Morgunblaðið - 21.01.2001, Qupperneq 11

ERLENT
12 SUNNUDAGUR 21. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
GRÍGORÍ Javlinskí, leiðtogi rúss-
neska umbótasinnaflokksins Jabl-
oko, kemur til Íslands á sunnudag í
boði landsnefndar alþjóðaverzlun-
arráðsins og heldur ræðu á opnum
hádegisverðarfundi á Grand hótel á
mánudag.
Auk þess að vera formaður Jabl-
oko og þingflokks hans í neðri deild
rússneska þingsins, dúmunni, er
hann stjórnarformaður EPI-center
í Moskvu, einkarekinnar rann-
sóknastofnunar sem sérhæfir sig í
efnahagsmálarannsóknum.
Undanfarinn áratug hefur Javl-
inskí verið einn fremsti talsmaður
efnahagsumbóta í Rússlandi en þó
harður gagnrýnandi félagslegra
hliðarverkana þeirrar efnahags-
málastefnu sem fylgt var allan
valdatíma Borís Jeltsíns forseta.
Hann var einn stofnenda Jabl-
oko-kosningabandalagsins árið
1993, sem bauð fram til dúmunnar
sem valkostur fyrir frjálslynda
kjósendur sem hlynntir væru
markaðshagkerfi að vestrænni fyr-
irmynd en væru óánægðir með
stefnu ríkisstjórna Jeltsíns, sem
m.a. færðu stærstan hluta einok-
unarfyrirtækja sovéttímans í hend-
ur fáeinna athafnamanna.
Meðal helztu markmiða Jabl-
oko-flokksins er að
greiða fyrir nánari
tengslum Rússlands
við Evrópu á efna-
hagslegu, stjórn-
málalegu og lagalegu
sviði.
Á heimasíðu Jabl-
oko (www.eng.yabl-
oko.ru) er greint frá
því, að undir forystu
Javlinskís hafi flokk-
urinn fest sig í sessi
sem einarður og sjálf-
um sér samkvæmur
boðberi umbóta sem
beitti sér af afli gegn
spillingu í rússnesku
samfélagi og væri í andstöðu við
stríðið í Tsjetsjníu.
Grígorí Javlinskí er fæddur í
Lvov í Vestur-Úkraínu árið 1952.
Hann var ungmenna-
meistari í hnefa-
leikum, hætti í skóla
sextán ára og fór að
vinna sem rafvirki. En
hann hélt þó áfram
námi; fékk inngöngu í
Plekhanov-hagfræði-
háskólann í Moskvu
og útskrifaðist þaðan
árið 1973. Doktors-
prófi í hagfræði lauk
hann árið 1978.
Varð frægur fyrir
„500 daga áætl-
unina“ árið 1990
Hann varð þekktur
árið 1990 er hann var meðal höf-
unda að 500-daga áætluninni svo-
kölluðu sem unnin var að beiðni
Mikhaíls Gorbatsjovs Sovétleiðtoga
og fjallaði um það hvernig hægt
væri að snúa áætlanabúskap sov-
ézka hagkerfisins í markaðsbúskap
á 500 dögum.
Javlinskí átti þátt í að móta efna-
hagsstefnu fyrstu lýðræðislega
kjörnu ríkisstjórnar Rússlands
1990-1991. Árið 1992 gerði Jeltsín
forseti Jegor Gajdar að aðalhag-
fræðiráðgjafa sínum og upp úr því
gerðist Javlinskí æ gagnrýnni á
efnahagsmálastefnu Jeltsíns.
Árið 1995 gerðist hann einn ein-
arðasti gagnrýnandi hernaðar
Rússa í Tsjetsjníu en viðbrögð
hans við framhaldsstríðinu þar,
sem enn stendur yfir, hafa verið
hófsamari.
Javlinskí var í framboði í forseta-
kosningunum 1996 og 2000 og hlaut
í bæði skiptin um 7% atkvæða.
Kjarna stuðningsmannahóps hans
er að finna meðal frjálslyndra
menntamanna sem búa í borg.
Þótt hann gerði sér grein fyrir
því að hann ætti litla möguleika á
fjöldafylgi sagði hann fyrir forseta-
kosningarnar í fyrravor að það
væri samt vit í því fyrir hann að
bjóða sig fram; það gæfi milljónum
Rússa, sem bæði væru andsnúnir
kommúnisma og hinni ríkjandi
valdastétt, valkost sem þeir gætu
greitt atkvæði sitt með góðri sam-
vizku.
Javlinskí hefur skrifað fjölda-
mörg rit um efnahagsmál, svo sem
The Grand Bargain (1991), Laiss-
ez-faire Policy-Led Transform-
ation: Lessons of the Economic Re-
forms in Russia (1994), The
Russian Economy: the Heritage
and Possibilities (1995). Nýjasta rit
hans sem út hefur komið á Vest-
urlöndum er The Transition to
Market Economy in Russia (2000).
Ýmis vestræn dagblöð og tímarit
hafa einnig birt greinar eftir hann,
svo sem The New York Times og
Financial Times.
Á hádegisverðarfundinum á
mánudag ætlar Javlinskí að fjalla
um efnahagsástandið í Rússlandi
og framtíðarmöguleika á viðskipt-
um við Rússland.
Rússneski stjórnmálamaðurinn Grígorí Javlinskí heimsækir Ísland
Þekktasti umbóta-
sinni Rússlands
Grígórí Javlinskí
GLÆPAMAÐUR, svindlari,lygari, svikari,“ voru orðinsem breska blaðið TheSun notaði á föstudag um
„fótboltasvindlarann“ Bruce Grobb-
elaar, fyrrverandi markvörð Liver-
pool og víðfrægan fótboltamann í
Bretlandi á síðasta áratug. Í þetta
skipti þykist blaðið ekki þurfa að ótt-
ast meiðyrðamál þar sem blaðinu var
í fyrradag dæmt í vil í meiðyrðamáli
sem Grobbelaar höfðaði upphaflega
gegn blaðinu. Aldrei þessu vant voru
The Sun og The Guardian sammála
og síðarnefnda blaðið hrósaði æsi-
fréttablaðinu fyrir úthald í málinu.
Grobbelaar er 42 ára að aldri og
þjálfar nú lið í Suður-Afríku. Hann á
yfir höfði sér reikning fyrir máls-
kostnað upp á 1,5 milljónir punda,
sem hann segist ekki vera borgunar-
maður fyrir. Hann unir dómnum illa
og segir stóryrði The Sun nú efni í
annað meiðyrðamál. Eina leiðin til að
fá dómnum hnekkt er að skjóta hon-
um til Lávarðadeildarinnar en óvíst
er hvort það verður gert.
Dómurinn hefur að öllum líkindum
víðtæka þýðingu í bresku réttarkerfi
en þetta er í fyrsta skipti sem úr-
skurði kviðdóms í meiðyrðamáli er
hnekkt.
Fréttaskýrendur voru í gær sam-
mála um að nú yrði erfiðara fyrir
frægt fólk að fara í meiðyrðamál
gegn fjölmiðlum og ganga út frá því
sem vísu að hægt væri að hafa millj-
ónir upp úr krafsinu. En málið sýnir
einnig vinnubrögð æsifréttablaðs
sem bæði borgaði þeim er kom upp
um Grobbelaar og sparaði hvergi til
að blaðamenn blaðsins fengju sína
sögu. Og síðast en ekki síst beinist
athyglin að skipulagðri glæpastarf-
semi í veðmangi þar sem kínverskar
„tríöður“, hliðstæðar ítölsku maf-
íunni, hafa undirtökin og teygja anga
sína líka til Evrópu.
Njósnatæki notuð til
að góma Grobbelaar
Sagan sem The Sun rekur í gær
líkist mest spennusögu. Sumarið
1994 hringdi Chris nokkur Vincent í
blaðamann The Sun. Vincent sem er
ættaður frá Zimbabwe eins og
Grobbelaar, bar hefndarhug til
Grobbelaar. Grobbelaar var á þess-
um tíma vinsæll markvörður Liver-
pool og þótti skemmtilegur á leikvelli
þar sem hann hegðaði sér oft trúðs-
lega.
Þeir Vincent og Grobbelaar höfðu
verið bestu vinir og verið saman um
að koma á fót safari-ferðamannamið-
stöð í heimalandinu. Það fór út um
þúfur og Vincent sat uppi með sárt
enni. Nú vildi Vincent gjarnan segja
frá því að Grobbelaar tæki við fé fyrir
að verja ekki mörk og tapa leikjum,
svo einhverjir óprúttnir náungar
gætu grætt á veðmálum um leikina.
Blaðamaðurinn tók sögunni tveim-
ur höndum og Vincent og nokkrir
blaðamenn lögðu á ráðin um hvernig
mætti fá Grobbelaar til að segja frá
öllu saman og ná ótvíræðum sönn-
unum fyrir svindli hans. Næstu þrjá
mánuði var Vincent í sambandi við
Grobbelaar, sem í fyrstu var hikandi
að hitta þennan fyrrum vin sinn sem
hann vissi að væri sér reiður. En
Vincent gerði honum góð boð, sagð-
ist vera að vinna fyrir náunga, sem
vildu borga Grobbelaar fyrir að hag-
ræða úrslitum leikja eins og Vincent
vissi að Grobbelaar hefði áður gert.
Eftir nokkra fundi Vincents og
Grobbelaars þar sem faldar mynda-
vélar, upptökutæki og önnur há-
tækni njósnatól voru notuð og blaða-
menn og ljósmyndarar fylgdust með,
gekk Grobbelaar í gildruna. Hann
tók við tvö þúsund pundum í reiðufé
frá Vincent. Það var fest á filmu og
þar á ofan hafði Grobbelaar sagt frá
ýmsu af því svindli sem hann hafði
áður stundað.
Fyrir vikið fékk Vincent 35 þúsund
pund og vonaðist til að fá meira ef
Grobbelaar yrði fundinn sekur.
Í samræðum Vincents og Grobbel-
aars kom meðal annars glöggt fram
hvernig Grobbelaar hafði iðulega hitt
kínverskan veðsvindlara, Heng Suan
Lim, fulltrúa veðsamtaka, sem veltu
einum milljarði punda. Fundir þeirra
fóru fram rétt fyrir og eftir leiki. Lim
lifði ljúfu lífi í London, bjó í glæsiíbúð
og var haldinn óstöðvandi spilafíkn.
Samtökunum var stjórnað frá
Indónesíu af öðrum spilafíkli. Sögu-
sagnir herma að forsprakkinn hafi á
einu kvöldi grætt 1,1 milljón punda
við spilaborðið en tapaði á einu ári 3,5
milljónum. Samtökin veltu milljón-
um og reiðuféð flæðir milli manna.
Lim komst í samband við Grobbel-
aar sem virtist tilkippilegur til að láta
boltann stundum rúlla inn í markið.
Rannsókn The Sun beindist að
nokkrum ákveðnum leikjum. Í leik
Newcastle og Liverpool 1993 tapaði
Liverpool 3-0 og Vincent kveður
Grobbelar hafa fengið 40 þúsund
pund fyrir vikið. En það var ekki allt-
af auðvelt fyrir markvörðinn að hag-
ræða úrslitum. Í eitt skiptið varði
hann óvart og þar sem Liverpool
vann leikinn tapaði hann að sögn
Vincent 125 þúsund pundum. Á þess-
um tíma hafði Grobbelaar um 100
þúsund pund í árslaun, um tólf millj-
ónir íslenskra króna.
Þeir, sem geta með mútum vitað
fyrirfram hvernig leikur fer, geta þá
veðjað grimmt á fyrirfram ákveðin
leikúrslit og síðan hagnast á öllu
saman. Þeir sem tapa eru veðmang-
arafyrirtækin, en líka aðrir, sem
veðja án þess að vita að leikurinn sé
ákveðinn fyrir fram og svo leikmenn
liðsins, sem tapa og missa þá bónus
sinn. Og svo tapa auðvitað allir þeir,
sem trúa á fótbolta, sem heiðarlega
íþrótt.
Sýknaður í þrígang
Eftir að The Sun hafði safnað sam-
an þessum upplýsingum og tekið
samræður Vincents og Grobbelaars
upp, gekk blaðamaður þess á fund
Grobbelaars og lagði spilin á borðið.
Grobbelaar neitaði öllu og reyndi
einnig að ljúga sig frá vísbendingun-
um. Daginn eftir birti blaðið sögu
sína. Í kjölfarið höfðaði breska knatt-
spyrnusambandið sakamál á hendur
Grobbelaars, en bæði í undirrétti og
eftir áfrýjun var Grobbelaar dæmd-
ur saklaus 1997.
Þá fór Grobbelaar í meiðyrðamál
við The Sun. Það veltur á ýmsu hvort
bresk meiðyrðamál eru dæmd af
kviðdómi, en það hefur frekar verið
reglan en undantekningin þar sem
það þykir gefa vísbendingu um til-
finningu almennings og endurspegla
réttarvitund í slíkum málum að kvið-
dómur tólf almennra borgara felli úr-
skurð. Árið 1999 sigraði Grobbelaar
líka í því máli og hafði nú farið í gegn-
um þrenn málaferli og borið sigur af
hólmi. Hann væri ekki sekur um að
hafa leikið sér að því að verja ekki
mörk gegn þóknun.
The Sun áfrýjaði málinu hins veg-
ar og það var í því máli sem var dæmt
í á fimmtudaginn. Nú snerist hins
vegar lán Grobbelaars í ólán. Þrír
dómarar voru sammála um að áburð-
ur The Sun hefði verið réttur, Grobb-
elaar væri sekur og skófu hvergi af í
dómsorðum sínum. Hver dómari
skilar sínu áliti en þeir eru alveg
sammála um að framburður Grobb-
elaars og allar tilraunir hans til að
skýra málið séu algjörlega ótrúverð-
ugar. Einn dómari lætur svo ummælt
að hann hafi reyndar efast ögn um að
leyfa ætti áfrýjun málsins, ekki af því
hann efaðist um sekt markvarðarins,
heldur af því að það sé ábyrgðarhlut-
ur að steypa úrskurði kviðdóms og
kasta um leið rýrð á hann.
Vekur spurningar um eðli
meiðyrðamála
Dómurinn í vikunni hefur vakið
miklar vangaveltur um hlutverk
kviðdóms í meiðyrðamálum og um
eðli þeirra. Á það hefur verið bent að
kviðdómur hafi tilhneigingu til að
dæma með frægu fólki. Það sé eins
og frægðin skapi því ákveðinn trú-
verðugleika, jafnvel þó gögn í málinu
bendi í aðra átt.
Í gleðivímu sinni í gær réðst The
Sun heiftarlega á afstöðu keppinaut-
arins Mirror í málinu. Eftir sýknu-
dóminn yfir Grobbelaar 1997 kallaði
Mirror blaðamenn The Sun spillta,
óhæfa, ruddalega og sagði þá hafa
farið ófagmannlega að. The Sun hefði
svikið breskan fótbolta með umfjöll-
un sinni um Grobbelaar. Minnt er á
að Piers Morgan, ritstjóri Mirror,
sæti nú rannsókn fyrir að hafa hagn-
ast á að kaupa hlutabréf, sem Mirror
skrifaði vel um en það leiddi til tíma-
bundinnar hækkunar, sem ritstjór-
inn hafi hagnast á. Nú hafi dómurinn
sýnt að Mirror hafði á röngu að
standa um Groggelaar og þátt The
Sun.
Í leiðara The Guardian er bent á að
meiðyrðamál sé alltaf eins og happ-
drætti. Iðulega hefur verið rætt um
hve óheppilegt það sé að sá, sem
höfðar málið, þurfi í raun ekki að
sýna fram á að sakborningur hafi
haft rangt fyrir sér, heldur verði sá,
sem sóttur er til saka fyrir meiðyrði
að sýna fram á að hann hafi haft á
réttu að standa. Með þetta tvennt í
huga verða meiðyrðamál mjög erfið
en breskir fjölmiðlar þykjast líka sjá
að frægt fólk hafi iðulega tilhneig-
ingu til að fara í meiðyrðamál í von
um að geta unnið háar fjárhæðir í
bætur. Ýmsir álykta nú sem svo að
eftir þennan dóm geti fólk ekki verið
öruggt um að auðfengið fé sé að fá í
meiðyrðamálum.
Bruce Grobbelaar tapar meiðyrðamáli gegn The Sun
AP
Bruce Grobbelaar, fyrrverandi
markvörður Liverpool, fylgist
með knattspyrnuleik í Suður-
Afríku þar sem hann hefur
starfað sem þjálfari.
Dómurinn hefur mikla
þýðingu í réttarkerfinu
Markvörðurinn Bruce Grobbelaar tapaði í
vikunni meiðyrðamáli gegn The Sun og var
um leið stimplaður fyrir að hafa þegið fé
fyrir að verja ekki mörk. Sigrún Davíðs-
dóttir segir að málið sýni ný tök réttarkerf-
isins í meiðyrðamálum og það veki marg-
víslegar spurningar.