Morgunblaðið - 06.03.2002, Síða 24

UMRÆÐAN
24 MIÐVIKUDAGUR 6. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
NÝLEGA var hald-
inn fundur í Reykjavík
um kolmunna í N-Atl-
antshafi. Áður hefur
verið reynt að semja
um kolmunna á grund-
velli afskiptasemi
apparats í Kaup-
mannahöfn sem kallast
Alþjóðahafrannsókn-
arráðið. Apparat er
réttnefni – því Alþingi
hefur aldrei samþykkt
lög um framsal á ráð-
gjöf í hafrannsóknum
til Kaupmannahafnar
–enda bannað sam-
kvæmt stjórnarskrá.
Íhlutun þessa apparats í veiðiráð-
gjöf er því gróf og ólögleg íhlutun í
málefni þjóðarinnar.
Tillaga Alþjóðahafrannsóknar-
ráðsins í kolmunnaveiðum hefur
verið 600 þúsund tonn af kolmunna.
Í hvaða umboði er þessi yfirþjóð-
lega og ólöglega afskiptasemi? Veitt
hefur verið tvöfalt til þrefalt meira
árlega en ráðgjöf apparatsins
áformaði. Það gleðilega er (veldur
gremju apparatsins?) að kolmunn-
astofninn stækkar – nýliðun fer
batnandi – aldrei gengið betur! Af
hverju á að breyta því sem gengur
svo vel?
Verðmæti hefðu glatast fyrir tugi
milljarða, ef apparatið hefði náð
fram að „samið“ yrði t.d. 1998. Þá
værum við nú föst í gildru apparat-
sins, eins og í hvalveiðunum, sem
engar eru, vegna valdaráns sams
konar ólöglegs apparats á hvalveið-
um! Um leið og „samið“ yrði í kol-
munna myndi áróður apparatsins
margfaldast um „ábyrga veiði-
stjórn“ og pínulítinn kvóta í kol-
munna. Kolmunnaveiðar eru orku-
frekar og verða sjálfvirkt arðlausar
löngu áður en hætta stafar af veið-
unum.
Vanmetinn áhættuþáttur við frið-
un á kolmunna er aukið álag á
fæðubúr hafsins. Þeir sem eru sam-
mála um að vistkerfinu stafi ógnun
af stækkun hvala-
stofna geta ekki sýnt
þá tvöfeldni að vera
svo sammála því að
friða kolmunna um-
fram þörf og auka
þannig álagið á fæðu-
búr hafsins.
Minna má á skaðann
sem hefur orðið af
þeim mistökum að
vera með „stjórnun“ á
rækjuveiðum á
Flæmska hattinum – á
grundvelli áróðurs frá
náskyldu apparati –
NAFO. Flæmdir voru
úr landi á annan tug
togara og skráðir þar sem sókn-
ardagar voru leyfilegir. Tjón þjóð-
arinnar nemur tugum milljarða ár-
lega í töpuðum gjaldeyristekjum og
þarmeð stórauknum viðskiptahalla
um sömu fjárhæð. Aðgerðin var
jafnskynsamleg og rekið hefði verið
álver úr landi „af því bara“.
Á síðasta ári veiddust einungis
50% af rækjukvóta á Flæmska, því
arðsemin lækkaði vegna aukins
orkukostnaðar. (hækkunar á olíu).
Þar sannaðist að áhætta takmark-
ast við ákveðinn afla á sóknarein-
ingu. Allt tal um „áhættu“ af veið-
um er því vanþekking eða áróður
(græðgi til að sölsa undir sig völd?)
Skaðinn af „stjórnuninni“ á rækju-
veiðum á Flæmska hattinum er
næg þótt við þræðum ekki hjólfarið
með kolmunnann!
Skaði þjóðarinnar vegna of lítilla
aflakvóta í flestum fisktegundum
má að stærstum hluta rekja til
áróðurs frá apparatinu í Kaup-
mannahöfn. Ofverndaður hungrað-
ur þorskur át upp rækjustofninn
hérlendis (1998 og 1999) – hundruð
þúsunda tonna. Samt vantaði fæðu
og þorskurinn er nú „týndur“. Til
að búa til 1,5 kg af þorski er fórnin
10 kg af rækju, á 100 kr/kg = 1000
(15% fóðurnýting í náttúrulegu um-
hverfi). Afraksturinn er þá 300 með
því að fórna 1000 kr. Fórnarkostn-
aður varð bæði töpuð rækja og
týndur þorskur fyrir hundruð millj-
arða!!
Niðurstaðan er að minnsta
áhættan sé að veiða kolmunna með
óbreyttu sniði og hlusta ekki á til-
hæfulausan áróður apparatsins. Það
er gömul og góð regla að breyta
ekki hlutum sem ganga vel.
Lævísan áróður frá apparatinu í
Kaupmannahöfn verður að stöðva.
Breyta mætti starfseminni í sak-
lausan gagnabanka um stærð fiski-
stofna í heimshöfunum.
Apparatið
í Köben
Kristinn Pétursson
Kolmunni
Niðurstaðan er sú, segir
Kristinn Pétursson, að
minnsta áhættan sé að
veiða kolmunna með
óbreyttu sniði og hlusta
ekki á tilhæfulausan
áróður apparatsins.
Höfundur er fiskverkandi.
MENN fara mikinn í
fjölmiðlum þessa dag-
ana, ýmist til að ásaka
eða afsaka,, og nú er
bitbeinið blessuð þjóð-
kirkjan. Ég les að
menn hafa komist að
þeirri niðurstöðu að
þjóðkirkjan sé ekki
þjóðkirkja, heldur heiti
hún Þjóðkirkja. Ég les
einnig að kirkjan sé
ekki ríkiskirkja, en eigi
samt allt sitt undir
stuðningi ríkisins og
starfsmenn kirkjunnar
eru opinberir starfs-
menn. Mér er einnig
kunnugt um að til er
ráðuneyti kirkjumála sem hefur vas-
ast í ýmsum málum geistlegra
manna og þjóðkirkjunnar og gerir
enn. Við vitum einnig að æðsti yf-
irmaður kirkjunnar er ekki biskup-
inn, ekki Kristur, heldur forseti lýð-
veldisins. Það getur vel verið að slík
kirkja sé ekki ríkiskirkja í huga
sumra, en ástand henn-
ar er annarlegt – hún
nýtur forréttinda, sem
henni sjálfri eru skað-
leg.
Forréttindi kirkj-
unnar halda ekki fyrir
mér vöku, en misnotk-
un þessara forréttinda
er ekki fagnaðarefni. Í
skjóli hins opinbera
hefur þjóðkirkjan mik-
ið vald sem hún þarf að
fara gætilega með. Það
hefur hún ekki gert, því
miður. Þjóðkirkjufólk
veit að sverðin eiga að
vera tvö, ríki og kirkja.
Fjármunaleg hags-
munatengsl milli þessara aðila,
ómagastaða kirkjunnar gagnvart
ríkinu, gerir hana máttvana og
áhrifalitla. Guðsmenn eiga ekki að að
vera ríkisstarfsmenn, það hefði
hvorkið gengið með Jesaja eða Jer-
emía og það gengur ekki heldur í
dag. Slík staða hlýtur að slæva kirkj-
una og gera rödd hennar hjáróma.
Meira en þrjátíu þúsund Íslend-
ingar eru utan þjóðkirkjunnar og
þeim finnst sinn hlutur fyrir borð
borinn. Margir þeirra eru farnir að
ókyrrast. Þorri þjóðarinnar vill að
jafnstöðu verði komið á. Eru þeir
sem eru utan þjóðkirkju annars
flokks þegnar?
Biskup þjóðkirkjunnar segir í
grein í Morgunblaðinu 6.2. sl.:
„Sóknargjöld sem ríkið stendur skil
á eru enn sem fyrr meðlimagjöld.
Sóknargjöld eru innheimt fyrir öll
löggilt trúfélög í landinu og þar sitja
allir við sama borð í þeim efnum á
grundvelli trúfélagaskráningar.“
Þetta er ekki rétt hjá biskupi. Hann
veit eins vel og ég að gjöldin sem
renna til þjóðkirkjunnar eru um
þrjátíu af hundraði hærri, en til ann-
arra trúfélaga. Þarna er um að ræða
grófa mismunum sem lýðst væntan-
lega enn vegna forréttindastöðu
þjóðkirkjunnar.
Þessi mál öll þarf að endurskoða.
Núverandi skipan er að sjálfsögðu
arfur aldanna, þegar einokun og mis-
munun var daglegt brauð og valds-
herrarnir gerðu það sem þeim best
líkaði hverju sinni. Þróun jafnrétt-
ismála hefur verið ör og þegar litið
er til landanna í kringum okkar hafa
þau, sem betur fer, flest horfið frá
þeirri skipan að ein kirkjudeild fái
yfirburðaaðstöðu í skjóli stærðar
sinnar eða umhyggju ríkisvaldsins.
Blessun Guðs og boðun fagnaðar-
erindisins eiga að vera ær og kýr
hverrar kirkju. Ef styrkur þjóðkirkj-
unnar er mismunum sem getur leitt
af sér valdníðslu er hún illa sett.
Slíkt ástand er Guðs kristni í land-
inu ekki til framdráttar.
Forréttindakirkjan
Gunnar
Þorsteinsson
Kirkjur
Í skjóli hins opinbera
hefur þjóðkirkjan mikið
vald, segir Gunnar Þor-
steinsson, sem hún þarf
að fara gætilega með.
Höfundur er forstöðumaður
Krossins í Kópavogi.
Sauðfjársamningur
sem samþykktur var
11.3. 2000 með fyrir-
vara um nauðsynlegar
lagaheimildir Alþingis
er með ótrúleg nýmæli
varðandi beingreiðslur
og aðrar greiðslur,
vegna framleiðslunnar
til að greiða niður verð
til neytenda.
Framleiðslu-
hvetjandi ákvæði
Samningurinn kveð-
ur á um sérstaka út-
hlutun til góðra bænda
sem „hafa haft miklar
og vaxandi afurðir eftir
hverja á eða hafa stækkað bú sín á
undanförnum árum“, 60 milljónum á
ári er varið til þessara bænda allan
samningstímann.
Stenst svona ákvörðun í mismun-
un milli bænda stjórnarskrá Íslands?
Samkvæmt GATT-samningum og
WTO-samningum, sem ríkisstjórn
Íslands er aðili að, gengur þetta
þvert á stefnu þeirra samninga, að
greiða jöfnunargreiðslur eða styrki
út á framleiðsluna. Þessi ákvörðun er
framleiðsluhvetjandi og kemur því
aftan að öllum sauðfjárbændum mið-
að við markaðsaðstæður innanlands.
Hvernig gat ríkisstjórn Íslands og
Alþingi samþykkt þessar greiðslur?
Hvernig gátu bændasamtökin það og
komið þannig enn og aftur aftan að
þeim sauðfjárbændum, sem hafa
hlýtt kalli með því að draga saman
framleiðslu sína, með því að verð-
launa þá sem framleiða meira á yf-
irfullan innanlandsmarkað? Öll
aukning framleiðslunnar kemur nið-
ur á bændum, því þeir verða sjálfir
að greiða með útflutningnum.
Er hægt að rökstyðja að þessi nýja
úthlutun til sérstakra bænda, upp á
420 milljónir í samningnum, sé nið-
urgreiðsla til neytenda?
Hluti af ráðstöfunarfé
Í samningnum er kveðið á um að
bændur hafi m.a. umsjón með ráð-
stöfun á þjónustu- og þróunarkostn-
aði, 235 milljónir á ári til að greiða
t.d. geymslugjald á kjöti, vaxtagjöld
og nánast hvað eina, sem þeim gæti
dottið í hug. Hvernig gat ríkisstjórn
Íslands og Alþingi afhent þessa fjár-
muni til Bændasamtakanna, án þess
að tryggja aðild sína að úthlutun með
tilliti til jafnrar niðurgreiðslu á
markaði innanlands og hvetjandi að-
gerðum til hagræðingar á þeim
markaði?
Í samningnum er einnig ákveðið
að veita 35 milljónum árlega til að
efla fagmennsku í sauðfjárrækt, sem
framkvæmdanefnd
samningsins á líklega
að hafa frjálsar hendur
með að úthluta, í allt
245 milljónum.
Hvernig á að rök-
styðja að þessi sér-
kennilega greiðsla í bú-
vörusamningi, til hliðar
við aðrar greiðslur rík-
isins til félagskerfisins,
sé niðurgreiðsla til
neytenda í nýjum bú-
vörusamningi?
Gæðastýringin
Samningurinn segir
að þeir bændur sem
taka þátt í gæðastýr-
ingu fái greiðslur að hámarki 100 kr.
á kg á ákveðna gæðaflokka dilka-
kjöts, frá beingreiðslum, fyrstu upp-
kaup ríkissjóðs af 25.000 ærgildum
fyrstu tvö árin, 2001 og 2002, síðan af
niðurfærslu beingreiðslna 2003. Árið
2003 12,5% og síðan hækkandi til
2007, þá 22,5%. Í peningum talið frá
217 milljónum til 391 milljónar á ári,
sem á að færa frá lélegum(!) sauð-
fjárbændum til góðra(!) sauðfjár-
bænda. Þessi tilfærsla á bein-
greiðslum yfir á framleiðslu kjötkílóa
er verulega framleiðsluhvetjandi inn
á yfirfullan innanlandsmarkað og er
þess vegna ótrúleg niðurstaða.
Í fylgiskjali með sauðfjársamn-
ingnum var sett fram áætlun um
gæðastýringuna, sem var ekki sam-
þykkt á Alþingi árið 2000, þar sem
segir: „Landbúnaðarráðherra skal
leggja fyrir Alþingi eigi síðar en 1.
febrúar 2002 frumvarp til laga um
breytingu á IX. kafla laganna með
nánari ákvæðum um álagsgreiðslur
vegna gæðastýringar.“
Gæðastýring í framleiðslu sem
nær ekki til markaðarins og neyt-
enda er engin gæðastýring, heldur
tilraun til ráðstjórnar í tilbúnu op-
inberu kerfi, með ströngu eftirliti
embættismanna og löggjöf, sem
myndi þá væntanlega heimila fjár-
sektir og refsingar, ef eftirlitsmönn-
um væri ekki hlýtt.
Þessi framkvæmd fyrirhugaðrar
gæðastýringar hefur ekki verið
rædd við sláturleyfishafa, með tilliti
til þess hvernig hún þjóni markaðin-
um eða hver eigi að borga þann
kostnað, sem af því hljótist. Stenst
væntanlega gæðastýring það, að
hægt sé að taka beingreiðslur frá
bónda og færa til annars bónda, ef
hann uppfyllir ekki inngönguskilyrði
til gæðastýringar?
Nær væri fyrir samtök bænda og
sláturleyfishafa að vinna að því að
þjóna markaðinum betur, t.d. með
því að neytendur gætu keypt dilka-
kjöt eftir kjötmati í verslunum og
tryggja þannig að fjármunir ríkisins
nái til niðurgreiðslu til neytenda í
lægra verði, sem síðan skili sér beint
til bóndans í meiri innanlandssölu
þegar hann framleiðir það sem
markaðurinn sækist eftir. Ef hann
framleiðir ekki góða vöru, þá sé hún
verðfelld. Eftirlitið sé þar, en ekki
hjá embættismönnum sem yfirlíta
gæðahandbók, sem bóndinn á að
skrifa í til þóknunar þeim, kanna
málningu útihúsa, athuga fermetra-
fjölda í fjárhúsi o.fl.
Þegar búvörusamningurinn var
kynntur sauðfjárbændum töluðu for-
ystumenn bænda um, að það væri
krafa ríkisins, að fyrirhuguð gæða-
stýring næði fram að ganga. Þetta er
ekki rétt. Hvaðan koma þá þessi sér-
kennilegu gæðastýringaráform?
Enginn hefur enn kannast við króg-
ann? Hér með er kallað eftir að-
standendum hans, að þeir rökstyðji
framsetninguna.
Sú gæðastýring, sem segir í sauð-
fjársamningnum að gerð hafi verið
sérstök áætlun um, var því engin þá.
Hún virðist hafa verið sett saman á
samningafundum af sex fulltrúum
bænda eða einhverjum þeirra. Þessi
fyrirhugaða gæðastýring og ráð-
stjórn endar með sínum aukna til-
kostnaði á haustin hjá bóndanum við
sláturbílinn, sem tekur féð hans til
slátrunar.
Útilokað er að samþykkja að
stjórn BÍ og Landssamtök sauðfjár-
bænda geti ákveðið gæðastýringu,
sem ráðherra síðan staðfesti með
reglugerð. Þessa fyrirhuguðu með-
ferð fjármuna af niðurgreiðslufé rík-
isins til neytenda verður Alþingi að
bera ábyrgð á.
Hafna á algjörlega fyrirhugaðri
gæðastýringu mismununar, of-
stjórnar og skriffinnsku. Bein-
greiðslur til bænda eru niður-
greiðslur á framleiðslunni til
neytenda innanlands og eiga að
tryggja eins og hægt er rekstrarör-
yggi bænda og jafnræði miðað við
áunna stöðu.
Forsjárhyggja
sauðfjársamnings
Halldór
Gunnarsson
Sauðfjárbúskapur
Á að lögbinda, spyr
Halldór Gunnarsson,
„gæðastýringu“ mis-
mununar, ofstjórnar og
skriffinnsku?
Höfundur er bóndi og sóknarprestur
í Holti undir Eyjafjöllum.
Mikið úrval af
brjóstahöldurum
verð frá kr. 700
Mömmubrjósta-
haldarar kr. 1900
Úrval af náttfatnaði
fyrir börn og fullorðna
Nýbýlavegi 12, sími 554 4433
Bómullar-satín
og
silki-damask
rúmföt
Skólavörðustíg 21,
sími 551 4050