Tíminn - 10.11.1968, Blaðsíða 7

SCNNUDAGUR 10. nóvember 1968.
TIMINN
Rætl við tvo lækna um áfengisvandamál:
fivers vegna drekkur Jeppí?7
Holiberg sagði á sínum tíma, að enginn spyrði hvers vegna Jeppi drykki. Nú spyrjum
við emmitt þessarar spurningar, spyrjum hvers vegna ofnautn áfengis verði sumum svo
mfkil árátta, að hún leiði til sjúkdóms, sem veldur alvarlegu heilsutjóni og eyðileggur
félagslega aðstöðu manna.
T.apkna.r vita sittJhvað um geðheilsu manna, sem skýrir þessa áráttu og einnig vita
þeir sittlhvað um félagsiegar orsakir, sem kunna að veikja viðnámsþróttinn gegn sýk-
ingarhættunni. Hjiá læknum er því helzt að leita raunsærra upplýsinga um eðli og orsak-
ir drykkjusýki og þá helzt þeim, sem annast meðferð iþeirra, sem lækninga leita við henni.
Yfiiiæknii' Kleppspítalans, pró-
fessor dr. Tómas H'elgason, var
svo vinsamlegur að leyfa, aS fyrir
hann væm lagðar nokkrar spurn-
ingar um þennan torlæknaða s;júk-
dóm. Stefndi hann mér til viðtals
ins á Flókadeild spítalans, og varð
Bjarni Arngrímsson, deildarlækn-
ir þar, einnig fyrir svörum.
\ — Hvenær er áfengisnotkun
komin á það stig, að hún megi
kallast sjúkleg og hvort virðist
ykkur það oftar vera geðrænir
eiginleikar eða félagslegar aðstæð-
ur, sem valda því, að hún kemst
á það stáig?
— Við verðuni að byrja á því,
segir Tómas, að gera greinamun
á misnotkun áfengis og drykkju-
sýki .Þegar menn drekka svo mik-
ið, að þeir biða af því andlegt
og líkamlegt heilsutjón og glata
félagslegri aðstöðu sinni, heimili
og atvinnu, eða yfirvofandi sé, að
sivo fari, þá era þeir oúðnir hjálp-
ar þurfi. Samt geta þeir verið á
mismunandi stigum. Sá hópur,
sem auðveldast er að skýrgreina
era áráttudrykkjumennirnir, þeir,
sem ekfei geta hætt að drekka fyrr
en þeir eru algerlega févana og
þrotnir að kröftum
— Vanadrykkjumenn eru þeir,
sem að jafnaði neyta áfengis í
hófi, en geta þó stillt sig, ef mik-
ið liggur við. í þessum hópi eru
oft menn, sem vita ekkert hvað
þeir eiga af sér að gera í frí-
tímanum, ef þeir eru ódrukknir.
Sem dæmi má nefna menn, sem
vinna langtímum saman ódrukkn-
ir að heiman, en telja sjálfsagt
að vera drukknir allan tímann,
\sem þeir eiga frí.
— Myndi ekki mcga álykta,
að félagslegar aðstæður ættu sinn
þátt í því? Sjómenn t.d. koma í
land annars staðar én þeir eiga
heimili sín og þeim stendur fátt
til boða, sem aðiaðandi er?
— Vissulega getur það haft sín
áhrif, segir Tómas, en einnig það
kemur til greina, að menn með
ákveðna skapgerðareiginleika lað-
ast kannski að atvinnugi'einum
þar 1 sem þeir eru ekki alltof
bundnir Líka má segja, að það
séu félagslegar aðstæður. sem
valda því t.d. hve menn, sem eiga
greiðan aðgang að áfengi, verða
oft ofdrykkjumenn. svo sem þjón-
ar. Veitingamenn og ménn, sem
hafa miklum opinberum risnu-
skyldum að gegna
— En það skilur vana-
drykkjumann frá árátludrykkju-
manni, að hann getur hætt með
viljaátaki. ef mikið liggur við.i
Það getur áráttudrykkjumaðurinn
ekki. Það eru þessir tveir hópar,:
sem telja verður hina eiginlegu
sjúklinga.
Þriðji hópurinn er svo tæki-
færisofdrykkjumennirnir. Þeir
skapa oft mikil og erfið vanda-
miál, bæði fyrir sjálfa sig og
þjóðfélagið, en margir þeirra
drekka af galgopaskap meðan þeir
eru ungir og ætla scr að hæt.ta
þegar þeir eldast. Snmum tekst
þetta, en öðrmm ekki. því míður,
og verða þeir drykkjusjúklingar.
Ef veita á mönnum aðstoð, þá
verður fynst að reyna að gera sér
grein fyrir hverjum þessara
þriggja flokka þeir tilheyra Um
þriðjungur vanaofdrykkjumanna
hættir alveg, en ekki nema um
einn fimimti hluti áráttudrykkju-
manna, séu þeir látnir afskipta-
lausir og fái enga læknismeðferð.
— En hvernig virðist ykkur upp
runaiegri geðheilsu drykikjusjúkl-
inga yfirleitt varið?
— f öllum þremur hópunum er
miikið af mönnum, sem á við að
stríða skapgerðartruflanir eða
taugaveiklun, jafnvel meiriiháltar
Tómas Ilelgason
geðsjúkdóma, og þeir menn
drekka beinlínis vegna sjúkdóms-
ins.
Eigi að takast að lækna drykkju
sjúklinga, segir Bjarni, þá er oft
niestur vandinn að fá tækifæri til
þess að stöðva þá. Að sumu leyti
er auðveldast að taka þa'nn mann
lil lækninga, sem er alveg kominn
í botn að eigin áliti. sem finnur
það sjálfur, að hann ræður ekki
við áráttuna og fæst til þess að
viðurkenna það.
Heimili og uppeldi skipta venju
lega miklu máli um það í hvaða
farveg menn falla síðar, segir
Tómás, hvernig samskipti þeirra
við aðra menn verða og hvort
þeim veitist auðvelt að skapa
tentgsl við sitt umihverfi án áfeng-
is. Það skiptir ákaflega miklu
hvað fyrir börnum er haft á heim-
ilum, en erfðir valda að sjálf-
sögðu einniig miklu.
Drykkjuskapur er sennilegö tvö
falt tíðari hjá bömum drykkju-
manna en hjá þeim, sem alast upp
á reglusömum heimilum, segir
Bjarni Oft alast drykikjumanna-
börn upp við það, að allt fer í
rúst, en til er líka önnur hlið á
þessu máli. Á heimilum þar sem
faðii’inn er sjaldan heima og hef-
ur kannski stutta viðdvöl hverju
sinni, þá er það hann, sem er
glaður við skál og hátíðarbragur
í kringum, en mamma er sú, sem
inöldrar og skaimmast. Faðirinn
með sína flösku verður þá skemmti
legi aði.linn, sem eftirsónkarvert
er að líikjast.
— En hvað er hægt að gera
til þess að stemma stigu við
drykkjusýki?
— Annars ve^ar verður að
lijídpa þeim, sem orðnir cru sjúk-
ir, hins vegar að reyna að fyrir-
byggja, að fleiri sýkist. Til þess
að fyrirbyggja sýkingu skiptir al-
menningsálit verulegu máli og
einnig ýmsar félag'slegar að-
gerðir. Drykkjusýki hjá konum er
miklu fátíðari pn hjá körlum, þó
hún só — því miöur — vaxandi.
Þar er t.d. ljóst, að aukið sjálf-
stæði kvenna, er félagslegur og
menninigarlegur þáttur, som hefur
bein áhrif. Sama er að segja tim
þann mi'kla mismun á því, hve
miiklu fleiri börn og unglingar,
sem alast upp í bæjum, eiga við
áfengiisvandamál að stríöa síðar á
ævinni, heildur en þau, sem alast
upp í svoit. Þar eru greinilegá
félagsleg áihrif að verki, segir
Tórnias. Ef það yrði tízka að
skemmta sér án áfengis, þá myndi
áfengisvandamálið minnka. Við
Bjarni sjáuim víst hvorugur ör-
U'gga aðferð til þess að draga úr
jfjölda áráltudrykkjusjúklinga, en
það mætti gera margt til þess að
fækka tækifærisdrykkjumönnum,
og vanadrykkjumönnum.
— Hvert er álit ykkar á áfeng-
isbanni?
Ef ég tryði því, að raunveru-
lega væri hægt að stöðva allan
innflutning áfcngis og koma í vcg
fyrir brugg, ]>á myndi aðflutnings
bann eflaust vernda mat'ga frá
drykkjusýki, en ég efast um, að
framkvæmd þess tækist og fylgi-
kviilar áfengisbanns geta líka orð-
ið uggvænlegir. Bandaríkin búa
enn að því að glæpahringirnir þar
rökuðtt saman fjármagni á bruggi
bannáranna, segir Bjarni-
— Ég held ekki að algert áfeng
isbann sé frarnxvæmanlegt, segir
Tómas, og drykkjusjúkiingar
verða alltaf til, eí' menn ná í
áfengi.
— Hvað annað væri hægt áð
gera?
— Bjarni bendir m.a á dæmi
um það hver áhrif verðlag geti
haft á áfengisnotkun. Át'jð 1917
var sett áfengisbann í Danmörku
um stuttan tíma. Síðan stórhækk-
Bjarni Arngrímsson
aði verðíag á áfengi. Við þessa
breyitingu fækkaði sjúklingum
með drykkjuæöi á borgarsjúkra-
húsi Kaupmannahafnar til mikilla
muna. Innlagningarfjöldinn fór
niður í tæplega tíunda hluta af
því, sem áður hafði verið.
— Almenningsálitið leyfir konu
að leita sér lækninga við tauga-
veiklun, en það þykir stundum
illa hæfa karlmönnum, segir Tóm-
as. Ef það breyttist þannig, áð
það yrði viðurkennt eðlilegt og
sjálfsagt, að karlmenn leituðu
líka iæknis við taugaveiklinarein-
kennum, ekki síður en beinbrot-
um og þessháttar, þá er ekki ó-
scnnilogt, að di-aga mætti úr á-
leitni þeirra í að lina vanlíðan
sína með áfengi.
Það mæbti líka reka meiri upp-
lýsinga'starfsemi svo að þeir, sem
nota áfengi geri sér ljóst hvar þeir
eru staddir, hvort þeim dugar það
eitt, að fara í algert bindindi,
segir Bjarni. Menn ættu að vera
mjög á verði, ef þeir fara að
nota veigalitlar ástæður til að fá
sér glas, hvort heldur það er
vegna þjess, að vcl gen.gur og þeir
eru að fagna því, eða þeim líöur
illa og eru að reyna að gleyma
því.
— Þá ætti lífea, segir Tímas, að
brýna það fyrir fólki að lofa öðr-
um, sem ekki vilja drekka áfengi,
að vera i friöi með sína „sérvizku"
Það væri ágæt regla, sem a.m.k.
væri hægt að fyígja i einkasam-
kvæmum, að hætta að veita fólki
vín, þegar fer að sjá á því. Á
vinsölustöðum er það auðvitað
gróðasjónarmiðið, sem ræður.
„Coktail“-veizlurnar eru einn
versti ósiður, sem hór hefur verið
upp tekinn. Það sézt varla svo
mynd frá nokkru samkvæmi, að
ekki sóu allir með vínglös í
höndum. Það er illt til þess að
vita, að framámenn skuli ekki
telja ástæðu til þess áð hafa áhrif
á alnienningsálitið í þessu efni.
Þeir eru undir smásjátmi og lí'ðst
raunverulega minna en almenn-
ingi.
Bjarni sagði áðan/, að auðveld-
ast væri að vissu leyti að taka
þá menn til lækninga, sem alveg
væru orðnir örmagna og öllu
rúnir, heldur Tómas áfram- Og
þa'ð er rétt, að ástæða er til þess
að efna til upplýsingastarfsemi,
sem skýri fyrir mönnum, hvenær
áfengisnoitkun þeirra er komin á
hættulegt stig og hvetja þá ein-
mitt til þess að leita fyrr lækn-
inga. Ef menn treysta ,sér t.d. ekki
til þess að fara á mannamót án
þess að fá sér drykk áður en farið
er að heiman og skella svo í
lauimi í sig einum eða tveimur
glösum þegar á staðinn er komið,
þá eru þeir í hættu. Það ætti að
vera auð'veldara að hjálpa mönn
mm á þessu stigi heldur en síðar
þegar þeir hafa kannski glatað
sinni félagslegu aðstöðu, vinnu og
hcimili. Þeir, sem fást við lækn-
ingu drykkjusjúklinga þurfa að
fylgjast mjög vel með hinum fé-
lagslegu aðstæðum sjúklingsins og
það þyrfti til dæmis að sinna eig-
inkonum sjúiklinganna miklu
meira en við nú getum. Þær þurfa
að fá aðstoð til að breyta sínum
viðhorfum- Varnir gegn drykkju-
sýki verða að fylgja sömu reglum
og varnir gegn krabbameini. Á
meðan ekki er hægt að fyrirbyggja
sjúkdóminn, verður að reyna að
fá sjúklingana nógu snemma til
meðferðar.
En áður en hægt er að koma
fyrirbyggjandi lækningum við, seg
ir Bjarni, verður að breyta af-
stöðu almennings. Það er voða-
legt áfall fyrir sjálfsvirðingu
manns að viðurkenna, að hann
ráði ekki sjálfur við hvað og hve-
nær hann drekkur. Menn eru
mjög lengi að sætta sig við þá
tilhugsun, að þeir hafi ekki vald
á sjálfum sér. Þess vegna eru
þeir áð vissu leyti betur settir,
sem hafa viðurkennt skipbrot sitt.
— Iívaða skapgerðareinkenni
eru venjulegust hjá drykkjusjúkl-
ingum?
— Þeir sjúklingar, sem við höf-
um haft undir höndum eiga flest-
ir við verulegar persónuleikatrufl-
anir að stríða. Sumir hafa kannski
vcrið heldur ósjálfstæðir allt frá
upphafi, þeir eiga erfitt með að
þola kvíða — miklu erfiðara en
með að þola líkamlegan sársauka.
Margir eru mjög sjálfmiðaðir og
eiga erfitt með umgengni við ann
að fólk. Þeir geta ekki gert áætl-
anir langt fram í tímann, era
þunglyndir og eiga erfitt með að
koma sér að hlutunum. Margir
þcirra treysta sér ekki til þess
að fara á mannamót án þess að
njóta stuðnings frá öðrum — eða
áfengi. Þegar menn byrja of-
drykkju, þá þurfa þeir að finna
sér áktæður til að drekka, en svo
þegar þeir viðurkenna að þeir séu
di'ykkjusjúkiingar, þá verða þeir
gripnir sjálfsasökun og þó að ýmis
konar félagslegar ástæður liggi til
ofdrykkjunnar, þá líta þeir oft
framhjá þeim, en beina öllum á-
sökunum að sjálfum sér.
— Þeir þurfa því lengi á stuðn
ingi að halda, heldur Bjarni áfram,
og eitt skilyrði fyrir því, að lækn-
ing takist, er að þeir haldi áfram
að hafa samband við deildina
Eramhald á 12 síðu