Vísir - 26.01.1980, Blaðsíða 16

„Hvernig listykkur núá þetta? (Sýnir úrklippu úr Morgunblaöinu
frá 5. janúar). Varðskip flytur hrút fyrir bóndann á Laugabóli í
Arnarfiröi til ánna í Geirþjófsfirði! Ærnar eru þarna í skóglendi,
sem Landgræöslusjóöur keypti.
Þessi greiði Landhelgisgæslunnar varðar því við lög og væri mál-
ið tekið upp, eins og sýslumaður Isaf jarðarsýslu ætti að gera ótil-
kvaddur, þá væri óhjákvæmilegt að dæma bæði bóndann og Land-
helgisgæsluna í fésektir".
Hákon Bjarnason, fyrrverandi skógræktarstjóri og fyrrverandi
formaður Landgræðslusjóðs, er ekki þekktur fyrir að fara í laun-
kofa með skoðanir sínar og hefur meðal annars oft skotið á sauð-
fjárbúskap Islendinga. Af þeim ástæðum hefur hann af sumum
verið nefndur óvinur sauðkindarinnar á Islandi númer eitt.
Kindurnarganga á 8
rakvélablöðum
— Er þér illa við sauökindina?
„Mér er illa viö ofbeit. Mér er illa viö aö
sjá aö á mörgum stööum er land aö blása
upp vegna ofbeitar, þaö hlýtur að vekja
alla skynsama menn til umhugsunar.
Þegar of margt búfé er i högum, eyðist
bæði gróöur og jarðvegur. Þaö er ekki nóg
með aö féö biti heldur er eins og kindurnar
gangi á átta rakvélablöðum — klaufirnar
eru svo beittar, eöa svo segja Þjóðverjar.
Auk þess efast ég um aö sauöfjárhald
borgisigá tslandi frá þjóöfélagslegu sjón-
armiöi. Ég hef haldið þessu fram frá
fyrstu tíö, minnir aö ég hafi skrifaö grein
um þetta f timarit áriö 1942. Siðan hef ég
veriö talinn yfirlýstur fjandmaöur sauö-
kindarinnar, en ég var svo heppinn að
Gylfi Þ. Gíslason og fleiri menn komu
fram meö svipaðar kenningar og deildu
þessu stööutákni meö mér.
Sjáöu til. Ég hef lesiö, aö i Skotlandi sé
borgað eitt pund meö hverri kind i styrki
og aö þetta eina pund sé eini gróöinn af
kindunum. — Sem sagt er fjárrækt i Skot-
landi ekki hagkvæm s tyr kjalaus, hvað þá á
Islandi! ”
— Bitur sauöfé tré og runna?
,,Á vissum timum ársins, svo sem á
vorin og haustin, leitar féö á tréin, þaö er
ekki umdeilanlegt. Þaö var sauökindin
sem kenndi okkur að klippa birki i lim^irö-
ingar, þvi einhverjir fallegustu birkipuðar
sem sjást eru beitarpúöar.
Það getur verið i lagi að beita fé i skóg-
lendi, en meö mikilli gætni, og þar sem er
ungviöi þarf aö halda beitinni niðri”.
Skógræktarstjóri í40 ár
Hákon er þekktastur fyrir skógræktar-
störf sín, enda var hann skógræktarstjóri
i ein 40 ár.
„Ég tók viö af Kofoed-Hansen 1935 en
danskir menn voru upphafsmenn skóg-
ræktar á tslandi.
Ryder nokkur, skipstjóri á einu skipi
Sameinaöa félagsins sigldi hingaö i mörg
ár. Honum óaöi alveg viö þvi, hvaö landiö
var berangurslegt og skóglaust. Hann
fékk leyfi Alþingis til að reisa girðingu á
Þingvöllum ár iö 1898 og ár iö eftir hófs t þar
fyrsta plöntun til skógar hér á landi. Sá
staöur er nú kallaöur Furulundur.
Ariö 1900 var ráðinn hingaö læröur
skógræktarmaöur, Flensborg aö nafni.
Meðan hann var hér var Hallormsstaða-
skógur friðaöur og Vaglaákógur keyptur.
Ariö 1907 tóku skógræktarlögin s vo gildi og
Kofoed-Hansen var ráöinn skógræktar-
stjóri.
Skógræktarmenn
vitringar
álitnir sér-
A þessum árum voru skógræktarmenn
litnir hornauga, taldir hálfgerðir sérvitr-
ingar. Fólk trúöi ekki á skógrækt, á Is-
landi gæti aldrei vaxiö skógur, og barrtré
gátu — aö þeirra áliti — alls ekki vaxiö I
landinu.
En skógrækt hefur vaxiö fylgi meö ár-
unum, enda hefur árangurinn verið
ágætur á mprgum stööum. Þaö er enginn
vandi aö rækta nytjaskóga á völdum stöð-
um á Islandi, ef tr jáfræið er sótt til þeirra
staöa, sem hafa svipaö veöurfar og hér er.
Viö gætum framleitt 90% af öllum viði,
sem þjóöin þarfnast og skógrækt gæti
skapaö óhemjuvinnu i s veitunum, þá þyrfti
landbúnaöurinn minni styrki.
Ég vil i þvi sambandi benda á, aö
timburverökemur til meö aö hækka geysi-
mikiö næstu árin og áratugina. Þaö er tal-
iö, aö timburþörf V-Evrópubúa muni þre-
faldast á næstu tuttugu árum, og verð-
hækkunin muni veröa I réttu hlutfalli við
það”.
Tekur 40 ár að koma upp
nytjaskógi
Arið 1938 var plantaö lerki I einn hekt-
ara lands i Hallormsstaðaskógi og kölluö-
um viö reitinn Guttormslund. Nú eru tréö
oröin 15-16 metra há og úr þessum litla
lundi er búið aö taka meira en átta þúsund
girðingastaura.
A þessu sjáum við, aö þaö tekur aöeins
40 ár aö koma upp liýtjaskógi á Islandi, ef
heppileg svæöi eru valin.
1 Fljótsdal er kominn 60-70 hektara
bændaskógur og hefur hann verið gróöur-
settur á tiu undanförnum árum. Skógur
þessi er kominn vel á leiö þrátt fyrir aö
hann hafi oröiö fyrir skaöa vegna ágangs
hreindýra og sauðfjár.
Þaö er mikill munur aö sjá þetta svæöi
núna, þvi áður var þetta ófr jótt og snautt
land en er nú allt að gróa upp meö fegursta
barrskógi.
Þaö eru þó enn til ýmsir menn, sem eru
á móti skógrækt, þó undarlegt sé. Þaö var
til dæmis einn ágætur maður, sem ég hitti
á mannamóti. Hann kom til min og sagöi
formálalaust:
mótfallnir skógrækt vegna greindar-
skorts. Og I þriðja lagi eru þeir til, sem
eru á móti skógrækt bæði vegna fákunn-
áttu og heimsku”.”
Birkiðer landnámsplanta
Þetta sagði Hákon, en ekki vildi hann
gefa upp nafn viömælanda sins.
— Var Island viöi vaxiö milli fjalls og
fjöru þegar það var numiö?
„Já, ég trúi þvi, aö þar sem ekki var of
blautt og ekki nýrunnið hraun, aö þar hafi
landið veriö viði vaxið. Birki I einhverri
mynd hefur „dóminerað” allan annan
gróöur um það leyti sem land var numiö.
Þetta sér maöur viöa ennþá, þar sem
ekki hefur verið um ofbeit aö ræða. Til að
nefna dæmi, þá nær birki frá sjávarmáli
hátt upp i fjallshllðar i Vatnsfiröi i Baröa-
strandarsýslu. Við Siglufjaröarskarö nær
birkikræða upp I efstu grös, og þegar fariö
er frá Húsavik austur i Kelduhverfi er
birkið mjög áberandi og nær upp I ^00
metra hæö.
Þaö er greinilegt, aö þar sem friöunar
nýtur er birkiöfyrsta plantan, sem nemur
nýtt land ásamt fáeinum öörum.
Þaö er viða mjög nauösynlegt aö friöa
landið, þvl náttúran er svo viökvæm á Is-
landi. Tökum Aöalvik til dæmis . Þar var
landið illa fariö og gróöur tætingslegur
oröinn. Nú hefur ekki veriö búiö þar um
skeiö og Aöalvik er nú oröin einn fallegasti
staöur Vestfjaröa.
Af byggöastefnu
Þaö er nú annars þessi byggöastetna,
sem er aö ríöa okkur á slig. Þaö má ekki
sjást svo grasstrá aö ekki sé þegar rokiö
til og sett upp sauöfjárbú. 1 litlum þorpum
sem byggðust i kringum smábátaútgerö,
„Ég hef veriö talinn yfiriýstur fjandmaöur sauökindarinnar, en ég var svo heppinn
aö Gylfi Þ. Gislason og fleiri menn komu fram meö svipaöar kenningar og deildu
þessu stööutákni meö mér”, segir Hákon Bjarnason, sem hér biaöar i einni af mörg-
um bókum sinum.
„Þaöer ekki nóg aö hlaupa út I garö og gróöursetja tré fyrir framan s uöurgluggann hjá sér — þaö veröur aö velja rétta staösetn-
ingu,” segir Hákon, sem hér sést ásamt konu sinni úti i eigin garöi.
Þingvöllum og veröur þvi 50 ára á þessu
ári.
Eitt af fyrstu baráttumálum félagsins
var að friöa Heiömörkina. Viö fórum að
ræða þessa friöun áriö 1936 en ’38 hófum
við baráttuna af fullum krafti. Það tók tiu
ár að knýja friðunina fram og 1948 komst
girðingin upp.
Allir vitlausir í stríðinu
Til að nefna dæmi um það, hvaö menn
voru blindir og andsnúnir friöun, má nefna
Rauöhólana. Flensborg sá, sem ég nefndi
áðan og réöist hingaö áriö 1900, skrifaöi
skýrslu á þessum fyrstu árum skógrækt-
ar á Islandi og spáöi, aö furulundurinn,
sem hann gróðursetti viö Rauöavatn, gæti
oröiö framtiöarútivistars væði Reykvik-
inga. Meö tréin og vatniö á aöra hönd og
hina stórkostlegu náttúrufyrirbrigöi,
Rauðhólana á hina.
Þegar hafist var handa við aö „nýta”
Rauöhólana á timum seinni heimsstyrj-
aldarinnar, reyndum viö hvað viö gátum
til aö koma ! veg fyrir aö þeir yrðu rifnir
niður. En þaö var ekki hægt að tala viö
nokkurn mann af viti I þá daga og enginn
hlustaöi á okkur. Það er eins og allir hafi
veriö vitlausir i striöinu”.
..... ............. .1111.11 iuii
Friða birkíleifar og
rækta nytjaskóga
— Hverter fyrirkomulag skógræktar á
Islandi i dag?
„Þaö er fyrst og fremst Skógrækt rikis-
ins, með skógræktarstjóra og skógar-
En þar sem þaö er alltaf takmarkaö
hvað ein ríkisstofnun getur af hendi leyst,
sérstaklega þar sem um annað eins stór-
mál er aö ræöa og skógrækt á Islandi, þá
er næsta nauösynlegt að skógræktarfélög
starfi i sem flestum sveitum og kaupstöö-
um landsins. Þvi meö athöfnum félaganna
leysast bæöi peningar og vinna úr læðingi.
Auk þess sem fólk fær almennt betri skiln-
ing á gróðri landsins og eöli hans. Nú eru
starfandi 30 skógræktarfélög um landiö og
þau hafa undanfarin ár gróöursett helm-
ing þeirra plantna, sem komiö hafa úr
gróörarstöövum landsins.
Þau hafa notið nokkurs rikisstyrks en
fyrir hverja krónu, sem styrknum nam,
hafa félögin lagt fram 4-5 krónur og eru þá
ekki meðtaldar nokkrar stórgjafir sem
þau og Skógrækt rikisins hafa fengiö á
liönum árum.
Meöal gjafa má nefna Haukadal, sem
danskur maöur gaf, þegar Haukur Thors
og frú Sofia gáfu Stálþastaði i Skorradal,
þar sem nú er kominn skógur á 100 hekt-
urum lands eins og I Haukadal. Þá má
nefna peningagjafir Braathens frá Noregi,
sem nema tugum milljóna á núverandi
gengi.
Já, „Ar trésins” er vegna fimmtiu ára
afmælis Skógræktarfélags Islands og til
þess ætlaö aö vekja áhuga almennings á
tr járækt. Og ekki siður til þess aö fá menn
til aö hugsa um sitt næsta umhverfi og
bæta trjám við þar sem þau vantar.
Viöa hér i bænum eru samt of mörg tré I
görðum og þyrfti aö grisja þau, en annars
staðar eru engin. Þaö er ekki nóg aö
hlaupa út i garö og gróðursetja tré fyrir
framan suöurgluggann hjá sér — bað
verður að velja rétta staðsetningu.
Þá finnst mér mikilvægt aö koma upp
Hákon hefur mikiö skrifaö um dagana um skógræktarmálin, og sést hér viö skriftir i
vinnuherbergi sinu.
eru á móti skóarækt
vegna fákunnáttu og hehnsku
„Ég er á móti skógrækt! ”. Og ég spurði
hvers vegna hann væri aö segja mér þaö.
„Mér fannst ég veröa aö segja þér
þaö”. Og ég svaraði honum:
„Menn hafa fullan rétt á þvi aö vera
mótfallnir skógræktef þeir vilja. Það eru
til þeir menn, sem eru á móti skógrækt
vegna þess að þeir hafa ekki kynnt sér
málin og ekkert lesiö um skógrækt á Is-
landi. 1 ööru lagi eru til þeir menn sem eru
þangaö eru skyndilega komnir stórir skuttogarar sem mokta fisknum upp og skilja ekkert eftir. Þaö þótti ekki búmann- legt i eina tiö aö slátra snemmbæru! kennara ogsálfræöingi. Þegar alltþettaer komið, þá er venjulega búiö að bita siðasta grasstráiö og allt fer i eyði”. — Hvenær fékkst þú áhuga á skóg- var barngóður og við vorum þvi mikið samvistum við hann. mér að veröa kennari, innilokaöur i skóla allt mitt lif, þvi atvinnutækifæri náttúru- fræðinga — önnur en kennsla — voru ekki mörg i þá daga. Það varö þvi úr, að ég fór aö læra skóg- rækt I Danmörku eftir stúdentspróf og var þar i sex ár. Ég kom þó stundum heim á sumrin, til dæmis 1930, en það sumar var Skógræktarfélag íslands stofnað að veröi hans, sem ganga i fararbroddi, og I sambandi viö hana er rekin notadrjúg til- raunastöð aö Mógilsá. En ef maöur horfir
Þaö er nefnilega gallinn viö byggða- stefnuna, aö hún er ekki byggö upp á nátt- úrulegri vistfræöi. Nú, svo þegar sauöfjárbúið er komið, þá þarf aö leggja vegi, sima. Þá þarf lækni, kirkju, og skóla meö sinum skólastjóra, rækt? „Þetta kom svona smatt og smátt. Ég ólst upp á Laufásveginum og i nágrenninu var bæðigróðrarstöö og býli og við strák arnir vorum alitaf að flækjast þarna. Ein- ar Helgason, sem stýrði gróðrastöðinni: Leiddist í skóla um öxl, þá er starfssviö Skógræktar rik- ísins aðallega tvenns konar: Aö friöa birkileifarnar og koma landinu aftur i þaö form, sem þaö var i I öndverðu, og hins vegar aðrækta erlendar trjátegundir sem geta oröið til nytja i framtiðinni.
Mér leiddist i skóla og ætiaði mér alltaf aö fara i búskap eöa garðyrkju. Ég haföi gaman af náttúrufræði en gat ekki hugsað
skjólbeltum viö hús til sveita. Gott skjól-
belti getur sparað allt aö 30% af hitunar-
kostnaöi, þaö er ekki svo litið og ðþarfi aö
hita upp allan himingeiminn meö oliuofnin-
um sinum.
En þetta er bara fyrsta „Ar trésins”,
það er lltið gagn aö þessu ef þaö veröur
bara eitt — og þau veröa fleiri”.
—ATA
■
■ ■ >
Texti: Axel Ammendrup
Myndir: Gunnar V. Andrésson
vísm
Laugardagur 26. janúar 1980
VtSIR
Laugardagur 26. janúar 1980