Vísir - 21.07.1979, Qupperneq 17

VISIR i Laugardagur 21. jdll 1979.
17
VÍSIR
Laugardagur 21. júli 1979.
//Það var eitt sinn í ódælumstrákabekk sem ég
kenndi aö ég setti þeim fyrir eitt af kvæðum Jónas-
ar Hallgrimssonar ,/Efst á Arnarvatnshæðum".
Fiestir lærðu kvæðið nema pjakkur einn Iftill, sem
sagðist ekki hafa lært það þegar til kom.
Þá sagði ég við hann „ég set aukakvæði á Pétur
nema þú lærir kvæðið" en Pétur þessi var stærsti og
sterkasti strákurinn í bekknum. Hinn þorði ekki
öðru en að læra kvæðið, þvi hann heföi verið lúbar-
inn ef hann hefði ekki kunnað það.
Svona kennsluaðferðir teldust líklega ekki til
fyrirmyndar nú á dögum."
Heígarspjaíí við
Jon Böðvarsson
skóíameistara,
isíenskumann
Sá er svo mælir er einn af
fremstu skólamönnum þessa
lands, Jón Böövarsson islensku-
maöur og skólameistari Fjöl-
brautaskóla Suöurnesja —
venjulega kallaöur Jón Bö af
nemendum sinum. Jón hefur
venjulega . þótt skólamaöur
strangur eins og sagan I upphafi
vitnar um, en um leiö hefur
hann notiö mikilla vinsælda af
nemendum, enda kennari
skemmtilegur.
Þaö var i minningunni um
frómar hetjur og frægar ættir
Njálu sem stukku alvopnaöar út
úr höföi Jóns i kennslustundum
aö gamall nemandi hans og
Helgarblaösmaöur hitti hann aö
máli þar sem hann býr suöur I
Njarövikum og spuröi aö göml-
um og góöum islenskum siö
fyrst um ættir:
„Aö ætt og uppruna er ég fyrst
og fremst Akurnesingur. Þó er
ég fæddur i Reykjavlk, en faöir
minn er úr Innri-Akraneshreppi
og þar dvaldist ég löngum á
sumrin. Segja má aö ég sé af
trésmiöaættum. Faöir minn er
einmitt trésmiöameistari svo og
bræöur minir tveir. Ég þótti
hins vegar klaufi I æsku og faöir
minn heföi aldrei tekiö mig sem
lærling — hann er af gamla
skólanum þar sem menn uröu
aö kunna aö smlöa ef þeir ætl-
uöu sér aö gerast trésmiöir.
Hins vegar haföi ég mikinn
áhuga á aö gerast múrari og
litlu munaöi aö svo færi þvi ég
vann töluvert viö múrverk á
yngri árum. Þegar ég var litill
langaöi mig einnig aö veröa
hljómsveitarstjóri eöa forn-
leifafræöingur. Ég var meira aö
segja lengi aö hugsa um forn-
leifafræöina og stóö þaö i sam-
bandi viö áhuga minn á is-
lenskri tungu og fornbókmennt-
um.”
Vildi verða skáld
Jón segir okkur nú frá þvi
hvernig hann dreymdi um aö
veröa skáld þegar hann var aö
vaxa úr grasi:
„1 minni fjölskyldu þótti sjálf-
sagt aö hafa góöa kunnáttu i is-
lensku máli — þaö var hluti af
eölilegri tilveru þegar ég var aö
alast upp. I fjölskyldunni voru
margir hagyröingar og ég held
aö ég hafi ekki veriö nema 9-10
ára þegar ég byrjaöi aö setja
saman ferskeytlur. Þessu hélt
ég siöan áfram og orti t.d. tölu-
vert þegar ég var i mennta-
skóla, en svo brenndi ég öllum
kvæöunum rösklega tvitugur aö
fáum undanskildum sem ég gaf
út i ljóöabókinni Hnoörum.”
Jón ekur sér nú til I stólnum
og er greinilega mikiö niöri fyr-
ir þegar hann segir:
„Annaö hvort fæst maöur viö
eitthvaö svo aö mark er á tak-
andi eöa lætur þaö vera. Meö út-
gáfu þessarar bókar hætti ég
ljóöagerö. Þetta var búiö aö
liggja á mér lengi, og þegar
bókin kom út létti af mér fargi.
Þegar skáld er búiö aö koma
kvæöum sinum út á hann þau
ekki lengur — þau eru almenn-
ingseign og höfundurinn hefur
þvi ekki lengur áhyggjur af
þeim.
Reyndar hef ég frekar kosiö
aö túlka þaö sem aörir hafa gert
fremur en aö semja sjálfur.”
Viö biöjum Jón um aö leyfa
okkur aö heyra eitthvaö af ljóö-
um sinum. Hann tregast lengi
viö, en dregur þó aö lokum upp
úr hugskoti sinu eitt gamalt
grinkvæöi um skólabróöur sinn
og seinna samkennara örnólf
Thorlacius. Tilefni kvæöisins
var útgáfa útskriftarbókar
M.R., Fánu. Þar haföi Jón látiö
teikna örnólf sem „týnda
hlekkinn”. Er visan á þessa
leiö:
Um uppruna mannkynsins
allt
var á reiki
en allmikiö var um hann rætt.
Bjartsýnir töldu aö alla
okkar ætt
i.upphafi guö heföi skapaö.
Én vist hafa björtustu
vonirnar hrapaö
þvi vitneskjan ótvirætt
glottir oss mót
aö forfaöir okkar var ferleg
skepna
meö fádæmum skrýtin og
afbrigöum ljót.
Urðu ósammála útaf
Hallgerði og slógust í illu
Jón Böövarsson er liklega
hvaö þekktastur fyrir Islensku-
kennslu slna og þá ekki sist fyr-
ir umfjöllun Njálu. 1 kennslu-
stundum i þeirri sögu átti hann
þaö til aö höggva mann og ann-
an meö handahreyfingum ein-
sömlum, svo mikil var ákeföin i
hita kennslunnar.
Jón er spuröur hvaö valdiö
hafi þessum mikla áhuga á
Njálu:
„Hún var ein af fyrstu bókum
sem náöu tökum á mér. Ahrifa-
máttur hennar varö mér ljós
meö sérstökum hætti. Ég var
handlangari hjá tveimur
múrurum. Þeir voru eitt sinn aö
ræöa um Hallgeröi langbrók og
uröu ósammála sem endaöi meö
þvi aö þeir slógust I illu. Ég varö
mjög forviöa, þvi ég haföi alltaf
taliö Hallgeröi hina mestu herfu
og þvi merkilegt aö maöur
skyldi halda uppi slikum vörn-
um fyrir hana.
Flestir segja aö ég kenni af
tilfinningu. Eitt sinn var ég á
kennaranámskeiöi og átti aö
halda sýnikennslu i isiensku, en
mér skilst aö mönnum hafi ekki
litist á blikuna eftir þann tima,
þvi ég haföi fast aö því grátiö í
kennslunni.”
„Nota vart önnur
kennslutæki en trantinn á
mér."
Þegar hér er komiö sögu er
Jón staöinn á fætur og farinn aö
ganga um gólf, en Helgarblaös-
manni finnst hann sjálfur vera
oröinn nemandi hjá Jóni Bö á
nýjan leik.
„Ég hef aldrei getaö setiö
kyrr i timum” segir Jón: „Ég
skal taka þér dæmi: Eitt sinn
þegar ég var kennari i MH baö
ég nemendur mina aö hjálpa
mér aö sitja I timum og láta mig
vita ef ég stæöi upp. Skyldu þau
rétta upp hönd til þess aö minna
mig á, ef svo færi. Brátt voru
margar hendur á lofti i hverri
kennslustund. Rann þessi til-
raun þvi skjótlega út 1 sandinn.”
Jón er nú spuröur hvaö valdiö
hafi sérstæöum kennsluháttum
hans en hann notaöi aldrei töfl-
una 1 kennslunni en talaöi þeim
mun meir:
„Ég hef ofnæmi fyrir krit og
þvi nota ég töfluna svo til aldrei.
Ég nota reyndar engin önnur
kennslutæki en trantinn á
mér!”
Viö spyrjum hvort um sé aö
1 . r-
** •» én
Jón.ásamt gttmlum skólafélaga slnum og samkennara.örnólfi Thorlacfus, hefur þótt skemmtilegt
myndefni I útskriftarbækur nemenda. Hér til hægri er mynd sem teiknuö var af örnólfi aö undirlagi
Jóns, en til vinstri er mynd af Jónl sjálfum f Njálugervi.

kenna sérvisku, en vöflur koma
á Jón. Hann segir aö þessu veröi
nú eiginlega konan hans Guörún
Björgvinsdóttir aö svara:
„Já, ætli þaö ekki” segir hún:
„ég man eftir þvi þegar viö vor-
um nýgift aö þá þótti mér
undarlegt aö þegar hann var aö
vinna, skrifaöi hann ekki staf,
heldur sat bara og hugsaöi.”
„Ég man eftir þvi” skýtur Jón
nú inn I: „aö sum sérviskan i
mér fór mjög I taugarnar á min-
um nánustu — eins og þegar ég
var meö Daglegt mál I útvarp-
inu. Þá skrifaöi ég aldrei
minnispunkta og var alltaf i
beinni útsendingu. Abyrgir
starfsmenn útvarpsins voru log-
andi hræddir ef svo skyldi fara
aö ég kæmi ekki, en alltaf mætti
ég utan einu sinni aö ég kom of
seint.”
Suðurnesjamenn „hirðu-
samir".
Keflavlk og nágrenni hefur
löngum haft orö á sér fyrir aö
vera undir áhrifum frá herstöö-
inni og Islenskumaöurinn Jón er
aö þvi spuröur hvernig honum
liki erlendu áhrifin:
„Ég er algerlega andvigur
hersetunni og öllu þvi sem henni
fylgir. Ég stjórnaöi meira aö
segja fyrstu Keflavikurgöng-
unni sem farin var. En ég fæ
ekki séö aö Islensk tunga eöa
menning sé hér i bráöari hættu
en annars staöar á landinu.
Þegar ég kom hingaö fyrst sem
skólameistari 1976, kom ég
hingaö meö þvi hugarfari aö
ráöast á garöinn þar sem ég
taldi hann vera hæstan, hvaö
snerti erlend áhrif á islenska
menningu og tungu en þriggja
ára reynsla hefur kennt mér aö
sú hætta er ekki meiri hér en
annars staöar. Þaö eru hins
vegar önnur áhrif frá hernum
Jón I fræöaafdrepi sinu meö hundinn Kát sér til fóta, en á boröinu til vinstri er mynd af
ömmu hans sem haföi hár niöur á fætur: „Þegar hún var borin tii grafar, báru hana
átta sköllóttir menn.”
og hernámsand-
stæðing
Jón Böðvarsson viö taflborö ásamt fjötskyldu; Hér er hann aö tefla
viö Björgvin.en hann er skákmeistári Keflavfkur þótt hann sé aö-
eins 15 ára gamali. Standandi eru Böövar og Guörún Björgvinsdótt-
ir kona Jóns.
Jón þykir maöur fjttrugur viö kennslu og á þaö tii viö kennslu I forn-
bókmenntum aö höggva mann og annan. Hér leggur hann til borö-
stofudúksins heima hjá sér, en slikt hiö sama mun Fiosi á SVÍnafelli
hafa gert i Njálssögu.
sem ég tel vera mjög uggvekj-
andi. Þá á ég viö óbein áhrif,
eins og þaö ab leggja efnahags-
legan mælikvaröa á alla hluti og
einnig þaö fjármálasiöleysi sem
er mjög útbreitt hér á Suöur-
nesjunum. Þetta vil ég þó ekki
segja um ibúana I heild, en þaö
er alltof há hlutfallstala haldin
þessum annmarka.
Þetta kemur hvaö best I ljós
varöandi eigur hersins. Hér
heitir þaö aö „hiröa” frá hern-
um sem annars staöar væri
kallaö þjófnaöur. Þess eru
dæmi aö menn hafi fariö upp á
völl og hirt þar bilaöa bila frá
hernum og þaö um hábjartan
daginn.
„Það var gott á þig og
einkaframtakið!"
Taliö berst nú aö Fjölbrauta-
skóla Suöurnesja þar sem Jón
er skólameistari, en kennarar
og nemendur skólans unnu þaö
einstaka afrek aö stækka sjálfir
skólann um 1000 fermetra og
þaö á aöeins 18 vikum. Jón segir
frá þvi aö yfirvöld hafi litiö
þetta einkaframtak” miklu
hornauga:
„Ég veit ekki hve mörg lög og
reglugeröir viö brutum, þegar
viö stækkuöum skólann. Alla
vegana sendu þeir mér frá
ráöuneytinu langt bréf þar sem
þaö var allt tiundaö — skiluröu.
Ég er nú satt aö segja litiö
hrifinn af byrokratiinu þó ég sé
hlynntur vissum rikisafskiptum
sem sósialisti. Reglurnar eiga
aö vera til hliösjónar en ekki aö
gilda þegar önnur leiö og ódýr-
ari er fær.
Ég get sagt þér I þessu sam-
bandi eina sögu. Þannig var aö
Matthias Johannessen ritstjóri
haföi fylgst mjög náiö meö
stækkun skólans. Svo var þaö aö
viö vorum einu sinni staddir á
sama staö, ég, Matthlas og Geir
Hallgrimsson fyrrverandi for-
sætisráöherra. Matthias fer þá
aö spyrja mig hvort ekki hafi
veriö byggt i trássi viö lcg og
rétt — jú, svaraöi ég, þú veist
þaö best sjálfur hvernig
viöskiptum' minum viö rikis-
valdiö er háttaö. Þá segir
Matthias meö miklum þunga og
beinir oröum sinum til Geirs en
horfir til mln: Mikiö helviti var
þetta gott á þig og einkafram-
takiö!”
„Einar flugdreki en Lúð-
' vík heldur i spottann"
Jón Böövarsson hefur sjaldan
fariö dult meö skoöanir sinar,
Wort sem veriö hefur I bók-
menntum, dægurþrasi eöa póli-
tik. Viö innum hann eftir þvi
siöast nefnda:
„Ég er kominn af miklu Ihaldi
en ég snýst I pólitikinni I sam-
bandi viö hersetuna og 30. mars
1949. Ég hef alltaf veriö andvig-
ur hersetu og stendur þaö aö
nokkru leyti I sambandi viö
áhuga minn á islenskum fræö-
um og þvi sem Islenskt er. A
unglingsárunum var ég þó i
Heimdalli og var meira aö segja
eitt sinn frummælandi fyrir þaö
félag I kappræöum gegn Æsku-
lýösfylkingunni. A þeim fundi
var dr. Þorvaröur Helgason
leikritaskáld frummælandi fyr-
ir Æskulýösfylkinguna. Svo
merkilega vill til aö hann sner-
ist á hinn veginn svo aö viö höf-
um aldrei veriö sammála á
st jórnmá las viöinu.
Ég gekk 1 gamla sósialista-
flokkinn, komst i miöstjórn hans
og var meira aö segja forseti
Æskulýösfylkingarinnar um
tima. Eftir aö Alþýöubandalag-
iö kom til sögunnar hætti ég
þátttöku i stjórnmálum — gekk
aldrei i þann flokk, en hef þó
alltaf kosiö þau samtök.”
Jón er spuröur hvort hann
hafi komist upp á kant viö flokk-
inn:
„Ekki beinllnis, en þaö má
segja aö ég hafi móögast. Þetta
var á flokksstjórnarfundi 1963
en þá voru þrir höfuöarmar i
flokknum, einn kenndur viö
Brynjólf Bjarnason, annar viö
Einar Olgeirsson og sá þriöji viö
Lúövik Jósepsson sem ég
studdi. Sá armur varö þá undir
og ég hætti.
Ég flutti einu sinni ræöu á
flokksþingi sem hneykslaöi
marga, þar sagöi ég aö Einar
Olgeirsson væri veöurviti eöa
flugdreki, en Lúövik sem væri
öllu jaröbundnari maöur yröi aö
halda i spottann ef ekki ætti illa
aö fara.”
„Lúðvík er dæmigerður
dreifbýlismaður."
„Alþýöubandalagiö nú á dög-
um er I rauninni ekkert annaö
en krataflokkur. Þar eru margir
af mestu ihaldsmönnum á land-
inu og i þann flokk hef ég aldrei
gengiö, þó ég hafi stutt hann.
Margir styöja Alþýöubandalag-
iö eingöngu út af hersetunni.
Mér fannst Lúövik vera klók-
ur og jaröbundinn stjórnmála-
maöur, en hann er búinn aö vera
alltof lengi I pólitikinni. Hann er
gamaidags dreifbýlismaöur
sem rekur fyrirgreiöslupólitik.
Hann hugsar um þaö sem hent-
ar sinni heimabyggö Neskaup-
staö, og slika menn getur maöur
fundiö i hvaöa flokki sem er.
Eitt sinn sá ég Ingólf Jónsson
frá Hellu koma meö frumvarp
sem hann baö Lúövik aö flytja
meö sér og þá skyldi hann
styöja tiltekiö frumvarp Lúö-
viks. Þetta þótti honum sjálf-
sagt þótt ekki yröi af i þaö
skipti.
Þetta er raunhæf pólitik aö
mati þessara gömlu þing-
manna. Þegar ungu strákarnir
koma svo inn á þing, þykja þeir
ekki kunna sig, ef þeir starfa
ekki I samræmi viö þingvenjur.
„Mikill skalli í minni
ætt."
tlr pólitikinni höldum viö yfir
á aörar vigaslóöir sem Jón hef-
ur kosiö sér fremur en þaö er sú
iþrótt aö beina þekkingu og
nokkru viti aö æsku þessa lands.
Jón segir okkur frá starfi Fjöl-
brautaskólans og sýnir þar
húsakynni.
Eftir stutta skoöunarferö er-
um viö aftur komnir á heimili
Jóns og nú fer hann meö okkur i
fræöaafdrep eitt litiö þar sem
hann kýs stundum aö vera einn
meö bókum sinum og hundi. Viö
spyrjum hvort hundurinn heiti
eftir fóstra Gunnars á Hliöar-
enda:
„Nei, Sámur heitir hann
ekki” segir Jón um leiö og hann
stillir sér á stól svo aö viö fáum
fest hann á filmu. Meö Njálu
enn á heilanum rekumst viö nú
á mynd af konu einni meö hár
niöur á læri. Minnir hún
óneitanlega á konu þá sem verr
reyndist Gunnari en Sámur
fóstri — Hallgeröi langbrók:
„Þetta er hún amma min, hún
var meö hár niöur á tær. Þegar
hún var borin til grafar báru
hana átta sköllóttir menn — þaö
er mikill skalli i minni ætt”.
Ok lúkum vér þar Jóns
Böövarssonar sögu.