Vísir - 06.08.1976, Blaðsíða 8

8
VÍSIR
Ctgefandi: lteykjaprcnt h(.
Framkvænidastjóri: I)aviö Guömundsson
Ritstjórar: l>orsteinn Pálsson, ábm.
ólafur Kagnarsson
Kitstjórnarfulltrúi: Bragi Guömundsson
Frcttastj. crl. frétta: Guömundur Pctursson
Biaöamenn: Andcrs Hansen, Anna Heiöur Oddsdóttir, Edda Andrésdóttir,
Einar K. Guöfinnsson Jón Ormur Halldórsson, Kjartan L. Pálsson, Olafur
Hauksson, Öli Tynes, Rafn Jónsson, Sigriöur Egilsdóttir, Sigurveig Jóns-
dóttir, Þrúður G. Haraldsdóttir.
tþróttir: Björn Blöndal, Gylfi Kristjánsson.
(itlitsteiknun: Jón öskar Hafsteinsson
Ljósmyndir: Jens Alexandersson, Loftur Asgeirsson.
Auglýsingastjóri: Þorsteinn Fr. Sigurðsson.
Dreifingarstjóri: Sigurður R. Pétursson.
Auglýsingar: Hverfisgötu 44. Simar 1)66« 86611
Afgreiösla: llverfisgötu 44. Simi SfiBll
Ritstjórn: Siðumúla 14. Simi 86S11.7 linur
Askriftargjald 1000 kr. á mánuöi innanlands.
______________i lausasölu 50 kr, eintakiö. Blaðaprent hf.
Upplýsingaskylda
eða leyndarstarfsemi
Á siðari árum hafa menn i æ rikari mæli sett
fram kröfur um, að huliðshjálminum væri lyft af
starfsemi stjórnvalda. Margar þjóðir hafa fyrir
löngu sett almenna löggjöf um upplýsingaskyldu
stjórnvalda. En hér geta embættismenn pukrast
með hvaðeina, er þeim dettur i hug eða þykir
henta.
Engum vafa er undirorpið að brýn þörf er á að
gera bragarbót á i þessum efnum. Almenningur á
skýlausan rétt á að fá miklum mun meiri upplýs-
ingar um stjórnsýslumálefni en nú á sér stað. En
lagaheimildir um rétt til upplýsinga eru afar tak
markaðar eins og málum er háttað.
Möguleikar til upplýsingaöflunar i stjórn-
kerfinu eru i raun réttri nær einvörðungu komnir
undir velvilja viðkomandi embættismanna. Að-
staða manna er þvi bæði mjög mismunandi og
ójöfn i þessum efnum. Einnig er á það að lita, að
það væri beinlinis til hagræðis fyrir embættis-
mennina, ef þeir hefðu ákveðnar reglur til þess að
fara eftir við upplýsingamiðiun.
Löggjöf um þetta efni þarf bæði að lúta að rétti
einstakra aðila til þess að fá upplýsingar um mál,
er þá varðar sérstaklega og möguleikum fjöl-
miðla til þess að skýra frá framgangi mála, sem
eru til meðferðar hjá stjórnvöldum. En stjórn-
völd hér hafa verið mjög treg til þess að viður-
kenna rétt fjölmiðla til upplýsingaöflunar i
stjórnkerfinu.
Lagafrumvarp dómsmálaráðherra um upplýs-
ingaskyldu stjórnvalda, er dagaði uppi á Alþingi
á sinum tima, var i raun réttri um takmarkanir á
upplýsingamiðlun. Ef það hefði orðið að lögum
hefði aðstaða manna til upplýsingaöflunar að öll-
um likindum fremur versnað en hitt. A það er
einnig að lita, að frumvarpið var ekki miðað við
hagsmuni fjölmiðla.
Stjórnmálamer.nirnir vilja fyrst og fremst
miðla upplýsingum, eftir þvi, sem þeim kemur
best hverju sinni. Þeir hafa getað notað flokks-
blöðin til þess að dreifa hagstæðum fréttum. Þeir
eru hins vegar óvanir þvi að fjölmiðlar taki
viðkvæm mál til meðferðar án tillits til pólitiskra
hagsmuna.
Þó að fjölmiðlar eigi i mörgum tilvikum ágæt
samskipti við stjórnmálamenn og embættis-
menn, er þvi ekki að leyna, að stjórnsýslukerfið
er mjög lokað og erfitt að fá þar upplýsingar.
Þannig er einnig um dómstólana, og er mjög
vafasamt að unnt sé að tala um að réttarhöid i
opinberum málum séu hér opin eins og lögboðið
er.
Meðan engar reglur eru til um upplýsinga-
skyldu stjórnvalda komast þau upp með að halda
leyndum þeim málum, sem viðkvæm eru. Engum
blöðum er um það að fietta að taka þarf upp nýja
siði i þessum efnum. Að visu verður að taka með i
reikninginn að upplýsingamiðlun getur oft á
tiðum verið timafrek. En það á ekki að koma i veg
fyrir nauðsynlegar breytingar.
Núverandi rikisstjórn er á margan hátt lokaðri
en vinstri stjórnin og um leið verður öll upplýs-
ingaöflun erfiðari þvi að eftir höfðinu dansa lim-
irnir. Engu er likara en stjórnmálamenn hér séu
oft og einatt feimnir við að taka þátt i stjórnmála-
umræðum eða svara spurningum um stjórnmál.
Upplýsingaskyldan er krafa okkar tima.
v
V
Föstudagur 6. ágúst 1976. VISIR
Umsjón:
Guðmundur Pétursson
)
ÞEGAR 6. AGUST;
VAR BRENNDUR A
SPJÖLD SÖGUNNAR
Klukkan 8:15 aö morgni þess
6. ágúst 1945 átti Sakuo Inoue
iiösforforingi varðstöftuna I
könnunarflugvél úr flugher
hans keisaralegu hátignar, en
han'n hafi komift aúga "á' og
fylgdi eftir þremur B-29
sprengjuflugvélum bandarisk-
um, sem flugu með Kyrrahafs-
strönd Japans.
,,Skyndilega varft ægileiftur,
eins og sólin sjálf hefði
sprungift,” rifjaöi Inoue upp
fyrir Ian MacKenzie, frétta-
mann Reuters.
' Flugvél hans, sem var i 7.000
metra hæft, þeyttist til i loftinu
undan þrýstingnum frá spreng-
ingunni, sem á eftir fylgdi.
Siftan reis upp þykkur reykjar-
mökkur, sem steig upp til
himins og tók loks efst uppi á sig
Hann sagfti MacKenzie aft
hann heffti ekki orftift svo mjög
undrandiá fyrirbrigftinu, þvi aft
japansher heffti fengiö
viftvaranir um, aft bandarikja-
menn réftu yfir helsprengju,
sem þeir gerftu sér auövitaö
ekki grein fyrir aft byggftist á
kjarnorku.
Annar maöur, sem minnist
þessara atburfta fyrir 31 ári, er
TadeoKita, en hann starfafti vift
fjarskiptastöft hersins skammt
utan vift Nagasaki.
Kita, sem nú er 68 ára orftínn
og starfar vift listasafn Osaka,
haffti farift frá Osaka i byrjun
ágúst 1945 og ætlafti meft lest til
Nagasaki meft viftkomu i Hiro-
shima. Vegna loftárása varft
hann þó aö feröast fótgangandi
siftustu lOOkilómetrana til Hiro-
arstööinni voru engin merki
þess, aft þar hefftu verift bygg-
ingar. Einn og einn steinstólpi,
en annars einungis flatneskja.”
Þegar hann kom til stöövar
sinna i Omura um kvöldift, haffti
henni verift breytt I sjúkraaft-
stöftu fyrir særfta og deyjandi,
sem flúift höfftu vitislogana i
Nagasaki.
Sexsögum siftar gáfust japan-
ir upp og siftari heimsstyrjöldin
var á enda.
Inoue liftsforingi segist hafa
flogiftyfir Hiroshima I afteins 15
metra hæft nokkrum minútum
eftir sprenginguna.
,,Ég man ekki ljóst, hvaft ég
sá. Reykurinn huldi flest.”
Þegar hann flaug yfir Naga-
saki þremur dögum siftar,
öftruftu fjallshliöarnar þeim aft
Enn eru gerftar tilraunir meft helsprengju ofanjarftar,
þessa svepplaga mynd, sem
flestir kannast nú oröiö vift.
Jad hafnarborg Hiroshima
hafftiþar meftverift máö af jörft-
unni i fyrstu kjarnorku-
sprengjuárás sögunnar fyrir
nákvæmlega þrjátiu og einu ári
frá deginum i dag aö telja.
Þremur dögum siftar var
flugél þessa tuttugu og tveggja
ára gamla liftsforingja aft búa
sig til lendingar i Kumamoto I
sufturhluta Japans um klukkan
11 aft kvöldi. Hún var aö koma
frá þvi aft fylgja sveit sjálfs-
morftsflugmanna til árásar á
skip bandamanna, sem voru á
siglingu undan Okinawa. — Þá
bar aftur fyrir augu hans sams-
konar reykjarstópla, sem reis
upp af Nagasaki 80 km vestar. 1
fyrstu hélt Inoue liftsforingi aö
um væri aft ræfta eldgos, en þeg-
ar reykjarmökkurinn tók á sig
sömu svepplöguöu myndina og
fyrr grunafti hann hift rétta.
Nagasaki ein fegursta og sögu-
frægasta borg Japans haffti
verift jöfnuö viö jöfftu.
Þaft er ætlaft, aft um sextlu
þúsundir hafi látift lifift og eitt
hundraft þúsundir slasast i
kjarnorkusprengingunni yfir
Hiroshima. Sú borg taldi um
250.000 ibúa.
Borgaryfirvöld i Nagasaki
töldu af um 75.000 manns þeirra
200 þúsunda, sem þar bjuggu.
Inoue liftsforingi, sem nú rek-
ur könnunarfyrirtæki I Osaka,
var sjónarvottur aft báöum
sprengingunum og tók myndir
af eyftileggingunni, þegar flug-
vél hans flaug yfir borgirnar sjö
minútum eftir aft hvor um sig
haffti sprungift.
shima og fylgdi þá jámbrautar-
teinunum.
Hann segist ekkert hafa vitaft
um kjarnorkusprenginguna,
þegar hann kom til Hiroshima
aft kvöldi 6. ágúst. „Vift gerftum
okkur ekki grein fyrir, hvaft
skeft haffti. En verksummerkin
sýndu, aö eitthvaft óskaplegt
haffti komift fyrir.”
Járnbrautarstöftin, einn og
hálfan kilómetra frá brenni-
depli spregingarinnar, var máö
af jörftinni. Oll tré borgarinnar
voru horfin. Byggingarnar voru
rústir einar. Vatnsgeymar
.... og neftanjarftar.
borgarinnar voru fullir af likum
manna, sem leitaft höfftu sér
liknar i svala vatnsins undan
brennandi hita sprengingarinn-
ar.
Kita yfirgaf Hiroshima
daginn eftir. Hann kom til
Nagasaki 9. ágúst um klukkan
tvö. Hliöamar umhverfis borg-
ina voru meft sömu ummerkjum
og Hiroshima. ,JEn á járnbraut-
fljúga of lágt. „Þó sýndust okk-
ur skemmdirnar minni, eins og
sprengjan heffti ekki verift eins
öflug, efta lega landsins breytt
áhrifum hennar.”
Hryllingurinn er brenndur I
huga Kita og Inoue til eilifftar,
eins og annarra sem eru til frá-
sagnarum áhrif helspraigjunn-
ar. Þeir eins og margir aftrir
hafa gerst virkir félagar I sam-
tökum, sem berjast gegn kjarn-
orkuvopnum, minnugir Hiro-
shima og Nagasakij
Þeir eru sömu skoöunar og
margir landar þeirra, aft yfir-
völd Japans láti sér ekki nógu
annt um fórnardýr sprengjunn-
ar — þau, sem lifftu, en vift
örkuml og þjáningar.
1 Japan er starfandi félags-
skapur, sem heldur uppi
minningunni um hörmungina og
berstfyrir aöstoft til handa hin-
um bágstöddu. A hverju ári nota
þeir dagana 6. til 9. ágúst til aft
vekja athygli á málstaftnum.