn. I öðru lagi samrýmist
veiðleyfasala betur en kvótafyrir-
komulag því grundvallarsjónarmiði
að fiskstofnarnir eru sameign þjóö-
arinnar. Það er framtíöarverkefni að
vinna þessum sjónarmiðum fylgi.