Morgunblaðið - 21.01.2001, Qupperneq 13

FRÉTTIR
14 SUNNUDAGUR 21. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
SENDINEFND Þróunarsamvinnu-
stofnunar Íslands (ÞSSÍ) heldur til
A-Tímor 23. janúar á ráðstefnu á
vegum Sameinuðu þjóðanna um þró-
unaraðstoð við A-Tímorbúa. Björn
Dagbjartsson, framkvæmdastjóri
ÞSSÍ, og Hjálmar Jónsson, alþing-
ismaður og stjórnarmaður ÞSSÍ,
hafa lokið undirbúningi fyrir förina,
en tilgangur hennar er ekki síst
fólginn í að ræða við heimamenn
sjálfa hvernig þróunaraðstoð Íslend-
inga, 8 milljónum króna, verði best
varið til uppbyggingar í sjávarút-
vegi.
Fyrsta framlag Þróunarsam-
vinnustofnunar var afhent af Guð-
mundi Kristjánssyni, starfsmanni
Útflutningsráðs í Malasíu, er hann
hafði viðkomu á A-Tímor í ágúst sl.
Þá afhenti hann verðandi veiðieft-
irlitsmönnum myndavélar, sjónauka
og vasareikna.
Samkvæmt upplýsingum Mat-
væla- og landbúnaðarstofnunar
Sameinuðu þjóðanna voru um 80–
90% sjávarútvegs A-Tímor nánast
lögð í rúst í átökunum við Indónesíu
haustið 1999.
Þörf á að kynna sér
aðstæður á A-Tímor
Aðdraganda þróunaraðstoðarinn-
ar við A-Tímor má rekja til þess er
Halldór Ásgrímsson utanríkis-
ráðherra hitti nóbelsverðlaunahaf-
ann Jose Ramos Horta, talsmann
A-Tímor í utanríkismálum, á Alls-
herjarþingi Sameinuðu þjóðanna
haustið 1999. Var þá lauslega rætt
um þróunaraðstoð Íslendinga í sjáv-
arútvegsmálum. Í júlí sl. dvaldi
Horta á Íslandi, ásamt aðstoðar-
manni sínum Juan Federer, og
ræddi nánar við Halldór um mögu-
leika á þróunarsamvinnu landanna.
Ljóst var að til að Íslendingar gætu
aðstoðað við uppbyggingu sjávarút-
vegsins þyrfti að afla frekari upplýs-
inga um aðstæður í landinu, hvar
þörfin væri brýnust og hvernig að-
stoðin kæmi best að notum.
„Við viljum fyrst og fremst ræða
við heimamenn um það hvernig við
viljum nýta þá aðstoð sem lofað var í
heimsókn Horta til Íslands sumarið
2000,“ segir Björn Dagbjartsson.
„Við væntum þess að geta aðstoðað
A-Tímorbúa við að koma upp helstu
stofnunum sjávarútvegsins út frá
þeirri reynslu sem Íslendingar búa
yfir. Það er ekki ólíklegt að heima-
menn muni með aðstoð okkar að
byrja á einhverju í líkingu við okkar
gamla Fiskifélag Íslands, sem nú er
orðin allgömul samkoma og undan-
fari allra hinna fjölmörgu stofnana
sjávarútvegsins.“
Hjálparstofnun kirkjunnar hefur
einnig heitið fjármunum til upp-
byggingar og hjálparstarfs og munu
þeir Björn og Hjálmar sömuleiðis
finna þeim fjármunum réttan stað.
Upphæðin hefur ekki verið ákveðin.
Mörg sár ógróin
„Menn lifa mjög frumstæðu lífi á
A-Tímor nú þegar verið er að hefja
enduruppbyggingu landsins,“ segir
Hjálmar Jónsson. „Atvinnuleysi er
mikið og að sjálfsögðu eru mörg sár
ógróin eftir grimmilegt frelsisstríð.
Þær stofnanir sem veita þegnum
lýðræðisríkja öryggi, s.s. lögregla,
dómstólar, löggjafar- og fram-
kvæmdavald, eru ekki til á A-Tímor
núna og það er afar spennandi að
fylgjast með því hvernig menn búa
til stofnanir þjóðfélagsins frá
grunni. Nú er fjölþjóðlegt gæslulið í
landinu, en engin gæsla sem er
skipulögð af heimamönnum sjálfum.
Það er ekki hættuástand í landinu,
enda borgarastyrjöldin að baki og
íbúarnir farnir að takast á við end-
uruppbyggingu samfélagsins. Engu
að síður er talsvert um rán og grip-
deildir og fjölþjóðlega gæsluliðið
hefur í nógu að snúast.“
Ferðalagið til A-Tímor er langt,
allt að 22,5 klst. flug með þremur
millilendingum, í London, Singapúr
og Darwin í Ástralíu. Sjálf dvölin í
A-Tímor stendur yfir í fimm daga og
hefst á ráðstefnu SÞ. Þeir Björn og
Hjálmar segjast þó leggja áherslu á
að ræða við heimamenn um aðstoð-
ina. „Það er ekki laust við að maður
hlakki til að sjá með eigin augum
hvernig ástandið er í landinu um
þessar mundir,“ segir Björn.
Björn kvaðst aðeins hafa hitt tvo
A-Tímorbúa, þá Horta og Federer,
og bar þeim vel söguna. Hann sagði
að vitaskuld væri órói í A-Tímor um
þessar mundir, enda mætti segja að
menn væru rétt sloppnir frá dauð-
anum í þeirri grimmu borgarastyrj-
öld sem geisaði í landinu. Hins vegar
mætti gera sér vonir um að þar
mætti með tímanum byggja upp
gott þjóðfélag.
Björn Dagbjartsson og Hjálmar Jónsson heimsækja A-Tímor og ræða þróunaraðstoð frá Íslendingum
Borgarastyrjöld að
baki og tekist á við
enduruppbyggingu
Morgunblaðið/Ásdís
Björn Dagbjartsson og Hjálmar Jónsson halda á næstunni til Austur-
Tímor þar sem þeir munu ræða m.a. þróunaraðstoð frá Íslendingum við
heimamenn og sækja ráðstefnu á vegum Sameinuðu þjóðanna.
FÓLK sem reykir pakka á dag ber
höndina að munni 200 sinnum á dag
miðað við að 10 sinnum þurfi að
bera hönd að munni til að reykja
eina sígarettu. Þetta þýðir 1.400
sinnum á viku og 73 þúsund sinnum
á ári. Það er erfitt að láta af slíkum
vana sem orðinn er mjög ríkur í
daglegu lífi og þess vegna finna
þeir til tómleika þegar þeir hætta
reykingum.
Þetta var meðal þess sem breski
heimilislæknirinn Chris Steele kom
inná í fyrirlestri sínum á læknadög-
um sl. fimmtudag. Þar ræddi hann
um það að hætta að reykja og mik-
ilvægi þess að læknar gefi sér tíma
til að ræða við sjúklinga sína um
reykingar. Á málþinginu greindi
Björn Magnússon, lungnalæknir
Fjórðungssjúkrahúsinu í Neskaup-
stað, frá reynslunni af reyklausu
sjúkrahúsi og Sveinn Magnússon
læknir kynnti fyrir hönd heilbrigð-
isráðherra stefnu stjórnvalda í
tóbaksvörnum. Þá var greint frá
möguleikum í meðferð fyrir þá sem
vilja hætta að reykja. Rósa Jóns-
dóttir kynnti slíka starfsemi á Víf-
ilsstaðaspítala, Jónína Sigurgeirs-
dóttir hjúkrunarframkvæmdastjóri
fyrir Reykjalund, Trausti Valdi-
marsson læknir fyrir Heilsustofnun
NLFÍ, Dagmar Jónsdóttir fyrir
Heilsuverndarstöð Reykjavíkur,
Alda Ásgeirsdóttir hjúkrunarfræð-
ingur fyrir Krabbameinsfélagið og
Dagbjörg Bjarnadóttir hjúkrunar-
fræðingur greindi frá ráðgjöf í
reykbindindi.
Fyrir utan störf sín sem heim-
ilislæknir rekur Chris Steele eins
konar stofnun í Manchester fyrir þá
sem vilja hætta að reykja. Í samtali
við Morgunblaðið segir hann fólk
koma þangað af fúsum og frjálsum
vilja og nokkuð sé einnig um að
læknar beini fólki á námskeið til
sín. „Flestir sem koma hafa ein-
hvern tíma hætt áður en gefist upp
en ég hvet menn til að reyna einu
sinni enn og þá ná þeir kannski ár-
angri að lokum,“ segir Chris Steele
og segir að gæfu læknar sér tíma,
þó ekki væri nema hálfa mínútu, til
að fræða sjúklinga sína um hættuna
af tóbaksnotkun myndi mikið
ávinnast í fræðslunámskeiði.
„Fólk sem reykir lengir líf sitt
um leið og það hættir, það lækkar
blóðþrýstinginn og kólesteról í
blóði minnkar og þess vegna spar-
ast mikill kostnaður ef hægt er að
taka þetta fólk af lyfjum sem iðu-
lega eru mjög dýr,“ segir Steele.
Hann segir áhrifamestu aðgerð
reykingamanns til að bæta heilsu
sína vera þá að hætta að reykja og
þeir sem helst geta beitt áhrifum í
þá átt eru læknar sem geta í við-
tölum við sjúklinga sína flutt þeim
nokkur varnaðarorð. Hann segir
70% reykingamanna vilja hætta og
að 30% þeirra reyni það á hverju
ári.
Í lokin nefndi Chris Steele að ver-
ið væri að rannsaka hugsanlega
nikótínbólusetningu. Sagði hann að
með henni væri lokað fyrir áhrif
nikótíns á heilann og þar með væri
kippt grundvelli undan nikótínfíkn.
Slík bólusetning kæmi því reyk-
ingamönnum að gagni þar sem
nikótín næði ekki að hafa nein áhrif
á þá. Hann sagði hins vegar að
þessar rannsóknir væru á algjöru
frumstigi.
Björn Magnússon, sérfræðingur í
lungnalækningum á Fjórðungs-
sjúkrahúsinu í Neskaupstað, skýrði
frá reynslu af reyklausu sjúkrahúsi
sem hann sagði góða. Í lögum um
tóbaksvarnir væru ákvæði um að
reykingar á sjúkrahúsum væru
óheimilar með öllu en heimilt væri
að leyfa reykingar sjúklinga í viss-
um tilvikum. Björn sagði reykingar
á sjúkrahúsum í Bandaríkjunum
hafa verið bannaðar frá árinu 1992
og að 96% þeirra hlíttu því banni.
Innlögn á reyklausan spítala þýddi
auknar líkur á reykleysi eftir út-
skrift og að reykingamönnum í
hópi starfsmanna fækkaði. Þetta
sagði Björn vera helstu rökin fyrir
því að banna reykingar með öllu á
sjúkrahúsum. Hann benti m.a. á
margra ára góða reynslu frá
lungnadeild Reykjalundar.
Sterkust rök í
siðareglum lækna
Sterkustu rökin fyrir reyk-
ingabanni sagði Björn hins vegar
vera í siðareglum lækna þar sem
segði að hlutverk læknis væri að
stuðla að heilbrigði og að hann
skyldi leitast við að hjálpa heil-
brigðum til að varðveita heilsu sína
og sjúkum til að ná henni á ný.
Björn sagði reykbanni hafa verið
komið á frá 1. ágúst 1997 en
ákvörðun hefði verið tekin sama
vor eftir starfsmannafund. Áður
hefðu reykingar verið leyfðar í
reykkompu en í dag væri ekki gert
ráð fyrir neinum undanþágum.
Hann sagði stutt við reykingamenn
sem legðust á spítalann með
fræðslu, jákvæðu viðmóti, hrósi,
örvun og mælingum á súrefnis-
mettun, kolmónoxíði og öndun.
Hann sagði vandamál koma upp um
fjórum sinnum á ári einkum vegna
áfengissjúklinga og fólks með geð-
ræn vandamál og ein sængurkona
hefði hætt við að fæða á spítalanum
vegna reykbannsins. Þá hefðu kom-
ið fram efasemdir um siðferðilegt
réttmæti bannsins meðal nokkurra
starfsmanna og borið hefði á tíðum
heimsóknum starfsmanna í íbúðir
og aðstöðu aldraðra til að reykja.
Í umræðum að loknum erindum
málþingsins sagði Pétur Heimisson,
læknir á Egilsstöðum, m.a. að allar
heilbrigðisstéttir ættu að leggja sitt
að mörkum í fræðslu um tóbaks-
varnir. Mikilvægt væri að þær gæfu
sér tíma til þess. Þá sagði hann
vanta fræðslu um tóbaksvarnir í
grunnnám lækna og hjúkrunar-
fræðinga og hvatti til að úr því yrði
bætt.
Magnús Pétursson, forstjóri
Landspítala – háskólasjúkrahúss,
sagði starfsmenn spítalans vera
þversnið af þjóðinni og mætti gera
ráð fyrir að fjórðungur þeirra
reykti eða 1.000 til 1.200 manns.
Hann taldi erfitt að banna reyk-
ingar nema að viðhöfðum und-
irbúningi og Björn Magnússon taldi
nóg að taka ákvörðun um bann sem
tæki gildi sex mánuðum síðar.
Reykingar og tóbaksvarnir ræddar á læknadögum
Mikilvægt að læknir ræði
málið við sjúklinga sína
Associated Press
Sífellt fleiri vísbendingar koma
fram um skaðsemi reykinga.