Tíminn - 01.12.1968, Blaðsíða 7

TIMINN
7
iðju, sem aá er mjög einblínt
á. Helzti markaðurinn ftmir þá
framleiðslu er fremur innan Efna-
hagsbandalagsins, eða í Bandarfkj
unum, eða jafnvel í emn fjarlæg-
ari löndum. E&na iausmn á mark-
aðsmálum okkar er váðtæk og ðtui
markaðsleit ofckar sjállfra. Slfka
leit þarf að framkvæma af veru
legri þefekingu á markaðsmálum
og með ströngu eftirlrti með gæð
um hinnar fslenzku framleiðslu.
Einnig þama verður þekkiugin
grundvallaratriðið.
Efcfci einangEiin.
Með áframlhaMandi sjSdfstæiB
og fullveidi fsienzfea þjóðarkmer,
eins og klettur úti í hafirm, á ég
alls eifcki við, að hún eigi að ein-
angrast fná nágrannaþjóðunum og
þeirn straumœn, sem þaðan ber-
aist. Þvent á móti geri ég mér
fuHa grein fyrir því að nánari
teogsl v® þessar þjóðir er okk
ur Mfsnauðsyn. Ef við byggjum
múra, muna þeir fljótlega hrynja
og sjákfstæðið glatast. Við verð-
um að leita að nýjum mörkuðum
fyrir framleiðslu ofckar um heim
állan og frá nágrannaþjóðunum
verðum við að fá meginhlutann
af þeirri tækni og þeim visindum,
þeirri auknu þekkingu, sem við
þurfum á öHum sviðum okkar at-
vinnulífs. Ekki óttast ég um fs-
lenzka menningu í dffcum straumi.
Hún er sterk og mun standa af
sér öll eðlileg áhrif, ef hún fær
að vera sjálfstæð og öháð. Hitt
verðum við hins vegar að skilja,
að leið áframhaldandi sjálfstæðis
getur verið vandrötuð á bylting
artímum atvinnuveganna og við
stórvaxandi áhrif erlendra risa-
þjóða eða bdkdalaga.
Sannfæringin er undirstaðan.
Það var engin furða, þótt ungi
maðtninn velti vöngum í Morgun
blaðinu um efnahagslegt sjálf-
stæði Menzku þjóðarinnar. Það
-var aðeins afleiðing viðreisnar-
stefnunnar, eins og ég hef rakið.
Það breytir þó ék5d þeirri stað-
reynd, að það frækorn efasemdar,
sem þannig er sáð, getur reynzt
örlagaríkasta verk viðreisnar-
stjómarinnar. Þetta þarf íslenzka
þjóðin að hugleiða á þessum full-
veldisdegi.
Mér var eitt sinn sögð saga af
presti einum í fclettafjöllum í
Bandaríkjunum. Hann var mjög
vinsæll hj’á söfnuði sínum, enda
gekk hann að hverju því starfi
með sínu fólki, þar sem þörfin
var mest. Biskupi þótti klerkur
ekki sérlega prestlegur maður og
vildi setja hann af. Söfnuðurinn
tók þáð hins vegar ekki í mál.
Biskup ákvað því að fara til kirkju
til prests og kanna þannig, hverju
það sætti, að klerkur nyti slíkra
vinsælda hjá söfnuðinum. Prest-
ur lagði sem oftar út af uppá
Arnór Hannibalsson:
FRELSI SMAÞJODA
ÖrTög þeirra þjóða, sem hlutu
fullveldi samtímis ísliandi hafa
orðið misjöfn. Meginhluta þess
tímabils sem þjóðir Vtestur-Evr-
ópu hötfðu varið til ákafrar iðn
væðingiar, stóðu þessar þjóðir í
stað sem frumstæðar landbúnaðar
þjóðir. Þeim mun harðar börðust
þessar þjóðir fyrir frelsi sínu.
Hið örlagaríka ár 1918 var hinu
langþráða takmarki náð, og sigur
unninn í baráttunni fyrir þjóð
frelsi. Finnland, PólJand, Tékkó-
slóvakía, Ungverjaland og Balk-
Rússlandi. Spurningin er um fram
tíð þjóðanna innan sjálfs Rúss
lands. Valdhafar þar hafa ætíð
séð þá hættu sem þeim stafar af
þjóðerniskennd íbúanna og því
gert allt sem hugsanlegt er til að
útrýma henni og bræða þjóðirn-
ar saman í eina heild undir for-
ræði Rússa. Fjölþjóðaríkinu Aust
urríki — Ungverjaland tókst ekki
að steypa mörgum þjóðernum sam
an í eitt með þeirri iðnaðar og
samgöngutækni, sem þá var. Nú
verður fróðlegt að vita, hvort
haldssögu sinni um Davíð og Gol-1 og aðeins eitt, sem að áliti Rússa
íat. Þegar að því kom, að Davíð fengi raskað henni: endurhervætt
drepur Golíat með steininum, Þýzkaland. Það er ástæða til að
anþjóðir, að ógleymdum Eystra fjölþjóðaríkinu Rússlandi tekst
saltslöndum, stofnuðlu sín eigin þetta á okkar öld með mun
þjóðríki á rústum tveggja keis- hnitmiðaðri kúgunartækni en til-
aravelda. tæk var á 19. öld. Takist það,
Næstu tveir áratugir urðu þess- mun krafan verða um þjóðfrelsi
um þjóðum á margan hátt erfið innan núverandi ríkis í heild, ella
ir. Þær þurftu að byggja upp sitt mun stórríkið Rússland liðast
eigið ríkisvald frá grunni, en all- sundur í einstakar ríkisheildir á
ur almenningur var lítt menntað-j grundvelli þjóðernislegs fullveld-
ur og erfitt að halda vesturevr j is-
óps'kt lýðræði í heiðri. Þær leit Saga íslands hefur farið nokk-
uðu einkum til Frakklands og uð á annan veg en saga þeirra
Bretlands sér til halds og trausts þjóða, sem urðu okkur samferða
(Finnland til Norðurlanda). Svo
þegar á reyndi við upphaf seinni
heimsstyrjaldar, kom í ljós, að
Vesturveldm gátu þessum þjóð-|
um enga björg veitt.
Þar kom ekki aðeins til skjal-
anna útþenslustefna Þjóðverja,
heldur og rússneska stórveldið,
sem bolsivikkastjórnin hafði end-
urreist, mikils til með sömu utan-
ríkispólitísku markmiðum og keis
arastjórnin hafði sett sér. Úrslit
seinni heimsstyrjialdar voru loka
sigur erfðamarkmiða rússneskr-
ar útþenslustefnu. Rússar höfðu
■tryggt sér aðgang að sjó með inn
ingu iðnaðarhéraða Rússlands óg
landbúnaðarthéraða Úkraínu, á-
samt olíulindum Kákasus, jafn-
framt því, sem valdaaðstaða þeirra
var stórum bætt við Kyrrahaf.
Gengið var þannig frá hnútunum,
að grannríki Rússlands í Evrópu
urðu fylgiríki þess, og áhrifum
Vesturveldanna eytt þar. Rússar
telja sjálfir stofnun aiþýðulýð
veldanna svokölluðu engu ómerk-
ari atburð en byllinguna 1917.
Með þessu móti var framtíðar-
skipan mála í Evrópu innsigluð,
hallaði prestur sér fram í pont-
una og sagði með mikilli áherzlu
og eins og hann talaði til bisk-
ups, „en minnist þess, að það
var ekki steinninn sem slíkur, sem |
drap Golíat, heldur sú sannfær-
ing, sem fylgdi þessu steinkasti
stráksins". Davíð var sannfærður
um það, að hann gæti fellt risann
og því tókst honum það.
Sannfæringin er áreiðanlega
ein veigamesta undirstaðan fyrir
sjálfstæði íslenzku þjóðarinnar.
Ég”veit, að mikill meirihluti ís-
lendinga er í dag sannfærður um
það, að við getum búið í þessu
landi sem sjálfstæð og fullvalda
þjóð og skapað okkur og niðjum
okkar hin ágætustu lífskjör um
langa framtíð, ef að því marki er
skipulega og markvisst unnið. Ef
viðreisnarstefnunni tekst hins veg
ar að veikja þessa sannfæringu,
er voði framundan. Mikilvægasta
verkefni, sem okkar bíður á þess-
um fullveldisdegi er að fá breytta
geta þess, að Rússar hafa aldrei
ætlað sér að seilast til áhrifa víð
ar í Evrópu en þeir þegar hafa
gert enda yfi-r allnokkru ginið.
Það er þó annað, sem á eftir
að verða hinu rússneska valda-
kerfi í Evrópu skeinuhættara en
jafnvel vígvæddir Þjóðverjar. Það
eru þær þjóðir, sem sjálfar lúta
forsjá sovétvaldsins. Að lokinni
seinni heimsstyrjöld hafa Austur-
Evrópuþjóðir fengið tvennt: iðn
væðingu með einræði. Þessar þjóð
ir hafa enn ekki unnið lokasigur
í þeirri þjóðfrelsisbaráttu, sem
hófst á 19. öld. Iðnvæðingin eyk-
ur menntun almennings. Því
fylgja síauknar kröfur um lýð-
ræði. En um lýðræði er ekki að
tala nema það haldist í hendur
til fullveldis fyrir hálfri öld. Aust
urEvrópuþjóðir líta til okkar öf-
undaraugum og undrast, að við
skulum svo óáreittir geta baðað
okkur 1 skini frelsisins. Aðrar
Evrópuþjóðir láta sig okkur litlu
staðreynd ætti ekki lengur að
valda deilum, einkum eftir að það
er nú bert orðið, að þeir, sem
æstastir hafa prédikað nýtt þjóð-
félag, eru sprungnir á þeirri þver-
sögn að vera jafnframt erindrek
ar svartasta afturhaldsins, sem nú
er til í Evrópu. Hitt er svo ann-
að mál að veldur hver á heldur,
og við megum ekki gleyma því,
að við búum í verstöð. Enginn
eyðir meiru en hann aflar, er sagt,
en það höfum við einmitt gert.
Og það er reynsla allra þein-a
þjóða, sem með ærnu erfiði
Ihafa vélvæðzt, að það leggur eng
inn í fyrirtæki þa'ð fé sem hann
étur. En það höfum við reynt að
gera með frekar slæmum árangri.
Við höfum viljað halda uppi lífs-
kjörum, sem stæðust samanburð
við það sem gerist meðal hinna
eldri iðnaðarþjóða samtímis því,
sem við höfum orðið að byggja
upp frá grunni nútíma þjóðfélag.
Nátengt þessu er uppþygging
ríkisvalds á ís'andi. Við höfum
ekki enn séð fyrir endann á því
verkefni. Lýðræði er gott, en of
mikið lýðræði er stjórnleysi. Okk-
ur skortir ákveðið öryggi og festu
í æðstu stjórn ríkisins og hins
vegar nægilega ríka hlutdeild neð
an frá í mikilvægum ákvörðun-
um. Enn er ríkið ekki valdstofn-
un, sem beitt er af öryggi í þágu
þjóðarinnar, til að hafa forystu
fyrir henni. Það er nánast fyrir
greiðslustofnun, sem einstakir
flokksforingjar veljast til að
stjórna — í þágu sinna manna,
atkvæðanna. Ríkisvaldið virðist
ganga út frá peirri forsendu, að
þjóðin sé sjálfri sér sundurþykk
og hver hljóti að ota sínum tota.
Ríkið eigi síðan að ákveða, við
hvaða kröfum eigi að verða. og
helzt öllum, sem einhver áhrif
hafa á fylgi valdhafanna meðai
kjósenda. Ríkið rekur þannig póli-
tík, sem er heimskulegri en þjóð
in sjálf, og niðurstaðan verður al-
menn óánægja. íleilbrigð þjóðar-
forysta hringsnýst ekki eins og
vindhani á mæni eftir dutthing
um kjósenda (eða síldarinnar)
heldur tekur ákvarðanir, sem að
beztu manna yfirsýn og að dómi
reynslunnar þ.ióna bezt þjóðar-
hag. Sköpun slíkrar þjóðarfor-
ystu er mikilvægasta verkefni
skipta nema ef vera skyldi her-í ^'rrar kynslóðar, sem við stjórn
foringjar þeirra. Við höfum hald-1 laumum tekur næsta aratug. _ ,
ið merki fullveldis okkar hátt ái skiiyrði fynr sköpun slur
loft og tekizt að halda því ó; f Þjoðarforystu nefni eg fyrst og
skertu, og eru engin merki þess, I n,auýLsyn ^ aukinni einingu
að nokkurt stórveldanna ásælist: ^10^1"1 þjoðarinnar. Slik eining
okkur í þeim mæli, að fullveldi. skapast aðeins fyrir afl margra
okkar stafi hætta af. Okkar helzta í samverkandi þatta. Eg nefni að
hlíf og skjöldur er hin geopóli-! eins Þrennt; ,
tíska staða landsins. ísland er j Verkalýðshreyfingin er ekki og
eyja í Atlantshafi, langt frá öðr-j á ekki einungis að vera kaup-!
um þjóðum. Örlög okkar hefðu kröfukór. Hún á ekki hvað sízt
orðið önnur, ef land okkar lægi að miðla félögum sínum þekkingu
að einhverju stórveldi En ein-
mitt lega landsins skapar þann
áhuga, sem stórveldin hafa fyrir
okkur: Sá sem ræður yfir íslandi,
ræðuir yfir Norður-Atlantshafi.
Við megum minnast þess að lýð-
veldið var stofnað að viðstöddum
sérlegum fulltrúum Bandamanna.
við þjóðfrelsi. þ.e sjálfstæði og
fullveldi þessara þjóða. Það stend-1 Við höfum skipað okkur í hóp
ur nú stóri hnífurinn í kúnni. með Engilsöxum. og í þeim hópi
Enginn vafi er á því, að þjóð- verðum við svo lengi sem Engil
frelsisbarátta Austur-Evrópu- j saxar mega sín nokkurs.
þjóða held'Ur áfram næstu ára | Af þessum sömu sökum hlýtur
þjóðmálastefnu, íslenzka stefnu.. tugi gegn hinu staðnaðn skrit' eigna- og stjórnarfarsskipan okkar
Að því skulum við öll' vinna. i stofueinræðisveldi, sem ríkir í að draga dám af Engilsöxum. Sú
á þjóðfélaginu og vandamálum
þess, hún á að vera skóli í áb'yrgð,
þannig að hver hugsi fyrst u:n
gagnsemi sinna starfa fyrir þjóð-
félagið, en heimti síðan kaupið
sitt. Stofnun sérstaks skóla verka
lýðssamtakanna er mjög lirýn, en
hefur engar undirtektir hlotið
enn meðal valdhafa. Málið bíður
nýrra manna.
Ótrúlegur fjöldi fyrirtækja á ís-
landi eru einkarekstur með rass-
vasabókhald. Eigendur geta geng-
ið í sjóði i'yiTrtækjanna að vild
oft án þess að gera sér grein
fyrir, hvernig þau eru á vegi
stödd. Á fáu er eins mikil þörf
á íslandi í dag eins og sérhæfðu
fólki í fyrirtækjarekstri. Eigend
! ur fyrirtækja verða að gera sér
; ljóst, að þeir eru með fé almenn-
: ings í höndunum, en ekki sitt
eigið (þótt þeir eigi rétt á kaupi).
Bæði ríkisvald og verkalýðsfélög
eiga að koma hér til skjaianna
með stöðugu eftirliti og með því
að skapa það almenningsálit, að
ilia rekið fyrirtæki sé svívirða.
i Oft er sagt. að tilveruréttur
þjóðarinnar sé sú menning, sem
i hún skapar. Sé svo erum við
komnir vel á veg með að tapa
þeim tilverurétti. Menntamenn
eiga sér hvergi stað í þessu þjóð-
félagi. Iívorki ríkisvald, verka-
lýðshreyfing né einkafjármagn
telja sér neinn verulegan hag að
því að styðja við bakið á mennta
mönnum. Franilag ríkisins til vís
inda og lista er hlægilega lágt,
og samt er það talið eftir. Við
sendum stúdenta til náms í fjöl-
mörguni löndum, en síðan er
ekkert um það hirt að skapa þeim
. að'stöðu til starfa hér á landi
! (nema þá þeir hafi réttan póli-
! tískan lit, en ekki er það ein-
jhlítt). Afleiðingin er sú, að hæfi
leikar beztu manna þjóðarinnar
nýtast ekki sem skyldi, og hvað
er þá orðið okkar starf í sjö
hundruð sumui,
Ég álít að næstu áratugi verð
um við að setja hemil á lífsgæða-
græðgi og flottræfilshátt, sem ein
kennt hefur eftirstríðsárin. Við
verðum að sníða stakk eftir vexti.
Jafnframt er ljóst, að mikillar fjár
festingar er þörf í nýjum at-
vinnutækjum og atvinnugreinum
til þess að kleift verði að veita
eðlilegri fólksfjölgun viðtöku á
vinnumarkaði. En það táknar tak-
mörkun á neyzlu frá því sem nú
er og stjórn á hag þjóðarinnar.
Deilumál okkar tíma eru ekki
um eignaréttarskipulag. Höfuð-
vandamál okkar í dag er, hvort
við getum viðhaldið nægilegum
iðnvæðingarhraða án of mikillar
röskunar á efnahagslegu jafnvægi
og hvort okkur tekst að sigla
meðalveginn milli upplausnar á
aðra hlið og ofstjórnar á hina. f
þessu verða fólgin verkefni næstu
áratuga. Og það verður varla fyrr
en að loknum næsta aldarhelm-
ing sem við getum litið til baka
og svarað spurningunni, hvort
okkur hafi tekizt að tryggja okk-
ur varanleg lífskjör sambærileg
við það, sem gerist í nágranna-
löndunum
Frelsið fæðist heima. Og frels
isins er sá einn verður, sem er
reiðubúinn hvern dag að berjast
fyrir það. Við megum ekki líta
svo á að frelsið hafi okkur verið
gefið 1918 og 1944 og það inn-
siglað. Frelsi okkar er undir því
uppeldi komið. sem þjóðin veitir
sjálfri sér, undir þeim siðferðis-
legu og andlegu verðmætum, sem
fólkið í landinu metur hæst. Á
þessu sviði bjóðlífsins bíða ekki
síður erfið verkefni en á sviði
efnaíhags- og stjórnmála.
Við vonum. að á hundrað ára
afmæli ísíenzks í'ullveldis verði
hægt að segja: Við sameinuðum
kraftana, tókumst á idð vand-
ann — og getum verið ánægð
ir með árangurinn.