Tíminn - 01.12.1968, Blaðsíða 4

4
TÍMINN
Rætt við Jörund Brynjóifsson um árin 1916-1918
Þá hofðu fulltrúar bænda og
verkamanna fulla samstöðu
Þingskörungurinn Jörundur
Brynjólísson átti sæti á Al-
þingi sumarið 1918, þegar sam
bandslagasáttmálinn var sam-
þykktur, og hann var búsett
ur í Reykjavík, þegar hátíða-
höldin 1. des. fóru fram. Hann
er nú 84 ára að aldri, ern vel
og hraustur og man þessi ár
mjög vel. Jörundur var þing-
maður Reykvíkinga, þegar
þetta var, og raunar fyrst og
fremst þingmaður verkamanna.
Hann var kennari við barna-
skóla Reykjavíkur á þessum ár
um og dróst inn í félagslíf
verkamanna og var kjörinn
formaður Dagsbrúnar 1915. Ár
ið 1916 buðu verkamenn fram
sérstakan lista við bæjarstjórn
arkosningarnar, og var formað
ur þeirra, Jörundur Brynjólfs
son, efstur á honum Sá listi
vann mikinn kosningasigur,
kom að þremur mönnum í bæj
arstjórn og þótti eigi litlum
tíðindum sæta. Sama haust,
1916, var hann einnig í kjöri
af hálfu verkamanna í Reykja-
vík í alþingiskosningum. Náði
hann kosningu með yfirburð-
um, og svo var aldan mikil
að ekki munaði nema 25 at
kvæðum, að annar fulltrúi
verkamanna flelldi kempuna
Jón Magnússon, frambjóðanda
heimastjórnarmanna. Jörundur
sat á þingi fyrir reykvíska
verkamenn til 1919, ætíð
fremstur í flokki í félagsmál-
um þeirra og flutti mörg merk
verkalýðsmál á þinginu
En 1919 venti Jörundur
kvæði í kross og ger'ðist bóndi
austur í Árnesþingi, sat ekki
á þingi næsta kjörtímabil, en
hér fór enn svo, að hann var
kvaddur til forystu í sveit
bænda og gerðist þingmaður
Árnesinga og var það á fjórða
áratug. Jörundur er því einn
af fáum þingmönnum þjóðar-
innar sem verið hefur fulltrúi
beggja þessara meginstétta í
landinu
Ég leit inn til Jörundar fyr-
ir nokkrum dögum og spjallaði
við hann atundarkorn um árið
1918 og hin fyrstu þ'ng-
mennskuár hans. Það mun
gleðja hina mörgu vini og að-
dáendur Jörundar um land
allt, sem ef til vill hafa ekki
séð hann eða hitt að máli ný-
lega, að hann er enn sami
skörungurinn og fylgist glögg-
ur og skarpskyggn með mál-
um lands og þjóðar og dæmir
allt með hyggindum og hóf-
semi, en semur þó enga sátt
við það, sem hann telur rangt
mál, fremur en fyrri daginn
Enn heilsar hann þéttu og
heitu handtaki með hýran
glettnisglampa í augum.
— Er árið 1918 rikt í minn-
ingu þinni, Jörundur?
— Já, ekki er því að neita,
en bæði fyrir skin og skugga.
Spánska veikin hafði herjað
og höggvið stór skörð. Við
fögnuðum sjálfstæðinu i
skugga dauðans hér í Reykja-
vík. Ástandið var óskaplegt
eftir afhroð hennar, en samt
var gleði manna innileg.
— Fékkst þú spænsku veik-
ina?
— Já, en ekki illvíga, slapp
óskaddaður að kalla.
— Fylgdist þú með samn-
ingunum við Dani fyrr á ár-
inu?
— Já, það gerði ég að sjálf-
sögðu, og þó enn betur eftir
að þeir komu fyrir þingið. Ég
sannfærðist um það þá og það
álit er enn óbreytt, að danska
nefndin var hingað send til
þess að ná samningum, og því
létu þeir undan á ýmsa lund.
Aðstaða ^okkar var orðin mjög
sterk. f styrjöldinni höfðu
tengslin við Dani rofnað mjög
og við sóttum mjög fast að fá
siglingafána, en fengum harða
neitun og það ýfði mjög andúð-
ina í garð Dana. Þannig höfðum
við fengið reynslusönnun þess, að
Danir gátu ekki gegnt skyld-
um sínum við okkur, þegar
mest reið á og þeir fundu
þetta gerla. Einnig var þeim
í fersku minni kosningin um
uppkastið 1908, en hún sýndi
greinilega vilja þjóðarinnar.
AÆ þessu öllu var augljóst, að
Danir skildu, að nú urðu þeir
að sætta sig við þá samninga,
sem þeir gátu bezta fengið og
ganga að flestu til þess að
halda við sambandi landanna
að einhverju leyti. Jón Magnús-
son var bæði ýtinn og skyn-
samur samningamaður og
kunni að notfæra sér þessa að-
stöðu.
— Og svo kom málið fyrir
þingið?
— Já, og þar ríkti eining,
aðeins tveir greiddu þar at-
kvæði gegn málinu.
— En hvernig litu verka-
menn í Reykjavík á málið?
— Þar ríkti engin hálfvelgja.
Þeir voru harðastir allra og
vildu flestir fara eins langt og
komizt yrði en töldu fenginn
kost vel viðhlítandi.
— Voru nokkur hátíðahöld
eða samkomur á vegum verka-
mannasamtakanna í tilefni
sjálfstæðistökunnar?
— Nei, ekki man ég eftir
því, og hátíðahöld voru hvergi
mikil. Ástandið var ekki þann
ig. Sóttin herjaði. fátæktin réð
húsum, jafnvel hörð barátta að
hafa í eldinn, og atvinna af
skornum skammti En gleði
manna var einlæg.
— Þú hafðir átt sæti á Al-
þingi síðustu þrjú árin áður,
Jörundur, raunar sem fyrsti
verkamannaþingmaðurinn hér
á landi. Fannst þér gott að
vera fulltrúi þeirra, og flutt-
irðu ekki einhver mál, sem þá
snerti öðrum fremur?
— Já, bað var gott að vinna
með verkamönnum og ánægju
legur félagsskapurinn við þá,
enda margt ágætra manna þar
fyrir að hitta. Ég lærði margt
af þeim samvistum, sem ég
vildi ekki hafa farið á mis við.
Þeir voru ódeigir menn, og
beim er gott að kynnast, hvergi
hálfvolgir i afstöðu Jú, ég fitj-
aði upp á ýmsum málum, sem
þeir báru fyrir brjósti og lag-
fært gátu kjör þeirra
— Fluttir þú ekki fyrst á
þingi frumvarp um löggildingu
hvíldartíma á togurum?
— Jú, svo mun vera. Um
það urðu allharðar deilur á
þingi. íhaldssamari þingmenn
tóku slíku ekki með þegjandi
þögn. Þeir héldu því fram, að
skipstjórinn yrði að hafa um
þetta óskorað vald, og þessar
veiðar væri ekki hægt að
stunda nema hafa þetta óbund-
ið. Ég hélt því hins vegar fram,
að þetta væri óhæfa, og tog-
aramenn gætu ekki átt það
undir valdi eins manns, hvort
þeir fengju einhverja hvíld,
eða væru reknir áfram eins og
dýr. Svo hart var gengið að
sumum mönnum, að þeir biðu
þess vart bætur. Skipsstjórarn
ir voru líka harla misjafnir.
Sumir, eins og til dæmis Guð-
mundur á Reykjum, gætti þess
jafnan að láta menn sína fá
hið minnsta fjögurra stunda
svefn á sólarhring, og hann
fiskaði manna bezt.
Því miður náði málið ekki
fram að ganga en eini stuðn-
ingur, sem það fékk auk mín,
var frá framsóknarmönnum.
Ég flutti einnig tillögu ásamt
Benedikt Sveinssyni um v-eð-
urstofu, en það var ekki lítil-
vægt að mínum dómi fyrir sjó-
menn. Einnig man ég, að við
Benedikt fluttum tillögu um
kaup ríkisins á Soginu, sem þá
var í eigu danska íslandsfé-
lagsins. Ég man, að ég lét þess
getið í umræðum, að ég teldi
eðlilegast, að Reykjavík virkj-
aði Sogið síðar meir.
— Þú varst ekki í Fram-
sóknarflokknum þá?
— Neí, en þegar ég kom á
þing, gerði ég þegar bandalag
við þau samtök þingmanna og
starfaði æ síðan með þeim.
— Voru þeir bændaþing-
menn oftast reiðubúnir að
styðja mál fulltrúa verka-
manna?
— Já, ekki stóð á því. Sam-
vinnan var ætíð með ágætum
og sjónarmiðin lík. Eini stuðn
ingurinn, sem verkamannamál
áttu vís, var frá þeim, enda
lá slíkt í augum uppi og bein-
línis skilningur þessara þing-
manna, að fulltrúar verka-
manna og bænda ættu að vinna
saman.
— En síðar varðstu svo full-
trúi bænda. Fannst þér þá
enn, að samstaðan ætti að hald-
ast?
— Já, og mér hefur ætíð
fundizt það. Þessar stéttt eiga
sameiginlegan málstað og við-
horf til landsmála. Lífskjör
þeirra eru lík og hagsmunir
mjög áþekkir. Því verða lífs-
viðhorfin einnig lík og sjónar-
mið í landsmálum nátengd.
Ég taldi alltaf, að þessar stétt-
ir ættu að vinna saman og
gætu það. Að vísu fór svo í
tímans rás, að oft bar eitthv-" á
millj og minna varð úr sam-
stöðunni en við hugsuðum okk
ur í þá daga ,en trú mín á því
að þessar stéttir eigi samleið.
sé ekki villt um fyrir þeim,
er enn hin sama.
AK.