Vísir - 05.11.1976, Blaðsíða 10

10
Föstudagur 5. nóvember 1976 vism
VÍSIR
Ctgefandi: Reykjaprenthf.
Framkvcmdastjóri: DavíöGuftnn ndsson.
Ritstjórar: Þorsteinn Pa«sson, ábni.
ólafur Ragnarsson
Ritstjórnarfulltrúi: Bragi Guftmundsson. Fréttastjóri erlendra frétta: Guftmundur Pétursson. Um-
sjón meft helgarblafti: Arni Þórarinsson. Blaftamenn: Edda Andrésdóttir, Einar K. Guftfinnsson,
Guftjón Arngrlmsson, Kjartan L. Pálsson, óli Tynes, Rafn Jónsson, Sigurveig Jónsdóttir. Akur-
eyrarritstjórn: Anders Hansen. tþróttir: Ðjörn Blöndal, Gylfi Kristjánsson. Otlitsteiknun: Jón ósk-
ar Hafsteinsson, Þórarinn j. Magnússon. Ljósmyndir: Jens Alexandersson, Loftur Asgeirsson.
Auglýsingastjóri: Þorstein.i Fr. Sigurftsson. Dreifingarstjóri: Sigurftur R. Pétursson.
. Auglýsingar: Hverfisgata 44. Simar 11660,86611
Afgreiftsla: Hverfisgata 44. Sfmi 86611
Ritstjórn: Sfftumúla 14. Simi 86611, 7 llnur
Akureyri.SIml »6-19806
Askriftargjald kr. 1100 á mánufti innanlands.
Verft I iausasölu kr. 60 eintakift.
Prentun: Blaftaprent hf.
Athyglisverð hugmynd
I umræðum þeim, sem fram hafa farift að undan-
förnu um stöðu Alþingis, hafa komiö fram ýmsar
hugmyndir um breytta starfshætti. Flestir virðast
vera á einu máli um, að þörf sé á að styrkja löggjafar-
samkomuna gagnvart sérfræðingakerfinu og hags-
munasamtökunum.
Sú gagnrýni, sem sett hefur verið fram á þingið
sjálftog störf alþingismanna, hefur greinilega leitttil
jákvæðra viðbragða af hálfu ýmissa stjórnmála-
manna. Þegar allt kemur til alls mun þessi ádeila
sennilega styrkja þingræðið, og fráleitt er að hún
grafi undan því.
Fyrr I þessari viku varpaði Ragnhildur Helgadóttir
forseti neðri deildar fram þeirri hugmynd á þing-
fundi, að ráðherrar gæfu Alþingi skýrslur um störf og
viðfangsefni ráðuneytanna. Fram til þessa hefur
utanríkisráðherra einn gert þannig grein fyrir störf-
um síns ráðuneytis.
Fram hefur komið, að þingið hefur takmarkaða
yfirsýn yfir stjórnsýslukerfið og allt eftirlit af þess
hálfu með embættismönnm, sérfræðingum og ein-
stökum ríkisstofnunum er af þeim sökum erfitt. En
flestir eru hins vegar sammála um, að þingið þurfi í
ríkari mæli en verið hefur að fygljast með stjórn-
sýslukerfinu.
Skýrslur ráðherra um störf ráðuneytanna gætu
vissulega gegnt þýðingarmiklu hlutverki í þessum
efnum. Þar með fengist yfirlit yfir verkefni ríkis-
stjórnsýslunnar. Vel mætti taka til athugunar að út-
varpa og sjónvarpa umræðum um slíkar skýrslur ráð-
herra og fella þess í stað niður hinar almennu og oft-
ast nær yfirborðskenndu eldhúsdagsumræður frá Al-
þingi.
Augljóst er, að ástæða er til að taka hugmynd for-
seta neðri deildar til rækilegrar skoðunar. Hún gæti
leitt til betri starfshátta og styrkt stöðu þingsins og
jafnvel skotið stoðum undir markvissari og málefna-
legri umræður fyrir almenning.
Gærumálið er prófsteinn
Fyrir skömmu fóru fram talsverðar umræður
vegna drottnunaraðstöðu Sambandsins á sviði land-
búnaðarafurðasölu. Ástæðan var sú, að samvinnu-
hreyf ingin vildi heldur selja óunnar gærur úr landi en
til innlendrar verksmiðju, sem þaðá í samkeppni við.
Réttilega þótti ýmsum sem þetta væri skýrt dæmi
um það, hvernig fariö getur, þegar einstakir aðilar fá
drottnunaraðstöðu á mörgum sviðum atvinnulífsins.
Ríkisstjórnin hefur brugðist við með þvl að skipa
nefnd þriggja manna til að gera athugun á máli þessu
I heild.
Niðurstaða þessarar sérfræðinganefndar gæti orðið
athyglisverð fyrir margra hluta sakir. Þess er að
vænta, að á grundvelli þeirrar skýrslu, sem hún kem-
ur til með að skila, megi gera ráðstafanir til þess að
koma í veg fyrir háskalegar afleiðingar hringa-
myndunar I atvinnulifinu.
Það verður vissulega eftir því tekið, hvernig stjórn-
völd bregðast við I þessum efnum. Eðlilegt er að sér-
fræðinganefndin fái starfsfrið I nokkurn tíma, en hjá
því er ekki unnt aö komast að fylgst verði gaumgæfi-
lega með framvindu málsins.
Skjót lausn á þessu máli gæti flýtt fyrir umræðum
um ráðstafanir til þess að sporna við hringamyndun I
atvinnulífinu. Hér er um grundvallaratriði að tefla,
sem ræður miklu um raunverulegt lýðræði I landinu.
Gærumálið getur því orðið prófsteinn á það, hvert
stjórnvöld stefna I þessum efnum.
Á timabilinu desember 1975 til
október 1976 hefur veriö starf-
andi sa mvinnunefnd skipuö fuli-
trúum frá Sambandi ungra
framsóknarmanna, Sambandi
ungra jafnaöarmanna og Sam-
bandi ungra sjáifstæöismanna í
þeim tiigangi aö gera tillögur til
ofangreindra sambanda um
sameiginiega stefnu þeirra f
kjördæma- og kosningaréttar-
málum.
Þeir sem tekið hafa þátt i
starfi nefndarinnar eru: Jón
Sigurösson og Magnús ólafsson
frá S.U.F. Bjarni Magnússon og
Finnur Torfi Stefánsson frá
S.U.J. og Haraldur Blöndal, Jón
Steinar Gunnlaugsson og
Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson frá
S.U.S.
Þegar i upphafi urðu nefndar-
menn sammála um að leita eftir
tilnefningum i nefndina frá
æskulýðsnefndum Alþýðu-
bandalagsins og Samtaka
frjálslyndra og vinstri manna.
'Haft var samband við aðila
þessa og létu þeir i ljós áhuga á
þátttöku. Þeir voru siðan itrek-
ugt farið, þar sem stjórnarat-
hafnir ná þvi einungis tilgangi
sinum, að þær séu byggðar á
lýðræðislegri ákvörðun. Hér á
Islandi eru aðstæður þannig, að
verulegar breytingar verðurað
gera frá óréttlátum og ólýð-
ræðislegum þáttum i fyrir-
komulagi kosninga.
1 fyrsta lagi erum við sam-
mála um, að tafarlaust verði að
jafna kosningarétt borgaranna,
þannig að einn kjósandi hafi
ekki margfaldan kosningarétt á
við annan eins og nú er.
í annan stað erum við á einu
máli um, að brýn þörf sé á að
auka valfrelsi kjósandans á
kostnað flokksræðisins. Eins og
nú er, getur hver kjósandi
einungis kosið frambjóðendur
eins stjórnmálaflokks og verður
þá að greiða þeim öllum at-
kvæði sitt. Kjósandinn getur
ekki einu sinni með útstrikun
komið i veg fyrir, að sá fram-
bjóðandi á Iistanum, sem hon-
um likar ekki, hljóti atkvæðið.
Allt núverandi kerfi er þannig
úr garði gert, að framboðin eru
aðildar frambjóöenda sé getiö
á kjörseðli.
Kjósandi hefur eitt atkvæði,
en getur einnig gefið til kynna
valkosti sina að frágengnum
þeim sem hann kýs. Gerir
kjósandinn það með þeim
hætti, að hann tölusetur fram-
bjóðendur og setur þá töluna
1. við nafn þess sem hann kýs,
2. við næsta valkost og síðan
koll af kolli að vild. Kjósandi
er óbundinn af flokkum i val-
kostum sinum.
Talning fer fram i lotum, og
er einu þingsæti úthlutaö i
hverri. Hlutfallsskipting
þingsæta milli stjórnmála-
flokka er að vild kjósenda
tryggð með þvi að þeir fram-
bjóðendur, sem fæst atkvæði
fá, eru felldir brott og at-
kvæðum þeirra skipt milli
annarra frambjóðenda sam-
kvæmt valkostum kjósenda
og þeim atkvæðum hinna
kjörnu, sem eru umfram það
lágmark sem þarf til að. ná
kjöri er skipt milli annarra á
sama hátt.
Vilja jafnari
kosningarétt
og aukið val-
frelsi á kostnað
flokksrœðis
að hvattir til að senda fulltrúa
sina á fundi nefndarinnar, en án
árangurs. Þótti loks fullreynt,
að ekki yröi um þátttöku að
ræða af þeirra hálfu.
Hérá eftir fer greinargerð um
sameiginlegar niðurstöður
samvinnunefndarinnar. Við
endanlega afgreiðslu voru eftir-
taldir nefndarmenn viðstaddir:
Jón Sigurðsson, Finnur Torfi
Stefánsson, Haraldur Blöndal
og Jón Steinar Gunnlaugsson.
Jafnari kosningaréttur
og persónubundnara
kjör
Viö erum sammála um það
höfuðmarkmið, að stuðla verði
að auknu og virkara lýðræði i
þjóðfélaginu, þannig að borgar-
arnir verði leiddir til aukinna
beinna áhrifa á málefni sín.
Stefnumótun i þessa átt er
margslungin, og ljóst er, að
breytingar á fyrirkomulagi
kosninga til þjóðþingsins geta
aldrei einar sér haft nema litil
áhrif til úrbóta i þessu efni.
Engu að stöur er ljóst, að
kosningafyrirkomulagið veröur
að vera þannig úr garði gert, að
þar sé tryggt svo virkt lýðræði
sem nokkur kostur er.
Þvi má halda fram, að mjög
virkt lýöræði verði i sumum til-
vikum fallið til aö draga úr skil-
virkni stjórnarframkvæmdar. I
öðrum dæmum er þessu þveröf-
framreidd af stjórnmála-
flokkunum og valkostir
kjósendanna eru litlir.
Nefndin varð sammála um
það meginmarkmiðað taka beri
upp persónubundið kjör þing-
manna.
1 þriöja lagi teljum viö að
gera verði gagngerar breyting-
ar i þá átt að auövelda fólki að
koma aö framboði og er þetta
atriði raunar nátengt þvf siðast
talda.
1 fjórða lagi er mikilvægt, að
tryggja betri nýtingu atkvæöa
en nú veröur við komið, þannig
að sem allra flestir kjósendur
hafi áhrif á kjöriö.
Persónukjör með
valkostum
Eftir að hafa athugað margar
mismunandi kosningaraðferðir
og leitað viða fanga höfum viö
orðið sammála um að leggja til
að upp veröi tekin sú tilhögun
sem tiðkast á Irlandi og viðar,
en hana má kalla „persónukjör
með valkostum”. Hér er um að
ræða persónubundna kosningu,
þar sem kosnir eru fleiri en einn
frambjóðandi úr hverju kjör-
dæmi.
1 megindráttum eru tillögur
okkar á þessa lund:
Framboð verði einstaklings-
bundið og reglur settar um
það meö hverjum hætti
stjórnmálaflokkur hefur for-
göngu um framboð. Flokks-
Nánari reglur um talningu og
úthlutun þingsæta eru þessar:
a) Fyrst er fundið það at-
kvæðalágmark sem til þarf til
að ná kjöri. Hver frambjóö-
andi sem nær þvi, er rétt kjör-
inn. Atkvæðalágmarkið er
fundiö með þvi aö deila i
fjölda gildra atkvæða i kjör-
dæmi með tölu, sem er einum
hærri en fjöldi þeirra fram-
bjóðenda, sem kjósa skal i þvi
kjördæmi. Atkvæðalágmark-
ið er þá næsta heila tala fyrir
ofan útkomuna, sem þannig
fæst.
b) Atkvæöum þess, sem
kjörinn hefur verið, þeim sem
eru umfram lágmark, er
skipt milli annarra frambjóð-
enda samkvæmt hlutfalli val-
kosta á öllum kjörseðlum
hans.
c) Nægi þau engum til kjörs
er sá, sem minnst hefur fylgi,
felldur brott og atkvæöum
hans skipt á sama hátt.
d) Við þessar skiptingar er
ekki tekið tillit til þeirra, sem
þegar hafa náð kjöri, eða
hinna sem felldir hafa verið
brott. Fyrst er talið, hvernig
valkostir skiptast milli þeirra
frambjóöenda sem enn eru
eftir. Siöan er öllum seölun-
um skipt samkvæmt þessu
hlutfalli.
e) 1 hverri lotu er aðeins
skipt seðlum frá einum fram-
bjóðanda.
f) Ef kjósendur gefa ekki
valkosti til kynna, eða ekki