Morgunblaðið - 21.01.2001, Blaðsíða 34

MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21. JANÚAR 2001 35
G
etur maður með
störfum sínum í
stjórnmálum (og
öðrum málum) unn-
ið að almannaheill
og hagsmunum heildarinnar,
fremur en bara manns eigin heill
og hagsmunum? Nú vakna tvær
spurningar. Í fyrsta lagi sú,
hvort maður geti í raun gert
skarpan greinarmun á manns
eigin viðhorfum og hagsmunum
annars vegar og sjónarhorni
heildarinnar og svonefndri al-
mannaheill hins vegar. Er ekki
óhjákvæmilegt að þegar maður
telur sig vera að hugsa um al-
mannaheill og hagsmuni heildar-
innar sé maður einkum að hugsa
um og út frá eigin hagsmunum?
Það er afar
ólíklegt, svo
ekki sé meira
sagt, að nokk-
ur maður sé
fær um að þekkja svo gjörla eig-
in fordóma að hann geti ýtt per-
sónulegri sannfæringu sinni og
hagsmunum til hliðar.
Í bókinni Ríkinu hélt forn-
gríski heimspekingurinn Plató
því fram að ein væri sú stétt
manna sem væri betur en aðrar
til þess fallin að fara með völdin
í samfélaginu þannig að það
kæmi öllum til góða. Þessi stétt
var stétt heimspekinga. Þeir,
sagði Plató, eru færir um að ýta
eiginhagsmunum til hliðar og
hugsa út frá hagsmunum heild-
arinnar. En þessi hugmynd Plat-
ós hefur alltaf þótt svolítið vafa-
söm. Í öðru lagi er spurningin
þessi: Hvað eiga menn nákvæm-
lega við þegar þeir tala um „al-
mannaheill“? Það sem er al-
menningi til heilla, væntanlega.
Er það þá eitthvað eitt, einhver
tiltekin gæði, sem skipta í raun
máli fyrir alla (jafnvel þótt sum-
ir geri sér ekki grein fyrir því)?
Og ef svo er, hver skyldu þá
vera þessi gæði sem skipta máli
fyrir alla? Efnilegir kandídatar
sem koma strax upp í hugann
eru heilbrigði og menntun. Er
það þá það sem „almannaheill“
merkir? Er það þá að stuðla að
almannaheill að stuðla að góðri
heilsugæslu og öflugu mennta-
kerfi? (Hvað nákvæmlega felst í
slíku er svo annað mál).
Kannski. En almanna-
heillarhugtakið er samt, ef nánar
er að gáð, ekki nærri svona ein-
falt. Eftir því sem best verður
munað er þetta hugtak sprottið
úr hugmyndagarði franska spek-
ingsins Jean-Jacques Rousseaus.
(Á ensku er talað um „the
common good“). Samkvæmt
honum var það svonefndur al-
mannavilji sem skal ráða ferð-
inni, og mótast hann af því að
allir hugsi um það sem er heild-
inni til góða fremur en bara
sjálfum sér.
Þetta lítur ekki illa út, svona
óhlutbundið. En hvernig verður
þetta í raun? Rousseau var klár
á því, að almannavilji væri
hvorki vilji meirihlutans, né væri
hægt að finna hann með því að
leggja saman vilja allra ein-
staklinga. Almannavilji er sam-
kvæmt þessu eitthvað annað og
meira. En það verður aldrei al-
veg ljóst, að minnsta kosti ekki
af lestri á Rousseau, hvað hann
á nákvæmlega við.
Þess vegna er ekki nema von
að maður fari að halda að þetta
almannaheillarhugtak hans sé,
þegar öllu er á botninn hvolft,
tómt. Svona eins og hugmyndin
um einhyrning. Eitthvað sem
maður getur hugsað sér en er
ekki til í rauninni. Og ef „al-
mannaheill“ er bara eitthvað
óhlutbundið, hvernig er þá hægt
að vinna að því í raunveruleik-
anum? Aðrir spekingar hafa orð-
ið til að benda á að hinn svo-
nefndi vilji almennings geti á
endanum einungis komið fram
með tvennum hætti. Annaðhvort
sem vilji meirihlutans (eins og í
vestrænum lýðræðisríkjum) eða
sem vilji einvalds þjóðhöfðingja
(eins og til dæmis í eiginlegum
konungdæmum eða einræðis-
ríkjum). Í hvorugu tilfellinu er
þó í raun um að ræða sannan
„almannavilja“ eins og Rousseau
hafði hugsað sér hann.
Menn hafa nú samt verið
hrifnir af þessari hugmynd hans,
þótt ekki væri nema sem efni í
draum um betri tíð, og viðmið til
þess að nota þegar bent er á að
margt megi betur fara í sam-
félaginu. Og þannig hefur þessi
óhlutbundna hugmynd reynst
nytsamleg.
En undanfarið hefur fjarað
undan þessari hrifningu, og
spekingar vogað sér að viðra
efasemdir um þessa visku (sem
hér er hermd upp á Rousseau).
Til dæmis breski heimspeking-
urinn Sir Isaiah Berlin sem var
alltaf á móti því að í leitinni að
góðu samfélagi væri miðað við
óhlutbundnar hugmyndir sem
ekki gætu átt sér hliðstæðu í
raunveruleikanum. Hann mun
hafa gengið svo langt að segja
að sum aðkallandi vandamál í
mannheimum yrðu aldrei leyst.
Berlin hélt því fram að grund-
vallargildi í mannlífinu væru
mörg og mismunandi og stund-
um rækjust þau beinlínis á. Ef
þetta er rétt er vafasamt að
hugmyndin um almannaheill –
eitthvað sem er allri heildinni til
heilla – geti gengið upp. Við
þessar hugmyndir Berlins má
bæta að grundvallargildi geti
verið breytileg frá einum tíma til
annars – það sem var grundvall-
aratriði um síðustu aldamót þarf
ekki að skipta miklu um þessi
aldamót. (Því má efast um að
það sem var mikilvægast alls
fyrir hina svonefndu aldamóta-
menn sé endilega það sem öllu
skiptir núna).
Annar breskur heimspekingur,
Stuart Hampshire, heldur því
fram í nýrri bók sinni, sem heitir
á ensku Justice is conflict, eða
Réttlæti er ágreiningur, að þeg-
ar kemur að svonefndum rétt-
lætismálum sé grundvallaratriðið
ekki leitin að hinni einu réttu
niðurstöðu heldur er grundvall-
aratriðið það að menn greinir á
um hvað réttlæti eiginlega sé.
Samkvæmt þessu er megin-
boðorðið í mannlífinu ekki það
að rétt skuli vera rétt heldur er
það öllu einfaldara: að maður
eigi að leggja sig fram um að
hlusta á þá sem eru manni
ósammála.
Almanna-
heill
Berlin hélt því fram, að grundvallar-
gildi væru mörg og mismunandi, og
stundum rækjust þau beinlínis á. Ef
þetta er rétt er vafasamt að hugmyndin
um almannaheill gangi upp.
VIÐHORF
Eftir Kristján G.
Arngrímsson
✝ Oddur Björnssonfæddist á Klepp-
járnsstöðum í Tungu-
hreppi 2. janúar
1926. Hann varð
bráðkvaddur á heim-
ili sínu 5. þessa mán-
aðar. Foreldrar hans
voru Þuríður Halls-
dóttir frá Ásgeirs-
stöðum, f. 25.4. 1895,
d. 16.7. 1989, og
Björn Árnason frá
Uppsölum, f. 14.5.
1888, d. 8.5. 1962.
Oddur var þriðji elst-
ur af systkinum sín-
um. Elst var Hallfríður, f. 23.7.
1920, d. 27.8. 1993; Guðlaug, f.
28.10. 1922; þar næst var Oddur;
Gunnhildur, f. 15.1. 1928; Sveinn,
f. 3.4. 1930; Gísli, f. 24.9. 1933;
Soffía, f. 26.1. 1936, d. 18.2. 2000.
Árið 1952 kvæntist Oddur eft-
irlifandi eiginkonu sinni, Jónínu
Þórarinsdóttur, f. 21.8. 1932, frá
Hallfreðarstaðahjáleigu í Tungu.
Börn þeirra hjóna urðu sex en þau
eru: 1) Þórarinn, f. 8.10. 1952,
kona hans er Ólöf R.
Zoëga og eiga þau
tvær dætur og þrjú
barnabörn. 2) Björn,
f. 7.3. 1954, kona
hans er Kristín Er-
lingsdóttir og eiga
þau fimm börn og
eitt barnabarn,
Björn átti auk þess
einn son fyrir. 3)
Laufey, f. 31.5. 1958,
á hún þrjú börn með
manni sínum Bjarna
Kristjánssyni. 4)
Alda, f. 1.5. 1960,
hennar maður er
Friðrik Guðmundsson og eiga þau
tvo syni. 5) Þuríður, f. 14.3. 1964,
á tvö börn af fyrra hjónabandi,
sambýlismaður hennar heitir
Rune Johansen. 6) Sólmundur, f.
14.8. 1967, kona hans er Inga
Friðný Sigurðardóttir og eiga þau
tvær dætur, Sólmundur átti einn
son fyrir.
Útför Odds fór fram frá Egils-
staðakirkju föstudaginn 12. jan-
úar.
Kvöldið 5. janúar líður mér seint
úr minni. Síminn hringdi og voru vá-
leg tíðindi boðuð. Var mér tjáð að
pabbi minn hefði dáið þá um kvöldið.
Þau tíðindi slógu mig þungt og varð
hjarta mitt fullt af sorg á augabragði.
Mér finnst svo skrítið að þetta
skuli gerast, pabbi var í heimsókn
hjá okkur í Mosfellsbænum í byrjun
desember og var þá hinn hressasti
og lék við hvern sinn fingur. Ekki var
annað en gott að heyra þegar ég tal-
aði við hann í síðasta sinn á afmæl-
isdaginn hans 2. janúar.
Það kemur upp í hugann þegar
hugsað er til baka hvað hann var ljúf-
ur og góður, margar voru þær stund-
irnar sem hann sat með okkur börnin
í kjöltu sér, söng og trallaði.
Þegar við uxum úr grasi fengu
barnabörnin að njóta þess sama.
Minningin mun lifa um aldur og
ævi. Það var ljóst hverjum þeim sem
náði að kynnast pabba hversu mörg-
um kostum hann bjó yfir, svo sem
manngæsku og væntumþykju fyrir
minnimáttar og málleysingjum.
Einnig var hann mjög sjálfsagað-
ur og stóð fast á sínu, reyndar fannst
okkur krökkunum hann ekki alltaf
vera sanngjarn en í dag skiljum við
að hann bar hag okkar fyrir brjósti
öllum stundum.
Hann var traustur og trúr, allt
sem hann sagði og gerði stóð. Ef
hann lofaði greiða stóð hann við þann
greiða og sama var hægt að segja um
stundvísi og loforð.
Heiðarleiki hans stóð upp úr hvert
sem hann fór og ekki gat hann gert
neitt á annars hlut. Heiðarleikinn og
trúin á það góða gerðu hann ber-
skjaldaðan, t.d. gagnvart ýmsum at-
riðum sem sneru að hestum og stolt-
inu hans, Svarti frá Unalæk.
Er mér löngu ljóst að betri föður
hefði ég ekki getað átt.
Hans slysa- og sjúkrasaga var
löng og erfið, en mátti einu gilda;
alltaf gat hann staðið upp og borið
höfuðið hátt. Hann var ekki að eyða
krafti í vorkunnarraus gagnvart
sjálfum sér og var það varla í
mennskum mætti hversu fljótur
hann var að jafna sig eftir öll þessi
áföll sem yfir hann höfðu dunið.
En nú er kallið hans komið og ekki
er ég í vafa um að hans bíða ærin
störf á öðrum stað og hefur mikill lið-
styrkur borist þangað með veru hans
þar.
Elsku pabbi, ég sakna þín sárt en
ég vona að þú getir gefið þér tíma til
að styrkja okkur í sorginni, að þú
passir hana mömmu og gefir henni
kjark og styrk til að halda áfram í
þessu jarðneska lífi.
Minning um mjög stórbrotinn
mann mun lifa um aldur og ævi.
Þinn einlægur sonur,
Sólmundur.
Afi, við munum alltaf eftir því hvað
þú varst hress og þú vildir líka alltaf
hjálpa til.Við munum alltaf eftir því
þegar þú söngst og sagðir okkur sög-
ur. Og þegar þú settir upp rauðu húf-
una og sagðir kondu gæskur og þá
fórum við í bíltúr eða fórum að hesta-
girðingunni og gáfum hestunum. Við
þökkum þér fyrir allar stundirnar
sem við áttum saman og við munum
sakna þín sárt. Elsku amma, við vit-
um að missir þinn er mikill en við
vonum að við getum verið hjá þér
sem oftast.
Guðmundur og Valgeir.
ODDUR
BJÖRNSSON
✝ Haraldur Sigurðssonfæddist á Hörgsholti
í Eyjahreppi í Hnappa-
dalssýslu 8. ágúst 1913.
Hann lést á heimili sínu í
Reykjavík 10. janúar síð-
astliðinn. Foreldrar hans
voru Jónína Jónsdóttir,
f. 24. júní 1875, d. 10. maí
1929, og Sigurður Þór-
arinsson, f. 20. nóvember
1859, d. 14. maí 1926.
Hálfsystkini samfeðra:
Kristín, Sigríður og Sig-
urður, öll látin.
Hinn 10. desember
1940 kvæntist Haraldur
Ragnheiði A. Ingólfsdóttur frá
Akranesi, f. 15. júlí 1920, d. 1.
febrúar 1973. Foreldrar hennar:
Ingólfur Sigurðsson og Kristín I.
Runólfsdóttir. Börn Haraldar og
Ragnheiðar voru fjögur: 1) Krist-
ín Ingunn, f. 16.10. 1941, d. 17.4.
1989, maki, Björn Einarsson, f.
19.5. 1933. Kristín eignaðist fjórar
dætur: Ingu, Áslaugu, Sigríði
Helgu og Stefaníu. 2) Jón Ingi, f.
29.7. 1946, maki Anna K. Skúla-
dóttir, f. 10.1. 1945. Börn þeirra
eru: Skúli, Jónína, Haraldur og
Björgvin. 3) Sig-
þór, f. 12.11. 1951,
maki Oddný Ein-
arsdóttir, f. 2.6.
1952. Börn þeirra
eru, Sigríður,
Ragnheiður A. og
Þórir. 4) Stefán, f.
21.4. 1955, d.
26.12. 1986, maki
Guðrún Sigurðar-
dóttir, f. 16.5.
1955. Stefán eign-
aðist tvö börn,
Þóru og Harald
Arnar. Haraldur
átti 20 langafabörn
og eitt langalangafabarn.
Haraldur var vélvirkja- og
pípulagningameistari og lærði
hann iðn sína á Akranesi. Árið
1945 fór hann til Njarðvíkur og
vann hann þar við vélsmíðar. 1947
flytur hann til Reykjavíkur og
gerist eigandi Vélsm. tækni og
rak það fyrirtæki til loka ársins
1990.
Útför Haralds fer fram frá
Fossvogskirkju á morgun, mánu-
daginn 22. janúar, og hefst at-
höfnin klukkan 13.30.
Er sumarið kom yfir sæinn
og sólskinið ljómaði’ um bæinn
og vafði sér heiminn að hjarta,
ég hitti þig ástin mín bjarta.
Og saman við leiddumst og sungum
með sumar í hjörtunum ungum,
hið ljúfasta úr lögunum mínum,
ég las það úr augunum þínum.
Þótt húmi um heiðar og voga
mun himinsins stjörnudýrð loga
um ást okkar, yndi og fögnuð,
þótt andvarans söngrödd sé þögnuð.
(Tómas Guðm.)
Það er eitthvað í þessum ljóð-
línum Tómasar Guðmundssonar
sem minnir mig á afa minn, Harald
Sigurðsson, sem nú er horfinn okk-
ur sjónum. Kannski var það sól-
skinsbros hans sem alltaf tók á
móti mér þegar ég kom að heim-
sækja hann. Kannski það var fas
hans og framkoma sem var ávallt
eins og þýður sunnanvindur.
Kannski er það ljóðrænan og róm-
antíkin í skáldskap Tómasar sem
minnir mig svo sterklega á per-
sónuleika afa. Afi var sannkallaður
herramaður, örlátur, léttur í lund,
lítillátur og hógvær. Hann bauð af
sér einstakan þokka manns, sem
var vandur að virðingu sinni og
naut virðingar allra sem til hans
þekktu. Úr augum hans skein hlýja
og viska og stundum mátti greina
glettni, því hann hafði lag á að sjá
kómískar hliðar tilverunnar.
Tvennt áttum við einkanlega
sameiginlegt, afi og ég. Það var
áhugi á kveðskap og ferðalögum.
Afi hafði yndi af því að ferðast,
jafnt innanlands sem utan. Hann
var heimsborgari, vel að sér og
fróður um margt. Hafði hann einn-
ig gaman af því að hlusta á ferða-
sögur annarra og skoða myndir úr
ferðalögum.
Bestu æskuminningar mínar eru
um ferðalög með afa um landið. Þá
var hann óþrjótandi uppspretta í
að nefna helstu kennileiti sem við
fórum framhjá. Ekki lét hann þar
við sitja því svo hlýddi hann mér
yfir þangað til ég hafði lært öll
nöfnin! Á sama hátt fór hann
gjarnan með vísur og gátur í
bundnu máli, sem hann lét mig
leysa. Þannig hafði hann oft ofan
af fyrir okkur á löngum keyrslum.
Síðastliðin 19 ár bjó afi með
Margréti Eiríksdóttur, sem var
honum stoð og stytta og traustur
félagi.
Vil ég þakka henni þann tíma
sem hún hélt honum heimili og
annaðist hann af sinni einstöku
natni og umhyggju. Það var alltaf
notalegt að sækja þau heim.
Elsku afi minn.
Ég er þakklát fyrir að hafa átt
svona afa eins og þig. Fyrir mér
ertu fyrirmynd annarra manna og
ég mun búa að því alla tíð að hafa
fengið að kynnast sómamanni eins
og þér.
Sigríður Helga Sverrisdóttir.
HARALDUR
SIGURÐSSON
Minningarkort
Hjartaverndar
535 1825
Gíró- og greiðslukortaþjónusta