Vísir - 05.11.1976, Blaðsíða 11

vism Föstudagur 5. nóvember 1976
n
nægilega marga, er atkvæða-
lágmark reiknað út að nýju
miðað við samsvarandi lægri
heildartölu atkvæða.
Varaþingmenn eru engir. And-
ist þingmaður á kjörtimabili
eða segi af sér þingmennsku,
skal sæti hans standa autt til
næstu kosninga.
Reynsla hefur sýnt, að þessi
tilhögun tryggir jafnt persónu-
legt kjör sem réttláta skiptingu
þingsæta milli stjórnmála-
flokka. Framboð og kosning eru
mjög einfaldar og skýrar at-
hafnir. Reyndar eru talningar-
reglurnar augljósar einnig, og
voru hér rakin nokkur fram-
kvæmdaratriði til skýringar.
Sjö til átta þingmenn í
hverju kjördæmi
Mörg álitamál koma upp er
gera skal tillögur um útfærslu
framangreindar tilhögunar hér
á landi. Hér er gert ráð fyrir að
kosningaréttur verði þvi sem
næst jafn. Enn fremur er lagt
til, að ekki verði sérstakt tillit
tekið til minnihlutahópa með
en reynist nauðsynlegt að
breyta frá þeirri skipan vegna
fyrstu reglunnar, þá verði bætt
við einu þingsæti fyrir fjöl-
mennasta/fjölmennustu kjör-
dæmi. 1 samræmi við þetta
bendum við á hugsanlega kjör-
dæmaskiptinu um landið sem
hér segir:
Vesturland og Vestfirðir,
Norðurland vestanvert, Norð-
austurland, Suðausturland,
Miðsuðurland, Suðvesturland,
Reykjavik — fjögur kjördæmi.
Þessi skipting er að visu að-
eins einn kostur margra sem til
greina gætu komið, en settur
fram sem hugmynd. I annan
stað verður að leggja á það
áherslu að hér er ekki tekin af-
staða til þess hvernig þessi kjör-
dæmi skuli skilgreina nákvæm-
lega eða hvar mörk þeirra skulu
liggja um landið.
í þriðja lagi náðum við sam-
komulagi um það, að ef fyrsta
og önnur regla rekast á, þ.e.a.s.
þeim tiltölulega jöfnuði at-
kvæðisréttar sem kveðið er á
um i fyrstu reglu innan þess
ramma þingsætafjölda og kjör-
Ungir framsóknar-,
sjólfstœðis- og
alþýðuflokksmenn
birta sameiginlegt
álit um kjördœma-
skipan og kosninga-
réttarmálefni
öðrum hætti en þeim, að kjör-
dæmi verði fremur stór og sem
jöfnust að þingsætaf jölda :
þannig er gert ráð fyrir þvi að
uppbótarsæti hverfi. Tillögurn-
areru miðaðar við að tilhögunin
úreldist ekki, heldur leiðréttist
reglulega eftir þvi sem fólks-
flutningar veita tilefni til. Ekki
er lögð á það áhersla að halda
niðri fjölda þingmanna i heild,
en það látiö ráöast af öðrum
röksemdum. Þá er við það mið-
að að kjördæmi hafi aðeins þýö-
ingu við val fulltrúa til Alþingis,
en skipti að öðry leyti ekki máli
sem umdæmaskipting i öðru
sambandi.
t fyrsta lagi höfum við orðið
sammála um þá grundvallar-
reglu aö sem næst 2.000 til 2.600
atkvæði verði að baki hverjum
þingmanniá Alþingi. Af þessari
reglu verði leiddur heildarf jöldi
þingsæta á Alþingi, þannig að
gert er ráð fyrir nokkurri f jölg-
un eftir þvi sem kjósendafjöldi
kann að vaxa i landinu. Af þess-
ari reglu verði einnig leitt þaö
misvægi sem mest má verða á
atkvæðisrétti i landinu, og verði
þaðaldrei meiraen 1:1,3. Hér er
átt við misvægi atkvæðisréttar
almennt án þess að miðað sé
sérstaklega við dreifbýli and-
spænis þéttbýli.
i öðru lagierum við sammála
um að leggja til að þingsæti i
hverju kjördæmi landsins verði
sjö til átta. Er þá gert ráð fyrir
þvi að til grundvallar verði lögð
7 þingsæti fyrir hvert kjördæmi,
dæmaskiptingar sem önnur
regla fjallar um, — þá verði
mörkum kjördæma breytt á þá
lund að markmiðunum verði
náð. Við slikar breytingar verði
markið tilhögunarinnar það
sjónarmið sem stuðst er við, en
ekki umdæmaskipting landsins
á öðrum vettvangi.
1 fjórða lagi teljum við skyn-
samlegast að sérstök nefnd
skipuð af Hæstarétti fjalli um
þessi mál og framkvæmi þær
breytingar sem nauðsynlegar
og réttmætar teljast. Sett verði
þau ákvæði að endurskoðun
tilhögunarinnar fari fram þegar
ofangreindar reglur krefjast og
ekki sjaldnar en á tólf ára fresti.
Varðandi stærð kjördæma er
rétt að taka tvennt fram sér-
staklega. 1 fyrsta lagi teljum við
að kjördæmi með færri þing-
menn en sjö tryggi minnihluta-
hópum ekki nægilegá aðstöðu,
frá lýðræðissjónarmiöi séð, og
er þá miðað við aö uppbótar-
þingsæti verði engin. 1 öðru lagi
ber aö leggja á það áherslu að
landfræðileg stærð kjördæmis
og landfræðilegir minnihluta-
hópar innan stórra heilda horfa
allt öðruvisi viö þeirri skipan
kosninga sem hér er gerð tillaga
um en þeirri sem nú viðgengst á
Islandi. Persónukjör með val-
kostum, sem hér er gert ráð
fyrir, tryggir miklu betur aö-
stöðu slikra minnihlutahópa en
sú lokaða listaframboös-tilhög-
un sem nú tiökast.
• Það er mér nœrtœkast að greina fró,
hvernig við höfum þetta fyrir austan.
• Ekki eru leiðarþingin neinar f jöldasam-
komur, en áhugafólkið mœtir.
• Fólkið vill þekkja þingmennina sína og trúir
því mátulega, að þeir séu upp til hópa
misindismenn.
Vísir hefur öðru hvoru rætt
um nauðsyn þess að koma á og
viðhalda lifandi tengslum með
þingmönnum og kjósendum.
Allt er það sattog rétt að minum
dómi. 1 annan stað hefur blaðið
fjölyrt um skort á slikum
tengslum. Þar þykir mér sumt
of mælt og vil koma að upplýs-
ingum. Það er mér nærtækast
að greina frá hvernig við höfum
þetta fyrir austan. Og til þess
að gera langa sögu stýttri, tek
ég dæmi og segi einkum frá eig-
in tilburðum.
Leiðarþing? —
Hvað er það?
Fyrst er þá þessað geta, að ég
hef i sumar mætt á fimm form-
legum leiðarþingum, sem við
köllum svo. En alls hafa þing-
menn Framsóknarflokksins á
Austurlandi haidið 23-leiðarþing
þar i sumar. Eftir að halda
fundi i sjö hreppum á Héraði.
Féll iminn hlut að standa fyrir
þeim, en þegar til áttiað taka að
áliðnum slætti forfallaðist ég
um hrið. Ekki er þó loku fyrir
það skotið að úr verði bætt i
Vilhjálmur Hjálmars-^
son menntamála-
ráðherra skrifar
verður komið. Tveir eru búsett-
ir syðra. Einnig þeir dvöldu all-
lengi eystra i sumar, auk þess
sém þeir sóttu mannfundi eins
og fyrr segir.
Það er mjög algengt, að ein-
stakir þingmenn sitji fundi með
sveitarstjórnarmönnum og
stjórnendum atvinnufyrirtækja
og félagasamtaka i kjördæm-
að auðvelt er um fundarsókn til
kauptúnsins úr aðliggjandi
sveitum. En eftir að hringborðs-
umræður voru teknar upp á
leiðarþingum höfum við hillst til
að hafa þau fleiri en áður. Leið-
arþingin voru þá eins og siðar
hið hefðbundna form á fundum
þingmanna og kjósenda. En ég
fullyrði að þingmenn þess tima
höfðu engu að siður en nú marg-
visleg önnur tengsl við fólkið i
byggðunum.
Égkom fyrst til þings haustið
1949 og sat þá á þingi tvö kjör-
timabil. Eysteinn hélt góðri
reglu á leiðarþingunum og vor-
um við á ferðinni á vorin eða
fyrri hluta sumars. Fundarstað-
ir voru ekki færri en tiu i S.
Múlasýslu. Fundir voru oftast
að kvöldinu. Á daginn var ferð-
ast á milli staða og viða komið
við.
A þessum árum lauk þing-
störfum stundum snemma vetr-
ar. Fór ég þá gjarnan „auka-
ferðir” um kjördæmið og boðaði
til funda, m.a. á öðrum stöðum
en vorinu, t.d. á Vattarncsi og
Hafnarnesi. Þau sumur, þegar
kosið er eru fundahöld með öðru
Alþingismenn fara
ekki einförum
þessum mánuði, ef tið verður
bærileg.
Hér skal þess getið að mörg
siðustu árin hefir leiðarþingun-
um verið hagað þannig, að þing-
menn hafa flutt fremur stuttan
inngang en siðan er spurt og
spjallað. Komast þá fleiri að en
ella. Að visu verða fundir laus-
ari i reipum með þessu móti, en
lika miklu frjálslegri. Ekki eru
leiðarþingin neinar fjöldasam-
komur. En áhugafólkið mætir,
stundum fáir, en 30-40 manns
þegar best lætur. Umræður snú-
ast ekki siður um heimsmálin
en pólitikina. Karp um lands-
mál er raunar fátitt. En þing-
mönnum er gert dável skUján-
legt hvað á skortir um fram-
kvæmdir i byggðarlaginu!
Aðrar mætingar ófáar.
Fyrri hluta sumar sótti ég 9
aðra fundi og mót á Austur-
landi, m.a. aðalfund i kaupfé-
lagi minu, sýslunefnd og búnað-
arsambandi, 17. júni hátið á
Egilsstööum, minjasýningu o.s.
frv.
Af ýmsum ástæðum komst ég
ekki á aöalfund Sambands
sveitarfélaganna eystra eins og
ég er vanur. Þar mættu aðrir
þingmenn Framsóknarflokks-
ins, einnig á mörgum öðrum
mannfundum á heimaslóðum:
Náttúruverndarþingi, héraös-
mótum, vigsluhátiðum, iön-
kynningu, sérstökum fundum
um skattamál, menningarvöku
o. s. frv.
Hér vil ég taka skýrt fram, að
þingmenn annarra flokka á
Austurlandi mæta engu siöur en
ég og minir flokksbræður i hóp
kjóscnda, þegar tilefni gefst.
Vert er aö minna á, að fjórir
þingmanna á Austurlandi eiga
þar lögheimili og dvelja eystra
utan þingtima eftir þvl sem viö
inu, þegar þeir eru á ferð, elleg-
ar sérstaklega til kvaddir. Og
þegar framámenn byggðanna
koma suður um þingtimann er
gjarnan skotið á fundum með
þingmönnum kjördæmisins öll-
um saman.
Svona gengur þetta til fyrir
austan. Ég er auðvitað ekki
jafnkunnugur i öðrum kjör-
dæmum. En mikið má það vera,
ef þetta er ekki eitthvað svipað
þar. Sannleikurinn er sá, að al-
þingismenn fara ekki einförum!
Grónar hefðir.
Leiðarþingin, sem ég nefndi i
upphafi þessa greinarstúfs eru
ekki aldeilis ný af nálinni á
Austurlandi. Sveinn Ólafsson
var þingmaður S. Mýlinga frá
1916-1933' Hann var sveitungi
minn og alltiður gestur á heimili
foreldra minna. Hann og sam-
þingsmaður hans, Ingvar
Pálmason, efndu oft til funda
með kjósendum, sögðu fréttir af
Alþingi og ræddu landsins gagn
og nauðsynjar. Ég veit ekki
gjörla hversu vitt þeir fóru um
kjördæmið með þessa fundi. En
þeir voru haldnir árlega og á-
reiðanlega allmargir. Stundum
hélt Sveinn einnig fundi áöur en
hann fór til þings, i þeim til-
gangi að bera sig saman við
kjósendur um stórmál. Sveinn
nefndi fundi sina um þingmálin
leiðarþingað fomum siö og hef-
ir nafnið haldist. Voru þessir
fundir öllum opnir þá og svo er
enn.
Eysteinn reglusamur.
Arið 1933 tekur Eysteinn
Jónsson sæti Sveins á Alþingi.
Ingvarog Eysteinn héldu áfram
árlegum leiðarþingum. Ekki
voru þau þó haldin i öllum
hrep^um, þvi viða hagar svo til,
sniði, en mikið um fundi og
ferðalög eigi siöur en endranær.
Arin 1957 til 1967 átti ég ekki
sæti á Alþingi nema sem vara-
maður að undanskildu sumar-
þingi 1959. Tók ég þó oft þátt i
leiöarþingunum með Eysteini
og öðrum þingmönnum kjör-
dæmisins. Hjálpaði það mér til
þess að „halda þræðinum”. Við
kjördæma breytinguna 1959 var
Austurland allt eitt kjördæmi.
Þingmenn Framsóknarflokks-
ins héldu uppteknum hætti meö
fundahöld, enda höfðu þing-
menn flokksins i N. Múlasýslu
og A. Skaftafellssýslu og á Seyð-
isfiröi einnig haldið kjósenda-
fundi árlega á likan hátt og við
sunnmýlingarnir. Flokks- eöa
félagsfunda get ég ekki hér en
auðvitað auka þeir gagnkvæm
kynni þótt i þrengri hóp sé.
Ég vii enn taka það fram, að
þinginenn annarra fiokka á
Austurlandi hafa verið og eru
einnig mikið á ferð og boða oft
til almennra funda.
Vill þekkja sina.
Hér læt ég svo staðar numið.
Tilefni þessarar samantektar
ereins og fyrr sagði, skrif Visis
um samband þingmanna og
fólksins. Þaö er að ég hygg i
mörgum tilvikum með allt öðr-
um og betri hætti en blaðið telur
og mun valda ókunnugleiki. Hitt
er svo, að hér verður seint of
mikið að gert. Fólkið vill þekkja
þingmenn sina og trúir þvi
mátulega að þeir séu upp til
hópa misindismenn eins og nú
er stundum gefiö i skyn.
Auövitað vilja og þurfa þing-
menn aö treysta tengslin við
fólkið, ekki einvörðungu vegna
atkvæðanna ( þótt það sé lika
nauösynlegt!) heldur og til þess
að búa sjálfa sig sem best i
stakk til að sinna starfi sinu.