Tíminn - 17.08.1969, Blaðsíða 6

6
TIMINN
SUNNUDAGUR 17. ágúst 1969.
Uðmgium ihafa lifa'ð og sterf-
að með þjóö otekar laerðir og
igiátfaðir eijuimenn, sem unnið
íhatfa í kymþey íslenzkri menin
intgu ómetanlegt gagn án þess
að hirða um viðiurkenningu
eða spyrja uim laun. Einn þess-
ara hijóðlátu nytsemdar-
imanna, er skilaði miikliu og
stónmeilku dagsv-erki, íen hlaut
litla umbun veraldllieigra
gæða, var Jón Ánnason, þjó'ð-
saginiasatfniar.inin aniteh. Jón fædd
ist hinm 17. ágúst 1819 og eru
því á þessiu suimri 'liðin 150 ár
frá því að hann var í heiminn
borinn. Þessara tímamóta er
vert að minmast og rifjia í því
tilefni upp sitthvað um
þennian menka mann og starf
hans.
' Jón fædidist að Hofi á Höfða
strönd, þar sem faðir hans,
Ánni IlLuigason, v.ar prestur.
Séra Árni anidaðist, er siveinn-
iuin vair á stjöunda ári, leystist
heimili'ð þá upp og len.ti ekkj-
an á hrateningi með drenginn.
En Jón var bráðigijör og tók
sniemma að vinma fyrir sér.
Vianidisf hanin því ihvers teonar
sitörtfum til sjávar og siveita frá
blautu biannisibeini að kalla o’g
þótti hinn dugimesti maðutf.
Eteki blés byrlega fyrir þess-
uim uniga dugmiaðiarmanni með
aö teomast í steóla, þótt hug'ur
hans sfæði til mennta. Samt
heppnaðist það um síðir og
toomst hamm í Bessasitaðaskóla
haustið 1837. Fremur þótti
hanm iMa að sér og lítt undir
skólanám búinn. En kennur-
uim geðjaðisf að honium, tóku
þeir honuim vel og veittu nokte
urn námsstyrk, er í þá daga
hét öknusa. Jón var staðráð
imn í að duga vel í steolanum,
og fyrsta veturimm vatemaði
hann aetíð tveim stundum á
umdan félögum sínum til að
lesa. Ljós tii þessa morgun-
lestrar varð hamn að leggja sér
til sjálfur af litlum efnum, En
með þessum dugnaði og þraut-
seiigju náði hann brátt skóla-
bræðrum símum í kumnáttii og
toomist, er fram liðii stundir, í
röð beztu mámssveina.
Stúdentsprófi laulk Jón vor-
JÓN ÁRNASON
Reytojarvítour, tólk harnn hrátt
að stumida ýmisia vimnu með-
fnam störfium sínuim hjá Svein-
birni. Hann var stunáatoenn-
ari við læmða steólann og ritari
bjlá biskupunum Heliga Thord
ersen og Pétxi Péturjs/ni-
Einniig tók hann að sér gæzlu
Stiftlb'óteasatfmisimis, er síðar
njefndist Landdb'óteasafnið, og
gegndi því embætti kauplaust
að foalla í mær fjóra áratugi.
Þá anmiaðist hann og vörzlu
Þjóðminjasafnsins ásamt Si'g-
urði Gulðimundsisyni, er það var
stotfnað árið 1863. Bæði söfnin
voru varðveitt á lotfti Dóm-
kirtejunn’ar, sem var fremur
köld og óhentuig vistarvera.
Öli þessi stötff og ýmis öinnar
rækti Jón af stakri alúð og
vandvirteni.
Mesta afrek Jóns Árnasonar
var þó söfnuin og steráning ís-
lenztena þjóðsagna og ævintýra
og mun það verk halda nafni
hans lemgst á iofti.
Hann fétok umigur áhuga á þ jóð
legum fræðum og dáði mjög
afrek þeirra maona, er unnið
höfðu að þjöðisaignasöfinun í
öðrum lönduim. Bar þar bæst
þá Jatoob og WMIhelm Grimm
í Þýzkalaindi og Asbjörnisen og
Moe í Noregi. En þjóðsagna-
Söfnun var á þessum tímum
veigamikiU þáttur þjóðlegrar
og menninigarlegrar vateningar
í mörgum lönduim, . .
Síðasta veturinn, sem Jón
. var í Bessastaðaskóla, kynnt-
ist hann Magnúsu Grímsisyni,
17 ára nýsveini úr Borgarfirði.
Jón R. Hjálmarsson:
Heimur huldufólks, trö
og
150 ára minning Jóns Árnasonar, þjóðsagnarfræðings
iS 1843. Eikiki hafði hann þá
efni á ao sígla til hásteólanáms
og réðst í þess stað til kenn-
ara síns, lændámsmannsins
Sveinbjiarnar Egilssonar og
konu hainis, Helgu Benedikts-
dóttur Gröndal, sem þá höfðu
bú að Eyvindiarstöðum á Álfta-
nesi. Dvaldist hann með þeim
hjónum næstu tóM ár, fyrst á
Eyvindarstöðum og síðar í
Reytejavíte, eftir að steólimn
var fluttur þamgað árið 1846.
Vann hann jafnan við bústörf
á sumrum, em var heimilis-
fceninari og aðstoðarmaður við
fræða- og útgáfustaifsejim
Sveinbjarnar á vetrum. Mat
Jón ætóð þessa fjölskyldu mjög
mifciils Og stoínaði eftir lát
Sveinbjannar útgáfutfélag til að
Itooma bókmenntaafretoum hans
á framfæri.
Eftir að Jón fkitrist til
Tótest með þeim góð vinátta
sakir sameiginlegs áhuga á
þjóðlegum fræðuim. Hófust
þeir brátt handa um víðtætea
þjóðsagmiasöfnun og reyndist
samviinna þeirra mjög heilla-
drjúg. Árið 1852 gáfu þeir fé>
lagar út tover með aUmörgum
Sögmurn og nefndu það íslenzk
ævintýri. Fétok bókin góðar við
töteur, en af fjárhagsiástæðum
varð ektei meira af útgátfu um
Kaipfðlag t-Skaftfalllip
HORNAFIRÐI
AP9L
Nafn nútímans
Léttur og
Ljúfur.
SKANDINAVISK TOBAKSKOMPAGNI
sinu. Magnús Grimsson varð
prestur á MosfeMi árið 1855.
Hann var bumnur hagleitesmað
ur, lisitf.enigur og skáid gort, en
féll frá árið 1860, aðeins 35
ára að aldri.
Árið 1858 gerðist stórvið-
burður í lifi Jóns Árnasoaar.
Þá teom til ísilamds þýzlki pró-
fessorinin Konrad Maurer, einm
frægasiti vísindamaður í lög-
fræði og söigu í allri NorÖur-
áilfu. Maurer var frábærlega
vel að sér í íslenzkum fræð-
um og hafði mikimn áhuga á
íslenzkri menningu. Hann ferð
aðist víða urn lamdið, teynnitist
fjölda manna og gerði sér
l'jöst, að ísiland var sannfcölluð
gulUniáma að því er sn'erti þjö®
söigur og önmur þjóðleg íræði.
Maurer og Jón Árniason urðu
góðir vinir og bvatti hinn
þýzki lærdómsmaður Jón og
aðra til að herða róðurinn við
söfinium þjóðsagna og bauðst til
alð útvega þýzkau útgafandia
til að tooma verifcinu á prent.
Þetta tilboð mæltist vel fy.rir
og urðu rnú fieiri en áður til
að hjálpa Jóni við sterásern-
ingu mangvísilegs fróðleiks.
Vann Jón niú sleitulaust að
þessu verlki um skeið, hvenær
sem tóm gafst tU og lagði nótt
við dag. Gegnir furðu, hversu
mitelu hann féltok áortoað á
steömmum tíma.
Kornrad Maurer sfcóð við íof-
orð siifct og rœkiti hlut sinn
með ágætum á ferðium sia-
um. Sneri hann þeim á þýzku
og félkte þær útgefnar í Leip-
zig ánið 1860. Var það hin
myndanlegasta bótk og vatoti
verðskuldiaða atlhygli. En árið
1862 toom svo út í Leipzig safh
Jóns Árnasonar á íslenzku fyr-
ir atbeina Maurers oig með að-
stfoð Jlóns Sigurðssomar, Gud-
bramds Vigtfússonar og fleiri
nuætra manea. Var það vandað
tveggja hinda venk og méfmdist
íslenzkar þjóðsögur og ævin-
týri. Heppnaðist úfcgáfam með
ágætum og giegnir furðo,
hversu þýzfcu prentlistarmenn
irmir höfðu feomizt vel fram úr
íslenzku hamdriituinium án þess
að toumna steU á málinu. Með
þessari útgáfu höfiðu íslend-
inigar eignast þjóðsögur á borð
við það, sem bezt gerðist hjá
öðrum þjóðum, og með þessu
verki hafði Jón Ármason umnið
íslenztori memmingu ómetanlegt
Þjóðsögumai- opnuðu fyrir
landsmönnum furðulega og
fjölbreytilega veiöld. í þeim
sagði frá igóðu fólki og vondu,
tröUum og dvergum, draugum
og huldufóltoi, uppvakningum
og sendingum, t&frabrögðum
og göldrum, hetjum og útiiegu
mönmum og óteljiandi öðrum
fyrirbærum, sem þjóðarsal-
in hafði verið að steapa í fá-
simni langra vetrarkvölda í þixs
und ár. Þessar sögur og ævin-
týri endurspeigluðu hngsjónir
og baráttu þjóðarinnar, þrár
hemnar og lamganir, vonir
henear og vonbrigði, gj.eði
hennar og sorg. Því eru þjóð-
sögumar að nokkru leyti raga
þjóðarintniar, þótt í óbeinum
skUningi sé.
Jón Árnason lifði lengi og
vamn miikið eftir að þjóðsög-
umar komu út. Eimtoum helg-
aði hann Landsbókasafninu
starfsfcratfta sdna síðari ár:n.
Er hann lét af emibætti sem
bókvörður árið 1887, var hon-
um sýndur talsverður sómi cg
ákveðin notokur heiðurslaun.
Þeirra naut harnn þó ekki
lengi, því að hamn andaðist ar-
ið etftir, tæplega sjötugur »S
aldri. Kvæntur var Jón Kat-
rínu Þorvaldsdóttur frá
Kfe-appseyium á Breiðafirði
Jóns Árn.asonar mum ætíð
mimnzt sam hins hljóðláta af-
refesmanms, er íslenzk menn-
img á ævinlega þökk að gjalda.