Vísir - 26.01.1980, Page 2

2
vlsm
Laugardagur 26. janúar 1980
Það er árviss viðburður að blöð og aðrir f jölmiðlar
birta langa lista yfir það fólk sem af einhverjum
ástæðum fær hengda á sig hina íslensku fálkaorðu.
Forseti Islands veitir fálkaorðuna og þykir mönnum
jafnan nokkur virðingarauki samfara því að vera
meðal hinna útvöldu hverju sinni.
En hvaða reglur gilda um þessar orðuveitingar?
Visi þótti ómaksins vert að kanna þau mál ofurlítið.
FálkaorBan er veitt sam-
kvæmt forsetabréfi frá 1944 og i
upphaflegri iltgáfu bréfsins er
fyrsta grein svohl jóöandi:
„Oröunni má sæma þá menn,
innlenda og erlenda, og þær
konur, sem öörum fremur hafa
eflt hag og heiöur fósturjaröar-
innar eöa unniö afrek i' þágu
mannkynsins”. Þótt flestum
hafi veriö ljóst aö fæstir 'oröu-
hafar stóöu undir slikri umsögn,
þá gilti þessi regla i' oröi kveönu
allt fram til 1978, en þá var
henni breytt i: „Oröunni má
sæma innlenda menn eöa er-
lenda fyrir velunnin störf i þágu
islensku þjóöarinnar eöa á al-
þjóöavettvangi”.
Til eru fjögur almenn stig af
fálkaoröunni og tröppugangur-
inn er þessi: riddari, stórridd-
ari, stórriddari meö stjörnu og
ær og hvernig skuli bera hana,
aö henni skuli tafarlausf skiiaö
viö andlát oröuhafa og fleira i
þeim dilr.
Upphaflega teikningin af orö
unni var gerö af Hans Tegner,
prófessor i Kaupmannahöfn, en
útliti hennar varbreytt áriö 1944
samkvæmt teikningu Baldvins
Björnssonar gullsmiös. Frá þvi
1935 hefur oröan veriö smiöuö
hjá Kjartani Asmundssyni,
gullsmiö i Reykjavik.
Viö höföum samband viö
Birgi Möller, forsetaritara og
ritara oröunefndar, og spuröum
hann fyrst hversu margir hafa
fengiö oröuna frá þvi aö veiting-
ar hófust.
„Oröuveitingar hafa veriö
Fyrir hvað fær fólk fálkaorðuna?
Óskar Kjartansson vinnur að gerð orðunnar. Við hlið
hans situr Asdis Hafsteinsdóttir gullsmiðanemi.
„Vel unnin störf í þágu
íslensku þjódarinnar
eöa á alþj óöavettvangi ’ ’
stórkrossriddari. Störmeisfari
oröunnar, sem er forseti
lands, ber auk þess gullna kei
um hálsinn, og er keöjan ása
stórkrossstjörnunni æösta s
oröunnar og hlotnast engum
lendingi öörum en forseta. St
meistari getur hins vegar sæ
þjóöhöföingja annarra ri'k
þessu stigi.
Uppástungur um oröuveitin
ar koma frá svokallaöri ort
nefnd og sitja fjdrir menn
þeirri nefnd, skipaöiraf forse
til sex ára i senn. ForsetariU
er fimmti maöur i nefndinni >
jafnframt ritari hennar.
Ýmsar fleiri reglur eru I gildi
um fálkaoröuna, svo sem hven-
Hin ýmsu stig fálkaorðunnar. Frá vinstri: riddarakross, stórriddarakross, stórriddarastjarna og
stjarna stórkrossriddara.

„Meira stolt en
ágóöasjónarmiö”
1 þessum ofni er „emeleringin” gljábrennd, en þaö ér vandasam-
asti hluti orðus miðinnar.
„Fálkaoröan hefur veriö
smiöuö hérna á verkstæöinu a 11-
ar götur frá þvi 1935 og ég geri
þetta meira af stolti en ágóöa-
sjónarmiöi”, sagöi óskar
Kjartansson gullsmiður, i
spjalli viö Visi en hann sér nú
um smiöi oröunnar. Óskar er
sonur Kjartans heitins As-
mundssonar, þess er fyrstur
smiöaöi oröuna hérlendis og
læröi fagiö af honum.
Óskar kvaö oröusmiöina vera
timafreka vinnu, en þaö væri þó
dálitiö mismunandi eftir hinum
ýmsu gerðum oröunnar. Hann
er fljótastur meö riddarakross-
inn eöa um fjóra tima, sex til
átta með stórriddarakrossinn
og tiu til tólf tima meö stjörn-
una.
— Hvernig gengur smiöin
fyrir sig og hváöa efni eru not-
uö?
„Þaö er notaö silfur i oröurn-
ar og fyrst er þaö klippt niöur,
pressaö i mótin og sagaö út. Þá
er komiö aöemeleringunni og er
þá krossinn fylltur, slipaöur og
loks gljábrenndur. Siðan er
hann hreinsaöur meö efni sem
kallast cyan -kalium og
burstaöur meö glerbursta.
Siöasta stigiö er svo gyllingin,
en hún er úr 24ra karata gulli.
Viökvæmasta stig smiöinnar
er emeleringin, en krossarnir
eru gljábrenndir viö allt að 950
gráða hita, sem er nálægt
bræöslumarki silfurs. Þá er
hætt viö aö misvinding komi i
efniö sem leiöir til þess aö
emeleringin springur viö kóln-
un. Auk þess verður aö gæta
mikils hreinlætis viö þetta, þvi
áferöin veröur aö vera skjanna-
hvit”.
— Hvaö kostar svo eitt stykki
fálkaoröa?
„Þaöer dálitiö erfitt aö henda
reiður á kostnaöinum vegna
þeirra gifurlegu veröhækkana
sem hafa oröiö á silfri. Ég get
nefnt sem dæmi aö kilóiö af
silfri sem i vor kostaði um 80
þúsund krónur, er nú komiö upp
i 510 þúsund.
Lauslega áætlað kostar stór-
riddarakrossinn núna um 45
þúsund krónur, en i hann eru
notuð 77 grömm af silfri fyrir
utan rýrnun sem veröur á efni. 1
riddarakrossinn eru notuö 50
grömm þannig aö hann er eitt-
hvað ódýrari”.
Texti:
Páll
Magnússon,
blaðamaður
Myndir:
Jens
Alexandersson,
ljós myndari.
4-,335 frá upphafi, en sumir ein-
staklingar hafa fengið fleiri en
eitt stig og eru þá taldir oftar en
einu sinni. Þessar veitingar
skiptast á eftirfarandi hátt: 351
stórkrossriddari, 531 stórridd
ari með stjörnu, 1090 stórridd
arar og 2363 riddarar.
Fjöldi oröuveitinga er mjög
breytilegur f rá ári til árs og fer
mikiö eftir þvi hvort þjóðhöfö-
mgjaheimsóknir eru tíöar, en
við slik tækifæri er hefö aö veita
mikiö af oröum”.
— Nú hafa heyrst sögusagnir
um aö fálkaoröan fáist keypt á
uppboðum erlendis. Er mikiö
um aö oröur fari á „vergang”,
til dæmis eftirilát oröuhafa?
„Þaöersembetur fer litiö um
þaö, en þó kemur þaö fyrir.
Yfirleitt skila oröurnar sér
nokkuö vel, en þaö eru ekki allir
sem þekkja þessar reglur þann-
ig að stundum þarf aö skrifa
ættingjunum”.
— Nú virðast ekki allir þeir
sem oröuna fá vera sérstakir af-
reksmenn. Er þaö ekki svo, aö
ákveönar oröur tiiheyra
ákveönum embættum fremur
en aö verið sé aö verölaunaiéin
staklingana, sem viö þeim
taka?
„Þetta er vissulega til i dæm-
inu og nefna má sjálft forseta-
embættið I þessu sambandi.
Einnig tiökast það aö biskupinn
yfir Islandi beri orðu af hárri
gráöu, og sendiherrar erlendra
rikja fá ákveðna oröu viö brott-
fór, hafi þeir starfaö hér I
minnst þrjú ár.
Þaö má segja að I þessum til-
fellum, og f leiri slikum, séu ein-
staklingarnir verölaunaöir fyrir
það sem gerir þaö að verkum,
aö þeim er treyst fyrir viökom-
andi embættum.” —P.M.