Vísir - 26.11.1979, Blaðsíða 13

Vísir - 26.11.1979, Blaðsíða 13
VÍSIR Mánudagur 26. návember 1979 12 vísm HROLLUR Heppni hundur! Enqinn segir þér hvert þú eigir aö fara eöa ge'ra. TEITUR AGCI MIKKI Mánudagur 26. nóvember 1979 CHRYSIUITHHHUM - aldagamalt skrautblóm Ettír ðla Val Hansson Innan þess fjölskrúöuga og litrika skara blómplantna sem fylgt hafa mannkyninu sem heimilisblóm frá þvi aö áhugi vaknaði fyrir ræktun þeirra, yfirgnæfa tvær tegundir allar aðrar um útbreiöslu. Annars vegar er um aö ræöa rósina og hins vegar Chrysanthemum. Viösvegar ber rósin þá nafn- frægð aö vera kölluö drottning blómanna, enda nýtur hún hvarvetna meiri aðdáunar en annar skrúögróöur. Þrátt fyrir þetta, er vafasamt hvort hlutur rósarinnar i ræktun muni mikiö fremri en Chrysanthemums, þegar allt er grandskoöaö. Af þeim er til þekkja, er Chrysanthemum oftast nefndur Chrysi,en á islensku hefur plantan verið skirö prestafifill eöa prestakragi. Fyrir þann tima er nöfn þessi komu til, var plantan stundum nefnd vertaraster. Hvorugt islensku heitanna hefur ennþá náð aö festast viö Chrysa og mun liklega dráttur á þvi aö svo veröi. Óneitanlega var þaö nokkur yfirsjón á slnum tima, aö láta ekki Chrysa njóta nafnsins gullfífill, I staö þess aö eigna þaö morgunfrúnni sem litil ástæöa var til, enda yröi mikil eftirsjá I morgunfrúar- nafninu ef svo færi, aö þaö glataöist sem plöntuheiti. Chrysanthemum merkir gull- blóm og kannski væri þvl ekki úr vegi að nota nafniö gullkragi eöa þá gullkarfa á þessa öldnu og merku plöntu körfublóm- ættar, sem fylgt hefur mannin- um i a.m.k. 2500 ár. Á latlnu er Chrysi ýmist skráöur C.x hortorum eöa C. x morifolium, en blóm hans eru ekki aöeins ræktuö til afskurö- ar, heldur er plantan einnig mikilsvert pottablóm.þannig er hún árlega ræktuö i milljóna- tali, vlösvegar um heim. Enda þótt nokkuö viröist á huldu um forfeöur Chrysa, þvi erfitt getur reynst aö skera úr um uppruna þess sem gamalt er, er almennt hallast aö þvi, aö hann muni vixlafkvæmi teg- undanna C. indicum og C. morifolium, en heimahagar þeirra eru Kina og Japan. Taliö er aö vagga Chrysant- hemumræktunar hafi staöiö I Kina, en þar var plantan þegar þekkt rösklega 500 árum f.kr. 1 Japan var ræktunin búin aö festa rætur um tveim öldum siöar, en þar naut Chrysi smám saman svo mikils dálætis aö hylli, aö blóm hans var um siöir gert aö þjóöarblómi og keisara- legu merki. Einnig Kiku-orðan æösta heiöursmerki japana, táknar Chrysalblóm, en á japönsku nefnist Chrysi kiku. Japanir geröu sér meira far um aö rækta Chrysa en nokkur önnur blóm og með timanum náöi ræktun þeirra mikilli full- komnun Chrysi festi rætur i Evrópu áriö 1789 eftir nokkrar mis- heppnaöar tilraunir sem á und- an höföu gengið meö flutning plöntunnar. Fljótlega eftir á var byrjaö aö gllma viö kynbæt- ur sem á skömmum tima skiluðu undraveröum árangri. Þessari starfsemi hefur veriö haldiö áfram, og heldur áfram enn i dag, og er árangurinn orö- inn sá, aö þúsundir afbrigöa ' hafa séö dagsins ljós. Stökkbreyting, þ.e. snögg- legar breytingar á erföaeigin- leikum, er mjög rík hjá Chrysa, en þetta hefur leitt til þess, aö fjöldi afbrigöa hefur orðiö til á þennan náttúrlega hátt á hinum langa ræktunarferli plöntunnat Kynbótaaögeröir hafa eigi að siöur átt rikari þátt i þeim árangri sem náöst hefur. Er þá beitt vixlfrjóvgunum, auk þess sem gripiö er til geislunar og colchicinmeöferöar, en meö siöarnefndu aöferöunum er reynt aö kalla fram gagnlegar stökkbreytingar. Chrysi tilheyrir flokki skammbirtuplantna, en þeim er þaö sameiginlegt áð mynda þvi aöeins vlsi að blómi, njóti þærskemmri birtu en ca 12 klst. á sólarhring. Eins mætti nefna plöntur sem þannig bregöast viö ljósi, langmyrkursplöntur. Hvað þetta snertir, byrjar Chrysi þó að mynda blómvlsa nokkru áöur en áöurnefndum birtutakmörkunum er náö, eöa skjótlega eftir að samfellt myrkur er 9 1/2 klst., en blóm- hnappurinn nær samt ekki aö vaxa áfram og þroska blóm, nema aö óslitin myrkurslota sé I 10 1/2 klst. uns blómlitur fer aö sjást. Eöli plöntunnar er þvi að blómgast að hausti, og sam- kvæmt þvl, var lengi vel litiö á Chrysa sem blóm þeirrar árstiöar, eöa uns komist var á snoðir um, hversu veigamiklum þætti ljóslotuskiptin gegna um blómmyndum hjá sumum plöntum. Ahrif myrkurs eru þó ekki ætiö allsráöandi hjá Chrysa, þvl I sumum tilvikum eru greinileg tengslá milli fleiri vaxtarþátta. Þannig getur hitastigiö ýmis flýtt eöa hægt á blómmyndun- inni. i daglegum störfum viö rækt- un Chrysa, hagnýtir ræktandinn sér alla þá vitneskju sem nú er fyrir hendi, ýmist meö þvl aö myrkva plönturnar á hliðstæöan hátt og hann gerir meb jóla- stjörnu og kóraltopp, ellegar lýsa þær ef nauösyn krefur, til þess aö öölast sprettu I staö blómgunar. Meö þessu má tímasetja blómgun, svo aö segja upp á dag, ef valin eru hentug af- brigöi. Sé höfö I frammi lang- myrkursmeöferö á plöntum sem eru enn á gelgjuskeiöi má láta þær blómstra nokkrum vik- um siöar. Þetta nota atvinnu- ræktendur sér vlösvegar til framleiöslu á pottachrysa, en meö réttum tökum er unnt aö framleiöa plöntur sem eru útlits eins og væru þær steyptar I sama mótiö. Takist ekki aö fá nægilega lágvaxnar og bústnar plöntur i þessu skyni, er gripiö til þeirrar aöferöar, aö mata þær á vaxtar- tregöuefnum sem hægja á vexti og gera stöngulliöi plantna styttri en ella. Eins og I upphafi var vikið aö, er chrysi eitt mikilvægasta blómiö sem fengist er viö aö rækta. Þetta á ekki slst viö um ræktun I gróðurhúsum. A meg- inlandi Evróöu er taliö aö ár- lega muni gróöursettir nær 1000 milljónir græölingar I þessu skyni. Þar viö bætist ótölulegur fjöldi sem ræktaöur er undir berum himni. Chrysi er fjölær, og fjölgun hans er meö græðlingum, en þaö var einmitt Chrysi sem gert var ráö fyrir aö hafist yröi handa um að rækta til útflutnings, þegar Hollendingar buöu upp á samstarf um að reisa hér yl- ræktarver árið 1976. Atti þá eingöngu að rækta móöurplöntur til framleiöslu á græölingum, sem siöan yröu seldir á Evróöumarkaöi, i hend- ur þeirra framleiöenda sem ræktuðu lokaafurðirnar — blómin. A sviði garðyrkju verður þess háttar verkaskipting æ algeng- ari enda hagkvæm fyrir alla þátttakendur. Aö því er varöar Chrysa er ekki of mikiö sagt að þar hefur nú þegar sannkölluð verk- smiðjuframleiösla gengiö viös- vegar I garö á honum allt áriö um kring. Grundvöllinn aöþess- um iönvædda framleiðsluhætti lögöu Bandarlkjamenn, sem einnig voru brautryöjendur á j þvl sviöi aö rannsaka áhrif ljóss ' og daglengdar á vöxt og blómgun plantna. Einnig hérlendis er aöferö þessi kappkostuö eins og aö- stæöur leyfa, og islensk chrysa- blóm eru árlega I blóma- verslunum frá þvi síðari hluta april og fram undir jól. Sá mikli fjöldi afbrigöa sem til er af chrysa er ákaflega breytilegur hópur, bæöi er viö- kemur gerö, útliti og stærö blóma A þessu byggjast aö hluta til almennar vinsældir hans»Mestu mun samt rába, hversu mikillar litbreytni og blæbrigða gætir i blómlitum, en þar viö má slöan bæta, að blómin endast mjög lengi afskorin. Er ekki óalgengt aö þau geti staöiö allt aö 3 vikur I blómavasa , njóti þau góörar umhyggju. Sem afskorinn er chrysi s jald- an mjög vandmeöfarinn, en svo hægt sé aö njóta hans sem lengst, gildir eftirfarandi, sem 13 1 reyndar á viö um hvaöa afskor- in blóm sem er. Gætiö þess aö láta þau aldrei standa nálægt ofni þar sem loft er jafnan á mikilli hreyfingu. Foröast ber einnig staöi, þar sem dragsúgs gætir. Geymið ávallt blóm á svölum staö (8-10 C) aö næturlagi. Blómleggir á chrysa eru oft- ast dálitib trénaöir. Þvl er skyn- samlegast þegar blóminu er komið fyrir I vasa annaö hvort aö merja neösta hluta leggsins, sé þörf á aö stytta hann, eöa krossskera nokkra cm upp I enda hans. Eins er ráö aö stinga stöngulendanum augnablik i sjóöandi vatn. Viö hagræðingu á afskornum blómum i vasa eru neöstu blöðin ætíö fjarlægð þaö hátt upp á legg aö þau nemi ekki viö vatniö i vasanum, en gott er aö vatnið sem blóm eru sett I haldi a.m.k. 20-25 grábu hita. Til verulegra bóta er einnig aö nota blóma- fæöu i vatnið sem margar blómaverslanir hafa á boöstóln- um. Óli Valur Hansson SINDY er einlœg og fatteg Kaupmenn verslunar- og innkaupastjórar Fyrir jólin MIKIÐ ÚRVAL Gjafavörur •Eftirprentanir Leikföng •Jólatrésskraut Jólaskraut •Spil ©Snyrtivörur o.fl. o.fl. PÉTUR PÉTURSSON H.F. heildverslun Suðurgötu 14 — Símar 21020 og 25101 OSX&VAL! Tœpkgi40 ostategundir eru framleiMzr d íslandi nú. Hefúrðu bragðaó KúmenmariW.

x

Vísir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.