Vísir - 03.09.1980, Blaðsíða 9

VÍSIR
Miðvikudagur 3. september 1980.
AF HVERJU LOGBROI?
Rikisstjórnin hefur eina ferð-
ina enn heykzt á þvl að fram-
fylgja lögum, sem sett voru i
april 1979, um efnahagsmál, og
stundum eru rangiega kennd við
Ólaf Jóhannesson. Það bita-
stæðasta sem eftir stóö af þess-
um lögum, voru ákvæði um
vaxtahækkanir i áföngum,
þannig að markmiði jákvæðra
raunvaxta yrði náð fyrir árslok
1980. Svo mikið hefur verið deilt
um hvað sé rétt vaxtastefna,
hvenær ávöxtunarkjör séu rétt
og skynsamleg, að við þá um-
ræðu er óþarft að bæta að sinni.
Lög og lögbrot
Það sem skiptir máli i þessu
samhengi er hins vegar það, að
samkvæmt ákvörðun Alþingis
frá árinu 1961, er það Seðla-
banki íslands, en ekki rikis-
stjórn, sem fer með fram-
kvæmd vaxtastefnu. Fyrir
þessu voru ákveðin rök á sinum
tima, og þá væntanlega þau
helzt, að þar sem vaxtastefna á
hverjum tima er einhver veiga-
mesta ákvörðun i efnahagslif-
inu, þá væri eðlilegra að óháð
stofnun eins og Seðlabankinn
sæi um slika framkvæmd, eftir
þeim almennu linum, sem Al-
þingi hefði ákveðið. Seðlabank-
inn væri ekki undir óeðlilegum
þrýstingi, sem á hinn bóginn
gæti auðveldlega hent kjörið
framkvæmdavald. Saga vaxta-
stefnunnar, siðan efnahagslögin
voru samþykkt í april 1979, hafa
raunar rækilega sannað þessa
kenningu. Það hörmulega er, að
kjörið framkvæmdavald hefur
ekki reynzt hafa manndóm til
þess að framkvæma vaxta-
stefnu, sem þó er skýrt kveðið á
um i lögum. Vegna þess, hve
margt er i raun ruglingslegt um
valdsvið löggjafarvalds, fram-
kvæmdavalds svo og hinna
ýmsu stofnana, þá hefur sú
skipan komizt á, að fram-
kvæmdavaldið er stöðugt með
fingurna viðar en það hefur
lagalegan rétt til. Og siðasta
dæmið er, að framkvæmdavald-
ið hefur beygt sig fyrir þrýst-
ingi, og er á góðri leið með, ef
þvi hefur ekki þegar tekizt, að
eyðileggja þá vaxtastefnu, sem
Alþingi mótaði á sinum tima.
Það er óyggjandi lögbrot, að
eftir að Alþingi hefur ákveðið að
vextir skuli breytast i áföngum
á gefnum tima, þannig að
markmiði jákvæðra raunvaxta
verði náð fyrir árslok 1980, þá
skuli framkvæmdavaldið aftur
og aftur gripa fram fyrir hend-
urnar á Seðlabankanum, og
koma i veg fyrir framkvæmd
þessarar stefnu.
Réttmæti raunvaxtastefnu
fólst vitaskuld i þvi, að Seðla-
bankinn framkvæmdi hana hik-
laust, eins og Alþingi hafði lagt
fyrir. Sparifjáreigendur áttu að
geta treyst þvi að vextir breytt-
ust i áföngum, og þá jöfnum á-
föngum eins og aðrar efnahags-
stærðir, til dæmis laun, gera.
Lántakendur áttu aðgeta treyst
þvi, að vextir breyttust i jöfnum
áföngum eftir sömu reglu. Þetta
er ein af þeim undirstöðum, sem
verða að vera til staðar, til þess
að aðrar ráðstafanir i efnahags-
kerfinu skili árangri.
Auðvitað gátu menn sagt
fyrir, að við sérhverja vaxta-
hækkun heyrðust mótmæli frá
lántakendum. Það er eðli máls-
Vilmundur Gylfason
alþm. skrifar grein i til-
efni þeirrar ákvörðunar
ríkisst jórnarinnar að
fresta hækkun vaxta í
samræmi við ,/Ólafslög-
in" svonefndu, en hann
telur þá ákvörðun lögbrot
og óstjórn.
ins samkvæmt. En kjarni máls-
ins átti að vera sá, að eftir að
Alþingi hafði tekið þessa á-
kvörðun, þá færi óháður aðili,
Seðlabankinn, með framkvæmd
stefnunnar, eins og lög gera ráð
fyrir. Samfélaginu lærðist þá,
að það eru ekki vextirnir, heldur
verðbólgan, sem eru vandamál-
ið.
Ekki svona
Þvi miður hefur þetta ekki
gengið svona fram. Það var alla
tið vitað, að Alþýðubandalagið
var mótfallið raunvaxtastefnu.
Það var ennfremur vitað, að
Framsóknarflokkur var hik-
andi. Þegar Seðlabankinn hefur
'viljað framfylgja lögum, bæði l,
marz og nú, 1. september, þá
hefur myndazt þrýstingur lán-
takanda á stjórnvöld, og þau
hafa deilt fyrst innbyrðis, og
síðan látið undan.
Þessi ræfildómur stjórnvalda,
sem auk þess er brot á landslög-
um, á eftir að verða þjóðinni
dýr. Liklegt er að vaxtastefnan
hafi endanlega verið eyðilögð
með þviaðþeirheyktustenn nú,
1. september. Bæði er, að spar-
endur og lántakendur hafa
misst trúna á þetta stýritæki
efnahagslifsins. Eins hitt, að
það stökk sem þyrfti að taka
fyrir áramót er svo mikið, að
þegar við bætist að stjórnvöld
hafa hikað, þá er óliklegt að það
verði hægt að ná þeim árangri
sem heitið hafði verið.
Þeir sem svo hafa haldið á
málum, að heykjast á fram-
kvæmd þessara laga, og það i
heimildarleysi, hafa unnið ó-
mældan skaða i efnahagskerf-
inu. Raunvextir út af fyrir sig
eru auðvitað engin lausn. En
þeir eru annars vegar siðferði-
legt réttlætismál, trygging
sparenda og krafan um það, að
lántakendur borgi lán til baka á
réttu verði. Þeir eru einnig for-
senda þess, að aðrar aðgerðir i
efnahagskerfinu skili árangri,
að fjárfesting verði i einhverju
samhengi við væntanlegan arð.
Með eyðileggingu þessarar
stefnu hafa stjórnvöld unnið
óþurftarverk, þvi miður.
Furðulegur laga-
skilningur
Sagan um vextina leiðir hug-
ann að öðru. Ætla hefði mátt, að
um það gæti verið samkomulag
i landinu, að þegar Alþingi sam-
þykkti að ná markmiði raun-
vaxta á hálfu öðru ári, i áföng-
um, þá gætu sparendur treyst
þvi, ao við þetta yrði staðið.
Þetta hefur reynzt argasta fals.
Sparendur hafa ekki getað
treyst þessum lögum. Karakt-
erlaust framkvæmdavald hefur
séð fyrir þvi.
En lögin i landinu segja ann-
að. Þau segja, að Seðlabanki Is-
lands, en ekki rikisstjórn, skuli
fara með framkvæmd þeirrar
vaxtastefnu, sem Alþingi á-
kveður. Þetta eru skýr og ótvi-
ræð lagaákvæði, og þess utan
skynsamleg lagaákvæði, eins og
reynsla siðustu missera hefur ó-
tvirætt leitt I ljós. En allt kemur
fyrir ekki.
Tveir áhrifamiklir ráðherrar i
núverandi rikisstjórn eru fyrr-
verandi lagaprófessorar, þeir
Gunnar Thoroddsen og Ólafur
Jóhannesson. Sennilega stendur
þeim nákvæmlega á sama. Þeir
vita sem er, að þjóðin er orðin
öllu vön I þessum efnum. Laga-
bókstafur er litils virði, Kerfið
er meira og minna ónýtt. Og
jafnvel þótt einhver sparifjár-
eigandi reyndi málssókn, þá er
eins liklegt að dómur félli
stjórnvöldum i vil.
Af hverju er óstjórn á íslandi?
Þetta er einn þáttur og meira
að segja veigamikill þáttur
þeirrar sögu.
Vilmundur Gylfason.
Minnkandi smygl eöa minna eftirlit?
„Ekkl áslæða tn að ætia
að mlnnl ðrangur nðlst”
- segir tollgæslustjóri um öreytt fyrirkomulag á tollgæsiunni
Smygltilraun ellefu skipverja á Hofsjökli, sem
uppvist varð um á Suðureyri um siðustu helgi,
hefur vakið ýmsar spurningar um, hvernig toll-
gæslu sé háttað við strendur landsins. Það vekur
til dæmis athygli, að skipið var tollafgreitt i
Reykjavik og kom á nokkrar hafnir á Vestfjörð-
um áður en uppvist varð um smyglið en þá fóru
um borð i skipið tollgæslumenn úr Reykjavik en
ekki heimamenn. Á tæpri viku munu skipverjar,
þeir er hlut eiga að máli, hafa selt 147 flöskur af
áfengi og 125 karton af sigarettum en auk þessa
varnings fundust i fórum þeirra 22 talstöðvar og
hljómflutningstæki sem ætlunin var að smygla i
land.
Smyglið i Hofsjökli hefur vakiö ýmsar spurningar um breytt fyrir-
komulag tollgæslu hér á landi.
Á undanförnum árum hafa
veriöaö ganga yfir breytingar á
tollgæslunni þannig, að tollvörð-
um úti á landsbyggðinni hefur
verið fækkað en lögreglumönn-
um falið aö annast tollgæslu i
þeirra stað. Þær raddir hafa
heyrst, aö við þetta hafi
smyglurum veriö gert auð-
veldara fyrir, einkum á hinum
minni stöðum úti á landi. Þá
mun einhverrar óánægju hafa
gætt meöal tollvaröa og lög-
reglumanna vegna þessa
breytta fyrirkomulags.
Vegna þessara umræðna
haföi Visir samband viö Björn
Hafsteinsson, deildarstjóra i
tolladeild F jármálaráðu-
neytisins og sagöi hann að
breytingar þessar væru sam-
kvæmt ákvörðun ráöuneytisins
og heföu breytingarnar verið
framkvæmdar i samvinnu viö
tollgæslustjóra. Taldi Björn
þetta fyrirkomulag vera til bóta
ogvisaöiá bug fullyröingum um
hiö gagnstæöa.
Miklar sveiflur á milli
ára
Visir haföi samband við
Kristin Clafsson, tollgæslu-
stjóra og innti hann eftir
samanburðartölum á áfengis-
magni, sem tekiö hefur veriö viö
tollskoöun á undanförnum ár-
um. Kristinn sagöi, aö miklar
sveiflur væru hvaö þetta varöar
á milli ára enda þyrfti ekki aö
komast upp um nema eitt stórt
smyglmál til aö hækka þá tölu
verulega. Þannig heföu 1451
flaska af áfengi veriö gert upp-
tæk áriö 1979. Aöspuröur kvaöst
Kristinn ekki vera I aöstööu til
aö dæma um hvort smygl heföi
færst I vöxt eöa ekki.
Varöandi þá gagnrýni, sem
fram hefur komiö vegna hins
breytta fyrirkomulags á toll-
gæslunni úti á landi sagöi Krist-
inn, aö hér væri um aö ræöa
fækkun um örfáar stööur toll-
varöa, en hins vegar heföi lög-
reglumönnum, sem jafnframt
sinntu störfum tollvaröa, fjölg-
aömun meira. Sagði Kristinn aö
þvi væri engin ástæöa til aö ætla
aö minni árangur næöist hvaö
varðar tollgæslu úti á landi.
Aðferðir skipta meira
máli en fjöldi tollvarða.
Kristinn var spurður um
ástæöur fyrir þvi, aö nú færu aö
jafnaði l-3mennum borö I skip i
Reykjavikurhöfn til að tollaf-
greiða þau en áöur heföu þeir
veriö mun fleiri. Svaraöi hann
þvi til aö þaö heföi sýnt sig aö
fjöldi tollvarða skipti ekki
meginmáli i þessu sambandi
heldur þær aðferðir sem notaö-
ar væru viö tollskoöun.
Þá var Kristinn aö lokum
spuröur aö þvi hvort ekki væri
leitaö i verslunum aö smygl-
uöum varningi eins og áöur var
og sagöi hann að sá háttur væri
enn haföur á. 1 þvl sambandi
minnti hann á uppljóstrun um
smyglvarning I verslunum
Sláturfélags Suöurlands og
fleiri verslunum fyrir um þaö
bil ári, þanpig að slikar skyndi-
kannanir heföu ekki verið lagö-
ar af og væri ekki ætlunin aö
gera þaö.
—Sv.G.