Vísir - 20.12.1976, Blaðsíða 10

10
vísm
vísir
Ctgefandi: Reykjaprent hf. i
Framkvsemdastjóri: DavfóGuómi ndsson.
Ritstjórar: Þorsteinn Pðisson, ábm.
; óiafur Ragnarsson
Ritstjórnarfulltrúi: Bragi Guömundsson.'Fréttastjóri erlendra frétta: Gu&mundur Pétursson. Um-
sjón meö helgarblaOi: Arni Þórarinsson. Blaöamenn: Edda Andrésdóttir, Einar K. Guöfinnsson,
Guöjón Arngrimsson, Kjartan L. Pálssoi»v óli Tynes, Rafn Jónsson, Sigurveig Jónsdóttir. Akur-V
eyrarritstjórn: Anders Hansen. tþróttir: Björn Blöndal, Gylfi Kristjánsson. (Jtlitsteiknun: Jón ósk-
ar Hafsteinsson, Þórarinn J. Magnússon. Ljósmyndir: Jens Alexandersson, Loftur Asgeirsson. •
Auglýsingastjóri: Þorstein.i Fr. Sigurösson. Dreifiagarstjóri: SigurÖur R. Pétursson.
Auglýsingar: Hverfisgata 44. Sfmar 11660, 86611
Afgreiösla: Hverfisgata 44. Slmi 86611
Ritstjórn: Sföumúla 14.Sfmi86611, 7lfnur
Akureyri. Slmi 96-19806
Askriftargjald kr. 1100 á mánuöi innanlands.
Verö I lausasölu kr. 60 eintakiö.
Prentun: Blaöaprent hf.
Merkilegt stílbragð
Á síðari árum hafa stjórnmálamenn yfirleitt séð þá
eina leið til að koma umbótamálum áfram að flytja
tillögur á Alþingi, þar sem ríkisstjórninni er falið að
koma hugmyndunum í framkvæmd.Það heyrir hins
vegar til undantekninga, ef dæmi er þá til um það frá
seinnitíð, að þingmenn komi fram með tillögur um að
koma á þess konar þjóðfélagi, að borgararnir geti
sjálfir upp á eigin spýtur byggt upp atvinnu- og
þjónustustarfsemi af hverju tagi sem er.
Jafnvel gildustu fulltrúar einkaframtaksins, sem
svo er stundum nefnt, eru oft á tíðum áhrifamestir í
þeirri iðju að auka ríkisumsvif og stunda opinbera
fyrirgreiðslu. Svo virðist sem bæði svonefndir frjáls-
hyggjumenn og félagshyggjumenn telji, að kjósendur
meti ágæti stjórnmálastarfa þeirra eftir því einu,
hverju þeir fá áorkað um hækkun útgjalda hjá ríki og
sveitarfélögum.
Frá þessari meginreglu eru að sjálfsögðu undan-
tekningar. í þessu blaði hefur t.a.m. áður verið vakin
athygli á hugmyndum, sem fjármálaráðherra setti
fram og lutu að því að selja hlutabréf ríkisins í fyrir-
tækjum eins og Slippstöðinni á Akureyri. Þó að ríkið
þurfi að hlaupa undir bagga í einstökum tilvikum til
að koma í veg fyrir hrun þarfra atvinnufyrirtækja, er
ekki þar með sagt að þau afskipti þurfi að standa til
langframa.
I siðustu viku var lögð fram tillaga til þingsályktun-
ar, sem lítið hefur verið greint frá í fréttum frá
Alþingi, enda virðast ríkisumsvifin vera aðaláhuga-
mál manna síðustu daga fyrir jól. Þetta er yfirlætis-
laus tillaga frá Sverri Hermannssyni, þingmanni
austfirðinga. Hugmynd hans er sú, að ríkisstjórnin
rannsaki möguleika á að selja samtökum bænda f
Austur-Skaftafellssýslu graskögglaverksmiðjuna í
Flatey á Mýrum.
Verksmiðja þessi hefur verið í byggingu undanfarin
þrjú ár, en hóf starfrækslu á síðasta ári. Rekstur fyr-
irtækisins hefur gengið vel að mati fiutningsmanns,
og þakkar hann það fyrst og fremst framtaki og for-
ystu bænda í sýslunni. Fyrir þá sök telur hann, að
verksmiðjan og starfsemi hennar öll sé best komin í
höndum heimaaðila einna.
Við fyrstu sýn virðist þetta ekki vera eitt af stór-
málunum, sem Alþingi hefur nú til meðferðar. En það
markaraðýmsu leyti þáttaskil, og sýnir, að flutnings-
maður þess er ekki fastur í viðjum hins hefðbundna
hugmyndaheims stjórnmálamanna um þessar mund-
ir. Að sjálfsögðu er engin ástæða til þess að ríkið reki •
graskögglaverksmiðjur. Það eiga bændur sjálfir að
gera eða samtök þeirra.
Hlutverk ríkisvaldsins er hins vegar að sjá svo um,
að einstaklingar og félög þeirra hafi f jármálalegan
grundvöll til þess að takast á við verkefni af þessu
tagi. Á Brautarholti á Kjalarnesi hafa tveir bræður
rekið um nokkurra ára .skeið myndarlega heyköggla-
verksmiðju. Þeir hafa með framsýni og atorku sinni
sýnt, svo að ekki verður um villst, að það er hreinlega
út í bláinn að ætla ríkinu að hafa alla starfsemi af
þessu tagi með höndum.
Skrifstofuvaldið í Reykjavik stýrir aldrei þvi um-
bótastarfi, sem nauðsynlegt er í landbúnaði. Það er
verk bænda sjálfra og samtaka þeirra. Það er sannar-
lega ekki á hverjum degi, sem fram koma tillögur á
Alþingi, sem sýna að alþingismenn sjá aðra leið við
uppbyggingu atvinnulífsins en ríkisumsvifin.
Sverrir Hermannsson er þekktur fyrir ýmiss konar
stilbrögð á Alþingi, sum e.t.v. ekki merkileg, en það er
þessi tillaga eigi að síður.
Glansmyndin mlnus llkiö
Leikur að felumynd
Einleikur á glansmynd, skáld-
saga eftir Þorgeir Þorgeirsson.
tJtg. Iöunn 144 bls.
„Þurfum við endilega að finn-
ast hér?” Þannig hefst þessi
saga. Þetta er spurning sem
skrásetjari hennar beinir til
söguveru sinnar. Ég nota ekki
orðið „sögumaður”. „Menn er
tæpast að finna i þessari bók i
henni er miklu fremur teflt
saman eins konar persónu-
gerðum elementum eða öflum
sem eru aðeins með aðra löpp i
þjóðfélagslegum veruleika,
hina i loftkenndri fantaslu . Og
skrásetjari hittir fyrir þessa
söguveru i eigin hugskoti. Þau
eiga stefnumót og tilgangurinn
er að skrásetja sögu hennar. En
skrifaranum er um og ó: hann
er tregur og hikandi að hef jast
handa uns ekki verður hjá þvi
komist. Hver getur flúið eigið
hugarfóstur: „Ef ég skrái þessa
sögu þina ætlarðu þá að fara?
— Lofa þvi.
— Jæja, byrjum þá. Þú ert
fyrsta persónan i sögunni. Ég
bara skráset”.
Liktogþessi „fyrstapersóna”
er saga sú sem hefst með bess-
um hætti. „Einleikur á glans-
mynd”, að hálfu úr heimi fjar-
stæðunnar og að hálfu, — sumir
myndu sjálfsagt segja minna en
hálfu — úr kunnuglegum raun-
heimi. „Hún er ofur — raunsæ
lýsing á samfélagi okkar i dag,
þar sem m.a. er fjallað um hin
óhugnanlegu glæpamál sam-
timans”,segir i kynningarfrös-
um bókarkápunnar. Sem yður
þóknast. Kannski þessi pistill
geti lika kallað sig „ofur-raun-
sæjan.” Það væri nú gaman.
Hefði annars ekki mátt nota
dagblöð utan um þessa bók i
stað kápu? Það er mikið fjör i
bókarkápubransanum i ár.
Stjórnleysi.
„Einleikur á glansmynd” er
tilraun með skáldsöguform. Til-
raun sem ætlað er að tjá islenskt
þjóðlif, — ekki i rómanti'skri
glansmynd og ekki i nat-
úrali'skri spegilmynd yfir-
borðsins heldur i afmynduðum
sannleika speglasalarins. Siðan
er það spurning hvort þessi til-
raun ber árangur..
Strax i upphafi er lesandinn,
— eins og vitnað var til hér að
ofan — leiddur inn i leik með
frásagnaraðferð og — form.
Hinn almáttki, alvitri skrásetj-
ari raunsæissögunnar, sem alla
þræði hefur i hendi sér, er hér i
erfiðri aðstöðu. Stundum er eins
og veruleiki hugarburðarins
taki af honum völdin: hann
verður leiksoppur eigin sögu.
Stundum reynir hann að veita
„viðfangsefni” sinu mótspyrnu
hafa hemil á framrás frá-
sagnarinnar. í „Einleik á glans-
mynd” rikir formlegt sem
efnislegt stjórnleysi.
Samtöl, endurtekning-
ar, skýrslur.
Sagan er að formi til lögð i
hendur lesandans sem gögn til
lausnar ákveðinni gátu — morð-
gátu er hægt að kalla það ef
menn vilja. Að þessari aðferð er
ekkert nýmæli i sjálfu sér. Bók-
in er samofin úr þremur megin-
þáttum sem skiptast á. í fyrsta
lagi „samtölum”skrásetjara og
söguveru, þar sem sagan litur i
eigin barm, rökræðir við sjálfa
sig, reynir t.a.m. að fella sig að
hinum ýmsu hugmyndakerfum,
en gengur að vonum böslulega,
enda er draumur ekki hug-
myndakerfi. í öðru lagi „endur-
tekningum”, — eins konar
upprifjunum söguverunnar,
sem likjast mest sálnaflakkium
rennusteina Reykjavikurmann-
lifs, og eru efnisleg uppistaða
bókarinnar. Og i þriðja lagi
„skýrslum”— „vottorðum utan-
úr veruleikanum”: eins er færð
af Jósteini Lárussyni — sóma-
kært stiluð pislarsaga manns
sem kaninn, béviskur, hefur
kippt fótum undan og leitar rétt-
arsinsmeð þessu skýrsluákalli:
annarri skýrslunni er sleppt „af
velsæmisástæðum”, og gefið er
til að kynna að geymi „nöfn úr
Reglunnieða Flokknum” þriðja
skýrslan á að vera lögfræðileg
„kerfisúttekt” á nauðgunar-
máli.” Þessum þremur form-
þáttum er teflt saman sitt á
hvað og lesandans er að tengja
saman gögnin.
m k
L ' ■
c
Árni Þórarinsson^
skrifor J
Glansmyndin og gátan
„Einleikur á glansmynd” er
þvi myndagáta. Bókin er ekki
það sem oft er kallað aðgengileg
bók. í stað glansmyndar fáum
við felumynd.
Hver lesandi verður auðvitað
að gera upp við sig hvort ein-
leikur hans á felumyndina hefur
fært honum listrænan feng, birt
honum nýja innsýn inn i þann
veruleika sem umhverfis er, —
„ofur-raunsæja lýsingu á sam-
félagi okkar i dag” til að
mynda. Fyrir mina parta get ég
þvi miður ekki sagt að svo sé.
Það hvarflar ekki að mér að
reyna að rekja efnisleg atriði
bókarinnar spinna úr stjórn-
leysi hennar einhvern „sögu-
þráð” eða fella saman hinar
fjölmörgu skirskotanir I ein-
hvers konar heillega „heims-
mynd.” Astæðan er sú að f min-
um huga býðursaganekkiupp á
það.
Eins og rauður þráður i
sundurleitum vefnaði sögunnar
er glansmyndin, sem prýðir
fyrrnefnda kápu. Hún hangir á
veggjum sögunnar eins og
sadistiskur „Drottinn-blessi-
heimilið”, annað hvort sem
smækkað svart hvitt afþrykk
eða i fullum litum og fullri
stærð. Þessi mynd er barmafull
af andstæðum sektar og sak-
leysisspillingar og hreinleika og
á að þjóna sem táknleg mynd af
ástandi islenkrar þjóðarsálar.
Þetta er „gamalkunn lands-
lagsmynd”. En á bak við klett-
ana i forgrunni er lik i fjörunni.
Það sést þvi ekki á myndinni,
enda á slikt ekki heima á glans-
mynd. Kannski, segir I sögunni,
að myndin „sé táknmynd um lif
okkar allra hér inni. Og að við
séum tákn um hina þarna úti.”
Skringilegur kokkteill
Mér þykir þetta glansmynda-
stef nokkuð skemmtilega notað i
sögunni. En svo fer ýmsu að
ægja saman. Innan um og
saman við þær þekkjanlegu
mannlifsmyndir sem brugðið er
upp og margar eru æði harð-
neskjulegar, soralegar, og sum-
ar býsna gróteskar, vaða uppi
alls kyns skirskotanir. Glans-
myndin er „draumur sjórekna
liksins”, og draumurinn er „til-
raun sem upphaflega var kostuð
af Hugvisindadeild Atlantshafs-
bandalagsins,” og um alla bók
eru upphrópanir um Reglu
flokkhersetu bandariska utan-
rikisstefnu, og bandarisku
þjóðina meira að segja, sem að
þvi er virðist eru undirrót bágs
þjóðarsálarástands með til-
heyrandi glæpum og spillingu.
Þetta hefði vafalaust mátt færa
til sanns vegar i skáldverki, en
er hér svo tilgerðarlegt að það
missirmerkingu og hangir á við
og dreif i lausu lofti. Fyrir nú ut-
an það, hve ádeila sögunnar fer
meira og minna fyrir ofan garð
og meðan vegna einkennilegrar
togstreitu hálfkærings og al-
vöru.
Þessi hálfkæringsblær stafar
held ég af fjarstæðubúningn-
um. Og sá fjarstæðubúningur
reiðir sig um of á misheppnaðan
absúrdhúmor, sem stundum
verður hálfgerð aulafyndni og
stórlýtir söguna (,,...við megum
einskis láta ófreistað i viðleitni
okkar til að gera þeim hags-
munahópum og einstaklingum
sem hér eiga hlut að máli þá
staðreynd ljósa að undir-
búningsaðgerðir björgunarað-
gerðanna eru þessar i undirbún-
ingi, sagði ráðherrann”). Og
svo eru i þessari blöndu söguöfl
sem bera nöfn eins og Hregg-
viður Jónsson,(sem virðist boða
gamla islenska seiglu. and-
spænis kúgun og spillingu, og á
vist m.a. að vera náskyldur
Helga Hóseassyni) og Jónatan
Svift, og Þýskaland Hitlers
arkar inn óforvarandis og þetta
verður satt að segja heldur
bragðvondur mjöður.
Fantasian er svo hamslaus, —
enum leið einkennilega þvinguð
— að skirskotanir hennar rjúka
flestar út i veður og vind. án
þess að festa nokkurs staðar
rætur. Að þessu leyti þykir mér
hin heföbundnari skáldsaga
Þorgeirs „Yfirvaldið” mark-
vissara verk.
Eins og i þeirri bók eru ljósir
hér miklir rithöfundarhæfileik-
ar. Þeir fá bara ekki að njóta sin
i hinni formrænu glimu nema á
stöku stað. Þorgeir getur verið
feikilega þróttmikill stilisti ljóð-
rænn, beittur. hittinn og
háðskur. Það er langt I frá
leiðinlegt að lesa þessa bók og
innan um eru sterkar, satiriskar
myndir, eins og þegar fjallkon-
an kemur inn á sviðið i gervi
húsmóður úr vesturbænum og
hellirsjóreknum spira á þvotta-
vél!
En það er eins og ekki hafi
tekist að koma einstökum
myndum og einstökum skir-
skotunum heim og saman:
fantasia, eins og draumur
verður að hafa eitthvert innra
samhengi til þess að verða ekki
merkingarlaus sem heild.
Þótt þetta segi kannski
minnstum annmarka „Einleiks
á glansmynd” og þeim mun
meira um annmarka viðkom-
andi lesanda sem einleikara á
felumynd, þá getur lika verið
gaman að tilraunum þótt þær
takist ekki.