Morgunblaðið - 23.06.2002, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 23. JÚNÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
AF MYNDINNI sem hérbirtist af viðmælandablaðsins munu margirþekkja Ingu Þóru úrGettu betur spurninga-
þáttum Ríkissjónvarpsins þar sem
hún var framtakssöm í keppnisliði
Menntaskólans við Hamrahlíð. Inga
lætur sér fátt fyrir brjósti brenna og
réðist í verkefni sem margur hefði
væntanlega ekki leikið eftir. Yfir-
skrift verksins er Frelsi frá óhóflegri
frjósemi og blaðamanni lék forvitni á
hvernig Inga fékk áhuga á umræddu
verkefni.
„Vorið 2001 var ég í námskeiði í
sagnfræðinni sem heitir Íslands- og
Norðurlandasaga 3 hjá Gunnari
Karlssyni. Þar átti m.a. að skrifa rit-
gerð og meðal ritgerðarverkefnanna
sem Gunnar stakk upp á var tilfinn-
ingaréttur, sem fól í sér athugun á
lögum og slíku sem settu takmörk á
einkalíf fólks. Einnig hafði Gunnar
áhuga á að athuga hvernig upphafinu
að fræðslu um getnaðarvarnir hafi
verið háttað. Mér þótti þetta spenn-
andi ritgerðarefni og fór að vinna í
því. Þegar ég fór að athuga upphaf
fræðslunnar um getnaðarvarnirnar
sá ég að þarna var mikið óathugað og
það gæti orðið forvitnilegt að athuga
betur sögu getnaðarvarna á Íslandi.
Og þegar ég fór að huga að því hvað
ég ætti að taka mér fyrir hendur í
BA-verkefninu, þá þótti mér fýsilegt
að velja sögu getnaðarvarnanna sem
efni.“
Fræðslurit um getnaðarvarnir
Um inntak ritgerðarinnar segir
Inga Þóra þetta: „Megininntakið er
umfjöllun um hin ýmsu fræðslurit um
getnaðarvarnir sem komu út frá
þriðja áratugnum til áttunda áratug-
arins, elsta ritið frá 1928 og það
yngsta frá 1971, og þau rök sem þar
koma fram fyrir notkun getnaðar-
varna. Einnig tala ég svolítið um
hlutina erlendis, ennfremur um laga-
setningu 1935 sem m.a. fjallaði um
fræðslu um þungunarvarnir. Ég tek
fyrir umræðu lækna um getnaðar-
varnir á fjórða áratugnum og svo
kem ég inn á skort á heimildum. Rit-
gerðin er að nokkru leyti ekki heil-
steypt og má segja að undirtitillinn
lýsi henni mjög vel, Þættir úr sögu
getnaðarvarna og fræðslu um þær.“
Var þetta skemmtilegt verkefni og
e.t.v. margslungnara en þú hugðir í
fyrstu?
„Þetta var skemmtilegt verkefni
að því leyti að það sýndi mér fram á
hversu sjálfsagðar við teljum getn-
aðarvarnir vera í dag. Okkur finnst
sjálfsagt að við getum sjálf stjórnað
eigin barneignum. Við eigum ekki að
þurfa að hafa þær áhyggjur að heilsu
og fjárhag sé ógnað með of tíðum
barneignum. Og þó. Verkefnið opn-
aði líka augu mín fyrir því að margt
sem hafi áunnist varðandi getnaðar-
varnir mætti alveg betur gera vegna
þeirrar miklu stjórnar sem getnaðar-
varnir leyfa okkur að hafa á barn-
eignum. Þetta er e.t.v. það sem ég
lærði hvað mest á þessu verkefni og í
raun kom mér þetta á óvart að verk-
efnið skyldi kveikja hugsjónir. Ég
verð líka að viðurkenna að mörg þau
fræðslurit sem ég gluggaði í voru
bráðskemmtileg aflestrar og ég átti
bágt með að skella ekki upp úr þegar
ég var að lesa sum þeirra á þjóðdeild
Landsbókasafnsins.
Auðvitað var þetta margslungnara
en ég bjóst við og ég vona að fleiri
sagnfræðingar eigi eftir að skoða
þennan þátt Íslandssögunnar. Í
haust verður víst námskeið á MA-
stiginu sem fjallar um tilfinningarétt-
inn og vonandi beinast sjónir þátttak-
enda þar að getnaðarvörnum. Það er
mörgum spurningum ósvarað og það
væri rannsóknum á fyrirbærinu hollt
að fleiri tækju það fyrir. Það eru
mörg sjónarhorn sem hafa ekki verið
athuguð og það er fullvíst að ein-
hverjar heimildir hafi legið óbættar
hjá garði í rannsókninni minni. Ég
viðurkenni fúslega að ég krafsaði rétt
svo í yfirborðið á þessu efni í ritgerð-
inni minni.“
Var eitthvað sem kom þér
skemmtilega, eða leiðinlega, á óvart
við gagnasöfnun og úrvinnslu?
„Eins og ég gat um áðan þá var
mjög skemmtilegt að fara í gegnum
öll fræðsluritin og í raun fróðlegra en
ég bjóst við. Mörg ritanna frá þriðja
og fjórða áratugnum eru mjög merki-
leg og ættu stærri sess skilinn meðal
gamalla fræðibóka á íslensku eins og
Frjálsar ástir eftir Katrínu Thorodd-
sen, útgefin 1931. En hins vegar var
það miður að ég skyldi ekkert finna
um það hvenær byrjað var að flytja
inn getnaðarvarnir til Íslands. Það
mætti e.t.v. reyna að rannsaka það
betur til að komast að einhverri nið-
urstöðu um það og þá væri e.t.v. hægt
að bera þróunina á Íslandi betur
saman við það sem gerðist erlendis.“
Skref í jafnréttisbaráttunni
Inga Þóra er spurð um lærdóm
sem draga mætti af ritgerðarsmíð-
inni. Hún segir: „Ég fjalla eitthvað
um það hér að framan en það er ekk-
ert að því að leggja meiri áherslu á
það að tilkoma getnaðarvarna hér á
Íslandi var skref fram á við í jafnrétt-
isbaráttunni. Það að vera ekki lengur
upp á náð og miskunn móður náttúru
komin með barneignir hefur haft sitt
að segja um hefðbundið hlutverk
konunnar. Og kannski skín það í
gegn í ritgerðinni að það þarf mikið
til að fræðsla um getnaðarvarnir geti
talist viðeigandi.“
Hversu mikils virði er þetta frelsi
sem nefnt er í yfirskrift ritgerðarinn-
ar?
„Frelsið frá óhóflegri frjósemi?
Þetta er fengið úr grein, sem ég vitna
í, eftir Reyni Tómas Geirsson, deild-
arforseta Læknadeildar og forstöðu-
lækni Kvennadeildar Landsspítal-
ans-Háskólasjúkrahúss. Greinin
heitir Pillan fertug og birtist í
Læknablaðinu 11. tbl, 87. árg 2001,
en þar segir Reynir eftir Sir Douglas
Baird að frelsi frá óhóflegri frjósemi
sé jafn mikilvægt og tjáningarfrelsi,
ferðafrelsi og trúfrelsi. Ég er sam-
mála þessu. Fyrir mér eru það sjálf-
sögð mannréttindi að eiga þess kost,
að eiga ekki á hættu að barn komi
undir í hvert skipti sem karl og kona
hafa samfarir. Í dag viðurkennum við
kinnroðalaust að kynlíf er sjaldan
stundað í því augnamiði til þess að
geta börn og því er það meira en
sjálfsagt að fólk viti hvernig megi
komast hjá því sem og hafi nægan að-
gang að úrræðum sem koma í veg
fyrir það.“
En hvað með helstu kosti og galla
frá ýmsum sjónarhornum?
„Kostir þess að fólk njóti frelsis frá
óhóflegri frjósemi eru ótvíræðir. Það
sem flestir þeirra, sem voru í upphafi
að hvetja til notkunar getnaðarvarna,
bentu á var að það er slítandi fyrir
kvenlíkamann að þurfa að þola
hverja þungunina á fætur annarri. Á
þeim tíma var það líka ofarlega í hug-
um fólks að það að eiga mörg börn
hafi oft í för með sér fátækt, svo að
getnaðarvarnir voru, og eru e.t.v.
enn, efnahagsúrræði.
Í dag er það að hafa frelsi frá óhóf-
legum barneignum frelsi frá því að
eignast börn áður en maður er tilbú-
inn að eignast börn, en þó tilbúinn að
lifa kynlífi, enn fremur er það frelsi
til að ráða fjölskyldustærðinni og
hvenær á maður að eignast börn, ef
maður hyggur á slíkt.
Gallarnir? Hmmmmm.....já, með
tilkomu áhrifaríkra getnaðarvarna,
en þær hafa verið notaðar frá örófi
alda án þess þó að teljast beint
áhrifaríkar, hefur fólk meiri tækifæri
til að stofna til skyndikynna, það get-
ur byrjað að stunda kynlíf mjög ungt,
stuðlað að fólksfækkun á svæðum
þar sem þess má ekki við og svo
framvegis. En ég vil nú halda fram að
getnaðarvarnir, frelsið frá óhóflegum
barneignum, séu ekki frumorsaka-
valdurinn í þeim tilfellum. Getnaðar-
varnir eru sjálfsagður hluti nútíma-
lífstíls og það er öllum hollt að leggja
áherslu á kostina fremur en gallana.“
Hollt að leggja áherslu á
kostina fremur en gallana
Inga Þóra Ingvarsdóttir lauk nýverið BA-prófi í sagnfræði
frá Háskóla Íslands. Lokaverkefni hennar var nokkurs
konar saga getnaðarvarna í heimi hér.
Guðmundur Guðjónsson guðm@mbl.is
VIRK VÍSINDI
Gunnar Karlsson prófessor í sagn-
fræði var leiðbeinandi Ingu Þóru
Ingvarsdóttur við gerð lokaverkefnis
á BA-stigi.
„Ég kenndi Ingu Þóru inngangs-
námskeið í Íslandsögu 19. og 20. ald-
ar í fyrravetur. Í námskeiðinu valdi
hún sem ritgerðarefni það sem við
kölluðum „tilfinningarétt“ á Íslandi á
fyrri hluta 20.aldar. Þar kynntist hún
spurningunni um hvenær getn-
aðarvarnir hefðu orðið þekktar hér á
landi, því það er vissulega hluti af
réttinum til að fá að njóta tilfinninga
sinna að þurfa ekki að forðast kynlíf
af ótta við þungun. Ingu langaði að
leita lengra að svörum við þeirri
spurningu, það var algerlega hennar
hugmynd,“ segir Gunnar.
En sem leiðbeinandi, hvernig leið-
beindirðu henni?
„Ég gerði ekki mikið annað en að
benda henni á hugsanlegar heimildir.
Sumt af því bar lítinn
árangur, svo sem eins
og að leita að getn-
aðarvarnartækjum í
innflutningsskýrslum og
vitnisburðum í skjala-
safni landlæknis í Þjóð-
skjalasafni. Það reynd-
ist býsna snúið að finna
heimildir um þetta efni.
Svo las ég auðvitað
uppkast að ritgerðinni
og benti þá á það sem
mér þótti enn einkum
vanta.“
Kom útkoman þér á
einhvern hátt skemmti-
lega á óvart?
„Af einstökum atriðum fannst
mér skemmtilegast það svar í safni
Þjóðháttadeildar Þjóðminjasafns að
ráðið til að koma í veg fyrir getnað
væri að láta heita nöfnum foreldra
sinna. Ég hafði aldrei
heyrt þetta og fannst
það koma skemmti-
lega þvert á þær klín-
ísku getnaðarvarnir
sem læknar voru að
reyna að kenna fólki
að nota.
Sjálfur er ég alinn
upp af fólki sem var
fætt um aldamótin
1900, og það hafði,
held ég, afar ófull-
komnar hugmyndir
um getnaðarvarnir.
Og á þeim tíma þegar
ég var að alast upp,
um miðja 20.öld, voru
hjón í sveitinni enn að eignast upp í
16 börn.
Mér kom því ekki á óvart þó að
það yrði djúpt á heimildum um getn-
aðarvarnir í heimildum.“
Að láta heita nöfnum foreldra sinna
Gunnar Karlsson
NAFN: Inga Þóra Ingvarsdóttir, f.
23. júní 1979.
FÆÐINGARSTAÐUR: Reykjavík.
FORELDRAR: Gíslína Björns-
dóttir og Ingvar Christiansen.
MENNTUN: Stúdent af fé-
lagsfræðibraut MH 1999. BA-
gráða í sagnfræði frá HÍ.
ATVINNA: Starfar við Bókasafn
Kópavogs.
Fræðimaðurinn