Vísir - 01.04.1980, Blaðsíða 9

VISIR Þriðjudagur 1. aprll 1980
„Fjárveitinganefnd á afar annrikt frá þingsetningu, þar tii afgreiöslu fjárlaga lýkur.’
BREVTT VIBHORF TIL
FJÁRLAGAGERBAR
_ Þessa dagana er veriö aö af-
| greiöa fjárlög frá Alþingi. Af-
k, greiösla þeirra á yfirstandandi
| þingi hefur vakiö meiri athygli
Ien oft áöur, vegna þess aö til
grundvallar vinnu fjárveitinga-
Inefndar hafa verið notuö þrjú
frumvörp, þ.e. októberútgáfa
ITómasar Arnasonar, desem-
berútgáfa Sighvats Björgvins-
sonar og marzútgáfa Ragnars
Arnalds. Fjárveitinganefnd á
afar annrikt frá þingsetningu,
þar til afgreiöslu fjárlaga lýkur.
Viötöl, sem nefndin á viö ýmsa
aöila, skipta hundruðum og
fjöldi erinda er ótrúlegur. Um-
ræður um fjárlög eru venjulega
byggðar á skoðunum um magn
fjárveitinga og dreifingu, en
sjaldnar er vikiö aö sjálfri fjár-
lagageröinni, tilgangi hennar og
tilhögun. Hér verður vikið aö
fjórum slikum atriöum: Skuld-
bindandi útgjaldaákvæðum, há-
marksnýtingu fjárveitinga,
endurskoðun verkefna- og
tekjuskiptingagrundvallar og
hallalausum rekstri rikisstofn-
ana.
Heildaryf irlit
rikisumsvifa
A sinum tima var mörkuð sú
stefna, að við gerö fjárlaga og
rikisreiknings skyldi kappkost-
aö aö halda öllum liðum inni til
að heildaryfirlit fengist yfir
fjármál rikisins i fjárlögum.
Núverandi rikisstjórn hefur
horfiö frá þessari stefnu i mikil-
vægum atriðum. Meö þessum
oröum á ég t.d. við þaö athæfi að
taka oliustyrkinn út úr frum-
varpinu. Hér er ekki veriö aö
Bgagnrýna þau óáköp aö taka
peninga, sem ætlaðir voru til að
greiða niöur oliu og nota þá i ó-
skyld verkefni. Aöeins er veriö
aö benda á, að með þvi aö kippa
þessum lið út úr frumvarpinu án
nokkurrar haldbærrar réttlæt-
ingar er verið að koma i veg
fyrir að fjárlög sýni rikis-
umávifin i raun og hverfa þann-
ig mörg ár aftur I tímann i fjár-
lagagerð.
Hvereru markmiðin?
Ekki fer á milli mála, aö fjár-
lagagerð hefur stórbatnaö
tæknilega á undanförnum ár-
um. Koma þar einkum til um-
bótastörf ráðherra, hagsýslu-
stjóra, ýmissa embættismanna,
formanna fjárveitinganefndar,
sem vinna mikið og óeigingjarnt
starf. En þaö er ekki alltaf nóg
aö gera hlutina rétt, ef viö erum
ekki aö gera réttu hlutina, eins
og frægur stjórnunarfræðingur
komst einu sinni svo snilldar-
lega aö oröi.
Vilji menn ná árangri veröa
þeir fyrst aö setja sér markmið
og siöan að velja leiöir aö þvi. I
fjárlagafrumvarpi Ragnars
Arnalds finnst ekkert skýrt
markmiö. Biða, fresta, skulda
og vona virðast vera einkunnar-
orö frumvarpsins. Engin al-
vörutilraun er gerö til aö fara
ofan i vandamálin og leysa þau.
Eina lausn stjórnarinnar felst I
aukinni skattheimtu. Hvergi er
spurt: Er hugsanlegt, aö aörir
en rikisvaldið geti þjónaö betur
þvi hlutverki, sem þaö hefur
hingað til gert?
Viö sjálfstæðismenn teljum,
að meginmarkmiöiö viö gerö
fjárlaga sé að draga úr rikisút-
gjöldunum og nota eigi fjárlög
sem hagstjórnartæki meö þvi að
taka tillit til aöstæöna i efna-
hagslifi þjóöarinnar. Til aö ná
þessum meginmarkmiöum þarf
að gera róttækar breytingar á
undirbúningi fjárlaga og að-
feröum við gerö þeirra.
Fækka þarf skuldbind-
andi útgjaldaákvæðum
1 fyrsta lagi þarf aö losa um
skuldbindandi útgjaldaákvæöi i
lögum, reglugeröum og samn-
ingum. Vegna hins sjálfvirka
vaxtar útgjaldanna, sem er af-
leiðing skuldbindandi útgjalda-
ákvæða, veröa verklegar fram-
kvæmdir afgangsstærö. Þær
lenda þvi oftast undir hnifnum,
þegar reynt er að hnýta fyrir
hallalaus fjárlög. Þess þarf aö
gæta að reyna sem oftast að
stofna aöeins til timabundinna
útgjalda. Viöa erlendis er þaö
vel þekkt viö fjárlagagerö að
nefna ákveðinn árafjölda I þvi
sambandi og falla þá viðkom-
andi fjárframlög út af fjárlög-
um af sjálfu sér aö þeim tima
loknum. Þessi aöferö, sem
stundum er kölluö sólsetursaö-
feröin, er mikilvægt tæki fyrir
stjórnmálamenn, sem venju-
lega eru settir I þá stööu að
þurfa aö réttlæta sparnaöar- og
niöurskuröaráform sin. t stað
þess er þiggjendum og notend-
um fjármagns samkvæmt sól-
setursaöferöinni gert aö sýna
fram á gildi áframhaldandi
fjárveitinga. Segja má, aö sönn-
unarbyröinni sé þannig snúiö
viö.
Viða i Bandarikjunum þekkist.
enn fremur sú regla, aö fjár-
veitingar falli niöur til rikis-
stofnana, ef úttektarskoöun fer
ekki fram meö vissu millibili.
Núllgrunnsaðferð
Þá er þaö mikilvægt aö stefnt.
sé aö því, aö fjárlög séu fremur
á verkefnagrundvelli en stofn-
anagrundvelli. Fjórir þingmenn
Sjálfstæðisflokksins — eöa allir
þeir sem kjörnir voru i fjárveit-
inganefnd af hálfu flokksins i
des. sl., þ.e. undirritaður, Lárus
Jónsson, Pálmi Jónsson og
Friðjón Þórðarson eru flutn-
ingsmenn eftirfarandi þings- .
ályktunartillögu um núll-
grunnsáætlanir:
„Alþingi ályktar aö fjárveit-
ingar hins opinbera verði ó-
bundnar af fyrri fjárveitingum,
þannig aö verkefni komi til
endurskoöunar frá grunni viö
fjárlagagerð. Þvi skorar Al-
þingi á rikisstjórn aö beita sér
fyrir þvi, að „rekstrar- og fjár-
hagsáætlanir” verði svo sem viö
verður komiö reistar á svoköll-
uöum núllgrunni.”
1 umræðunum um sparnaö og
hagræöingu i rikisrekstrinum
hefur margoft verið bent á van-
mátt stjórnmálamanna viö for-
gangsrööun verkefna. Þetta
stafar öörum þræöi af þvi aö út-
gjöld rikisins eru oftast til stofn-
ana og deilda, en sjaldnast til
verkefna. Arangur er þá yfir-
leitt mældur I útgjaldaupphæö-
um. í fjárlagaáætlununum og
bókhaldi rikisfyrirtækja og
stofnana (reyndar einkafyrir-
tækja einnig) er meira lagt upp
úr þvi að sýna, hve mikið er
notað I ýmsa kostnaöarþætti,
svo sem laun, launatengd gjöld,
simakostnað, rafmagn, ræst-
ingu, aökeyptan akstur o.s.frv.,
heldur en aö einangra alla
kostnaðarþætti hvers verkefnis
sem unnið er aö.
Stjórnendur einkafyrirtækja
og stjórnmálamenn erlendis
sem trúaö er fyrir fjármunum
almennings, hafa leitaö nýrra
leiöa viö fjárlaga- eöa fjárhags-
áætlanagerö og er Núllgrunns-
áætlunargeröin (Zero Base
Budgeting) ein af þeim þekkt-
ari. A þessa aðferö er minnzt
hér, þvi að hún er merkileg viö-
leitni i þá átt aö ná betri tökum á
fjárlagagerð og koma i veg fyrir
þaö tregöulögmál, sem oft rikir
i þeim efnum.
Hámarksnýting
f járveitinga
Til þess að ná fram þeim
meginmarkmiöum, sem lýst er
fyrr i þessari grein þarf i ööru
lagi aö reyna aö hagnýta fjár-
magnið, sem til ráöstöfunar er á
hverjum tima. Of mikil dreifing
fjármagns til framkvæmda
veldur oftast því, aö þaö festist I
hálfköruðum byggingum. Meö
þessu er veriö aö binda fjár-
magn engum til gagns i allt of
langan tima. Nútimatækni
hefur einnig gerbreytt viðhorf-
um til ráöstöfunar fjármagns-
ins. 1 þvi sambandi má geta
þess, að sifellt vex fasti kostn-
aöurinn við ýmsar vegafram-
kvæmdir svo dæmi um opinber-
ar framkvæmdir sé tekiö. Tiöur
tilflutningur á mönnum og tækj-
um milli staöa getur þýtt aö
ekkert fé veröi eftir til sjálfra
vegaframkvæmdanna.
Verkefnaskipting ríkis
og sveitarfélaga
t þriöja lagi er afar nauösyn-
legt, ef bæta á fjárlagageröina
aö endurskoöa verka- og tekju-
skiptingargrundvöll rikis og
sveitarfélaga, þannig aö ábyrgö
og fjármögnun veröi meira á
sömu hendi en nú er.
neöanmóls
Friðrik Sophusson al-
þingismaður skrifar um
nokkur þeirra atriða sem
aðkallandi er að skoða, ef
f járlagagerð á að þróast
og fjármál ríkisins að
verða vopn i baráttunni
við verðbólguna.
1 nokkrum þáttum rekstrar,
en þó fleirum á sviöi verklegra
framkvæmda er sameiginleg
fjármögnun ríkis og sveitarfé-
laga. Vegna þessarar sameigin-
legu kostnaöarþátttöku skapast
oft skipulagsleysi I fram-
kvæmdum. Sveitarfélög hneigj-
ast stundum til að byggja tals-
vert stærra en nauðsyn krefur
og forgangsröðun verkefna
ræöst fyrst og fremst af fjár-
magnsgetu sveitarfélaganna.
Alvarlegast er samt, aö frum-
kvæöi, ábyrgö og framkvæmd
haldast ekki I hendur viö fjár-
mögnunina.
Hallalaus stofnana-
rekstur
t fjóröa lagi vil ég benda á þá
leiö aö fyrrgreindu marki aö
þjónustustofnanir rikisins veröi
sem mest reknar hallalausar.
Þaö er bókstaflega grátlegt aö
horfa upp á þaö, aö sértekjur og
þjónustugjöld fái ekki aö hækka
eingöngu vegna vlsitöluáhrifa á
laun. Nægir að nefna Þjóöleik-
húsiö i því sambandi. Eina hald-
bæra lausnin á þessu máli er aö
láta alla skatta, bæöi beina og ó-
beina, liggja sömu megin
hryggjar i visitölumálinu.
Sumar stofnanir hafa end-
urskoöaö gjaldskrár og gert á-
kveönar tillögur um hallalausan
rekstur. Nefna má Rafmagns-
veitur rikisins, sem hafa reynt
að flokka útgjöld sin þannig aö
ljóst sé hvaöa útgjöld séu af fé-
lagslegum toga. Því miöur
hefur sá galli veriö á gjöf Njarö-
ar, aö flokkunin hefur nær ein-
göngu veriö byggö á skiptingu i
aröbærar framkvæmdir og ó-
arðbærar og þær siöarnefndu
siöan kallaöar félagslegar án
nokkurs stjórnmálalegs mats á
félagslegum tilgangi þeirra.
Þaö stendur þó vonandi til bóta.
1 heilbrigðiskerfinu, þar sem
viöurkennt er, aö rlkiö eigi aö
greiða bróöurpartinn af kostn-
aöinum, verður þess ekki kraf-
izt aö um hallalausan rekstur sé
aö ræöa nema á mjög þröngum
sviöum. Hitt er svo annaö mál,
aö eflaust má meö ýmsum hætti
kalla fram kostnaðarvitund al-
mennings og fá jafnframt aö-
hald að heilbrigöisstofnunum.
Mér hefur verið sagt, aö i
Kanada, þar sem heilbrigöis-
kostnaöur hefur vaxið minna en
annars staöar, sé sú regla i
gildi, aö allir neytendur heil-
brigðiskerfisins fái sendan
reikning yfir úttekt á hverju ári,
en á sama eyðublaði sé tiundaö
framlag rikisins á móti. Sllk aö-
ferö skapar umræöur og skiln-
ing á þvi hvað veröur um skatt-
peningana og getur þar af leiö-
andi dregiö úr kostnaöi. Mér er
ljóst, að þessi aðferð getur veriö
varhugaverö á ýmsan hátt, en
er þó athyglisverð engu aö siö-
ur.
Lokaorð
í þessari grein er ekkert
minnzt á allan þann aragrúa
gagnrýnisatriöa, sem venjulega
mest er karpaö um, þegar fjár-
lög eru rædd. Hins vegar hefur
veriö reynt aö varpa ljósi á
nokkur þeirra atriöa, sem aö-
kallandi er að skoöa, ef fjár-
lagagerö á aö þróast og fjármál
rikisins aö veröa vopn I barátt-
unni viö veröbólguna.